Υπάρχουν εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, που περιέχουν λήμματα και για σημαντικούς συγγραφείς και ποιητές των νεοελληνικών γραμμάτων. Αλφαβητικά λεξικογραφημένη εγκυκλοπαίδεια, όμως, που να έχει ως αποκλειστικό αντικείμενό της τη νεοελληνική λογοτεχνία δεν υπήρχε μέχρι τώρα. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει ένας πολυτελής, εικονογραφημένος, πανόδετος τόμος (1.300 σελ.), με τίτλο "Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 1000 μ.Χ. - 2000 μ.Χ.",που πρόσφατα εξέδωσαν και διαθέτουν οι εκδόσεις Δημήτρη Α. Σταφυλίδη (Πανεπιστημίου 46, τηλ. 38.13.773, φαξ 38.13.730).

Η εγκυκλοπαίδεια αυτή, ιδιαίτερα χρήσιμη για την εκπαίδευση, αλλά και για τη μελέτη της νεότερης λογοτεχνίας μας, παρουσιάζει για πρώτη φορά σε συγκεντρωτική μορφή τους σημαντικότερους συγγραφείς και λογοτέχνες μας, μέσα από τα γνωστικά στοιχεία τους (βιογραφικά, εργογραφικά), χαρακτηριστικά αποσπάσματα έργων τους και κριτική ανάλυση του έργου τους, συνολικά.

Η εγκυκλοπαίδεια αυτή δεν περιορίζεται μόνο στα λήμματα. Αναπτύσσεται, επίσης αλφαβητικά, και σε ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνικών θεμάτων, τα κυριότερα από τα οποία είναι τα εξής:

• Ανάλυση των πιο σημαντικών λογοτεχνικών κειμένων (πεζών και ποιητικών). Θέατρο - θεατρικοί συγγραφείς - εργογραφία τους και κριτική αποτίμηση.
• Παρουσίαση των σημαντικότερων "σταθμών" και "σχολών" της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Ακριτική ποίηση, Δημοτικό Τραγούδι, Κρητική λογοτεχνία, Επτανησιακή σχολή, Ελληνικός Διαφωτισμός, κ.ά.).
• Λογοτεχνικά ρεύματα και τάσεις (ρομαντισμός, ρεαλισμός, νεοκλασικισμός, παρνασσισμός, σουρεαλισμός, κ.ά.).
• Ξεχωριστά, επεξηγηματικά, λήμματα για την ορολογία της λογοτεχνίας (λ.χ., τι είναι λογοτεχνία, πεζογραφία, ποίηση, δημοσιογραφία, επιστημονικός λόγος, κ.ά.).
• Ορολογία και ανάπτυξη των επί μέρους εννοιών της λογοτεχνίας (λ.χ., Ποίηση ελεγειακή - λυρική - επική, επικολυρική - δραματική - βουκολική κ.ά. Μυθιστόρημα σοφιστικό - ιστορικό κ.ά. Διήγημα, χρονογράφημα κ.ά.).
• Εκτεταμένη και αναλυτική αναφορά στη Δημοτική Γλώσσα, στους αγώνες για την καθιέρωσή της και στην εξέλιξή της.

Σημειώνουμε ότι στην εγκυκλοπαίδεια προτάσσεται εισαγωγή με γενικό θέμα "Το Βυζάντιο και οι απαρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας", με αναφορά επίσης στην επίδραση της Ανατολής και Δύσης, στη γλώσσα και στη λογοτεχνία της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Η σύνταξη της εγκυκλοπαίδειας αυτής είναι έργο του φιλόλογου Ανδρέα Σταφυλλίδη,με αφιλοκερδή συνεργάτη τον λογοτέχνη Περικλή Ροδάκη.Κύρια βοηθήματα στάθηκαν δύο παλαιότερες εκδόσεις του οίκου Σταφυλλίδη, η "Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", με συνεργάτες τους Νίκο Μπουγά, Γιάννη Πατίλη, Ερη Σταυροπούλου, Κώστα Σοφιανό και η συμπληρωμένη από τουςΑνδρέα Σταφυλλίδη και Οθωνα Τσουνάκο λεξικογραφημένη επανέκδοσή της, με τίτλο "Μέγα Αναλυτικό Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας".

Από μια αισθαντική ψυχή ρέει πάνω στο χαρτί, σα μουρμούρισμα της θάλασσας, μια πονεμένη ιστορία, μοιρολόι σιγανό, σμιλεμένο από πόνο αθεράπευτο. Οση τρυφερότητα χωράει μέσα στα ανθρώπινα στήθη, έχει τυλίξει τις κινήσεις και τις σκέψεις της Γαλανής, πρωταγωνίστριας στο βιβλίο της Μαρίας Αναστασάκη "Οταν θυμώνεις είσαι μπλε", κάθε υπαρκτό σ' ένα κομμάτι θάλασσας, όπου έχει ξεμείνει ένα παλιό σπίτι, μισογκρεμισμένο: "Στο σπίτι μέσα οι ύπουλοι ήχοι της σιωπής έκοβαν βόλτες, κρατώντας από το χέρι τη μοναξιά. Η σιωπή, που μπορεί να την περιγράψει μόνον αυτός που την άκουσε, και η μοναξιά, που δεν μπορεί να την περιγράψει ούτε αυτός που τη ζει, με τα γαμψά τους νύχια, της πλήγωναν την ακοή". Εκεί μέσα η ευτυχία και η ελπίδα παίξανε τους καλύτερους ρόλους τους, ώσπου η άλλη γαλανή, η θάλασσα, σάρωσε στη μεγάλη μανία της τη ζωή και καταπόντισε τα αισθήματα.

Η ποιητική φύση, που κατακλύζει την Μαρία Αναστασάκη και το κείμενό της, η ευχέρεια στο περπάτημα των λέξεων έχουν την πηγή τους. Παππούδες και προπαππούδες της γράφουν, ριμάρουν, εμπνέονται από την πατρίδα τους, πατρίδα του Ερωτόκριτου. Το "Οταν θυμώνεις είσαι μπλε" είναι το τρίτο βιβλίο της συγγραφέα και πιστεύουμε ότι "ο χορός καλά κρατεί" (Εκδόσεις "ΒΙΒΛΙΟΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕ", Μ. και Γ. Αναστασάκης, 1997).

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

• Από τις εκδόσεις "Αγρα",στη σημαντική σειρά "Μέλαινα χολή", κυκλοφόρησε σ' ένα καλαίσθητο εκδοτικά, μικρού σχήματος, τόμο το περίφημο από την αρχαιότητα έργο του (Ψευδο) Ιπποκράτη "Το γέλιο και η τρέλα",με εισαγωγή και σχόλια του Υβ Ερσάν και μετάφραση της Αλόης Σιδέρη.Πρόκειται για τις Επιστολές, που, ενώ αποδίδονται στον Ιπποκράτη, χρονολογούνται στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και αποτελούν ένα γοητευτικό φιλοσοφικό μύθο γύρω από την "τρέλα". Μύθος, που ενέπνευσε πολλούς Ευρωπαίους ζωγράφους και συγγραφείς και παρουσιάζει τον Δημόκριτο να διακόπτει το έργο που γράφει περί των αιτίων της μελαγχολίας και να κομματιάζει ζώα, περιγελώντας τους ανθρώπους με ένα παράξενο, "τρελό" γέλιο. Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, μαζί με το έργο του Αριστοτέλη "Περί Μελαγχολίας και Ιδιοφυίας", που κυκλοφόρησε στην ίδια σειρά.
• Από το "Ροδακιό" κυκλοφόρησε, σ' ένα, όπως όλες οι εκδόσεις αυτού του οίκου, πανέμορφο βιβλίο, μια αυθεντική μαρτυρία, "μια ιστορία από την πρωτινή Μύκονο", από τη Μύκονο των αγώνων του λαού της δεκαετίας του '40 και '50. Συγγραφέας της μαρτυρίας, με τη μυκονιάτικη λαλιά, η Αννουσώ Κουσάθανα - Ρόε και τίτλος της "Η γειτονιά του Γιώρη",του αριστερού Μυκονιάτη και αφηγητή της ιστορίας που κατέγραψε η Α. Κουσάθανα - Ρόε.
• Από τις εκδόσεις "Φιλιππότη" κυκλοφόρησαν: Η ενδιαφέρουσα, γλαφυρά γραμμένη, πλούσια εικονογραφημένη μελέτη του Γιάννη Καιροφύλα "Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών",που περιγράφει την εμφάνιση του αθηναϊκού εμπορίου στα χρόνια του Οθωνα και την εξέλιξή του και τη διατήρηση κάποιων οίκων μέχρι τις μέρες μας. Στη σειρά "Αρχείο Παπαδιαμαντικών Μελετών", κυκλοφόρησε η έρευνα - μελέτη του Φώτη Δημητρακόπουλου "Ανθος της Εδέμ (Παπαδιαμαντικά κείμενα και μελέτες)".Το βιβλίο αποτελείται από πέντε μέρη: Εισαγωγή, εκδοτικά ζητήματα διηγημάτων του Παπαδιαμάντη, θρησκευτικά άρθρα του, μεταφραστικά και άλλα προβλήματα και φαινόμενα του νεοελληνικού γραικυλισμού, όπως τα περιγράφει ο Παπαδιαμάντης. Ενα χρήσιμο βιβλίο έγραψαν οι Πάνος Μαραφέλιας - Μάριος Φούρναρης, με τίτλο "Πρώτες βοήθειες για άγρια πουλιά".
• Από τη Λακωνία έφθασαν στην εφημερίδα μας τρία βιβλία, που σηματοδοτούν την αξιόλογη πνευματική και εκδοτική προσπάθεια κάποιων κατοίκων της. Πρόκειται για: Το βιβλίο - μαρτυρία της Σταυρούλας Σαμαϊλίδου - Βάκου "Χρόνια οργής", που αφορά στα χρόνια του Εμφυλίου, στον έρωτα και στην εκτέλεση των αγωνιστών της Λακωνίας, που εκδόθηκε από τον οίκο "Ιδιομορφή" (Δωριέων 45, Σπάρτη, τηλ. 0731 - 82.203). Την ποιητική συλλογή του Γιώργη Α. Μελά "Στους λαβυρίνθους της συνείδησης" (Γ. Α. Μελάς, Σιμωνίδου 43, Σπάρτη 23100, τηλ. 0731 - 28.821). Το ιστορικού, λαογραφικού, περιβαλλοντικού, αρχιτεκτονικού περιεχομένου βιβλίο - μελέτη του Παναγιώτη Δ. Ζαμπέλη "Πλουμίτσα (Στον ιστό της αράχνης)" (Π. Δ. Ζαμπέλης, 23057 Κροκεές Λακωνίας, τηλ. 0735 - 71.500).
• Από τον "Κέδρο" κυκλοφόρησαν: Μιρέλλα Παπαοικονόμου "Απών" (μυθιστόρημα, σε αφηγηματική απόδοση Χαράς Δημητράτου, βασισμένο στο ομώνυμο σίριαλ). Σαρλότ Πέρκινς Γκίλμαν "Η κίτρινη ταπετσαρία" (μετάφραση- πρόλογος Λίλυς Εξαρχοπούλου,μυθιστόρημα). Βαλερί Τουγκ Κουόνγκ "Big"(μετάφραση Βάσως Παπαχρήστου - Ζούλη,μυθιστόρημα). Ζόε Τζένι "Το δωμάτιο με τη γύρη" (μετάφραση Ιρις Νομικού,μυθιστόρημα). Τζαμάικα Κίνκεϊντ "Η αυτοβιογραφία της μητέρας μου" (μετάφραση Κατερίνα Χαλμούκου,μυθιστόρημα). Αδελαϊδα Γκαρθία Μοράλες "Η σιωπή των σειρήνων" (μετάφρασηΕλένη Ι. Γκίνη,μυθιστόρημα). Πατ Κονρόι "Το ποτάμι είναι πλατύ"(μετάφραση Ελσα Νικολάου,μυθιστόρημα).
• Από τον "Αλφειό" κυκλοφόρησε το δοκίμιο του Μιχάλη Γ. Ζερβακάκη "Γέννηση και συνεταιρισμός Πολιτικής και Θρησκείας" (Μ. Γ. Ζερβακάκης, Κορδελιού 30, Βύρωνας, τηλ. 75.25.505).
• Από τα "Ελληνικά Γράμματα" κυκλοφόρησε ένας ογκώδης τόμος με 9 μονόπρακτα του θεατρικού συγγραφέα Γιώργου Μανιώτη, με γενικό τίτλο "Ρεσιτάλ".Ο τόμος περιλαμβάνει, επίσης, εισαγωγικά κείμενα των Δ. Τσατσούλη και Σ. Κραουνάκη, μελέτες και κείμενα των Κ. Γεωργουσόπουλου, Τ. Λιγνάδη, Γ. Κοντού, Μ. Μουντέ για τον Γ. Μανιώτη, την εργογραφία του, παραστασιογραφία και κριτικογραφία για έργα του που έχουν παιχτεί.
• Ο "Περίπλους" κυκλοφόρησε: Το έργο του Νάιγκελ Γουόρμπαρτον "Φιλοσοφία - Τα βασικά ζητήματα (Ο Θεός, το σωστό και το λάθος, η πολιτική, ο εξωτερικός κόσμος, ο νους, η τέχνη)".Μετάφραση Βίκυ Χατζοπούλου. Το αστυνομικό μυθιστόρημα του Τζον Μάντοξ Ρόμπερτς "Εν ονόματι της Συγκλήτου και του λαού της Ρώμης" (μετάφραση Ελεονόρα Χαριλάου). Το μυθιστόρημα τηςΜέιβι Χάραν "Αντρες! Αξίζουν τελικά όλη αυτή τη φασαρία; (Σκηνές από τον πόλεμο των δύο φύλων)" (μετάφραση Βίκυ Χατζοπούλου).

"...Εδώ δεν έχεις άλλο λόγο να υπάρξεις/ παρά να αισιοδοξείς και να οραματίζεσαι". Ο τοπικός προσδιορισμός στους προαναφερόμενους στίχους του Θάνου Ασίκη αφορά ακραίο σημείο της Ελλάδας: Το Καστελόριζο. Το Αιγαίο, με το βαθυγάλαζο φως του, κάνει τον άγνωστο ποιητή του δημοτικού τραγουδιού να οραματίζεσαι στα "νερά" του, φτερουγίζοντες αγγέλους. Κάθε νησί του Αιγαίου είναι ο τόπος που χρειάζονται οι ποιητές, για να στέκονται μέσα στο χάος και να κινούν, έτσι, Γη και ουρανό.

Εδώ "οι πομπές των ποιητών εισέρχονται/ από τα παράθυρα των σπιτιών και φτερουγίζουν/ έξω από κάθε πιθανότητα εκδίκησης", λέει ο Θ. Α., καταδείχνοντας ότι η ομορφιά δεν έχει σχέση με το μίσος. Ο ποιητής, πατώντας στο Καστελόριζο, ένιωσε να βρίσκεται στο όριο της ανθρωπιάς και της ειρήνης, όπως αυτό χαράχτηκε απ' τη φύση: "Πιο πέρα ο θάνατος. Πιο πέρα η παγκοσμιότητα", όπως την οριοθετεί σήμερα η "νέα τάξη πραγμάτων".

Ο Θ. Α., βιώνοντας το Καστελόριζο, βιώνει ένα σύμβολο που "βιδώνεται στο νερό" και στην καρδιά του. Δε βλέπει μόνο, απ' το γαλήνιο ύψος "του κεχριμπαρένιου βράχου", το υγρό φως του Αιγαίου, μαζί με "την ωραιότητα του νησιού" που "μοιράζεται με φίλους και εχθρούς", διαπιστώνει με "βεβαιότητα εφήβου" την αγωνία του λαού μας για τον επιούσιο. Προσωποποιεί, λοιπόν, το νησί - σύμβολο, λέγοντας: "Καβάλα σ' ένα σπόρο σταριού τρέχεις". Και τονίζει: "Η φύτρα σου χάνεται εκεί που χάθηκε ο Θεός". Κι ο Θεός, βέβαια, χάνεται όταν δεν πάσχει για τον άνθρωπο. Θα χανόταν κι ο ποιητής, αν δεν "τραγουδούσε τον πόνο και τον καημό" του πλησίον: "Ο πλησίον μου στενάζει έξω από την πόρτα μου", λέει, ολοκληρώνοντας το λόγο με την πράξη: "Στο παράθυρο κρέμασα την κόκκινη σημαία". Ενα σινιάλο ειρήνης, δηλαδή, στην αντίπερα όχθη, όπου "οι αντίπαλοι με τα αθώα μάτια" (Εκδόσεις "ΙΔΜΩΝ").

Γιάννης ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ

Η δεύτερη ποιητική συλλογή του Θ. Ε. κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο "Διαδρομές". Ο Θ. Ε., θεατράνθρωπος με επιτυχία στο σανίδι από χρόνια, αποκαλύπτει έναν τρυφερό ποιητή. Το βιβλίο προλογίζει ένας άλλος άνθρωπος του θεάτρου και της ποίησης, ο Χρήστος Κατσιγιάννης, που πρόσφατα "έφυγε", αφήνοντας μεγάλο κενό στους φίλους του, στο θέατρο και στην ποίηση.

Οι "Διαδρομές" σκιαγραφούν μ' έναν ποιητικά δοσμένο λόγο τις διαδρομές του Θ. Ε. μέσα από δρόμους ερωτικής ανάτασης, μοναξιάς, πίκρας και χαράς.

Ο δημιουργός της συλλογής ξεχειλίζει από αγάπη, συγκίνηση, ερωτικούς απόηχους και μας χαρίζει στιγμές ποιητικής ομορφιάς. Παράλληλα, στηλιτεύει το σκληρό κόσμο που μας περιτριγυρίζει και η κραυγή του γίνεται οδύνη για τα παιδιά και την αγωνία τους από το γκρίζο τοπίο της ζωής. Η γραφή του Θ. Ε. είναι κρυστάλλινη, με ευαίσθητες αποχρώσεις, λυρισμό, στοχασμό και κατάθεση ψυχής.

Ο Θ. Ε. ανάλωσε τη ζωή του στον αγώνα για την Τέχνη (Θέατρο, Κινηματογράφος, Ραδιόφωνο, Τηλεόραση και συγγραφή). Καθηγητής της υποκριτικής για πολλά χρόνια, ενώ στο συγγραφικό του έργο αναζητά την αλήθεια και αφήνεται σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση.

Ανήσυχος πάντα, ο Θ. Ε. έδωσε αγώνες και για τα κοινά, μέσα από τα συνδικαλιστικά όργανα του ΣΕΗ και τις Επιτροπές του ΥΠΠΟ.

Ωστόσο, και η ποίηση κατέχει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής του, ίσως το πιο τρυφερό και πιο πονεμένο (Εκδοση "συλλογές").

Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ