Δεκάξι χιλιόμετρα πάνω από το Νότιο Πόλο απλώνεται μια περιοχή της στρατόσφαιρας με ανησυχητικά χαμηλά επίπεδα όζοντος, δηλαδή της μορφής του οξυγόνου που έχει την ιδιότητα να απορροφά σημαντικό μέρος της επικίνδυνης υπεριώδους ακτινοβολίας. Το μέγεθος της τρύπας (απεικονίζεται με σκούρο μπλε) μεταβάλλεται λόγω εποχιακών αλλαγών στη θερμοκρασία και στη συγκέντρωση των ρύπων που καταστρέφουν το όζον. Ο Οκτώβρης του 2006 ήταν η πιο κρύα περίοδος για τη στρατόσφαιρα της Ανταρκτικής από το 1979 μέχρι σήμερα και η τρύπα του όζοντος διευρύνθηκε περισσότερο από ποτέ, καταλαμβάνοντας έκταση μεγαλύτερη από τη Βόρεια Αμερική.

Γιατί συνέβη αυτό; Υποτίθεται ότι η διεθνής συμφωνία, γνωστή ως Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, που υπογράφτηκε το 1987 για τον περιορισμό των χλωροφθορανθράκων που καταστρέφουν το όζον, θα έπρεπε να μειώσει αυτό το «ακάλυπτο» σημείο της γήινης ατμόσφαιρας.

Οπως και στην περίπτωση του «φαινομένου του θερμοκηπίου», η απάντηση δεν είναι απλή. Η καταστροφή του προστατευτικού στρώματος όζοντος θα εξέθετε τους ζωντανούς οργανισμούς στην καταστροφική αλλοίωση του DNA τους από την ηλιακή ακτινοβολία. Το μόριο όζοντος, αποτελούμενο από τρία άτομα οξυγόνου, είναι πολύ δραστικό και οι συνθήκες που επικρατούν στη στρατόσφαιρα πάνω από το Νότιο Πόλο (αλλά και το Βόρειο) χειροτερεύουν τα πράγματα. Οταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από τους 87 βαθμούς Κελσίου, η ισορροπία των χημικών αντιδράσεων στις οποίες συμμετέχει το όζον γέρνει προς την καταστροφή του. Ατομα χλωρίου που ελευθερώνονται από τη διάσπαση των χλωροφθορανθράκων και άλλων χλωριούχων ενώσεων, καταλύουν τη μετατροπή του όζοντος σε κανονικό μοριακό οξυγόνο (δύο άτομα οξυγόνου), το οποίο προσφέρει πολύ λιγότερη προστασία από τις υπεριώδεις ακτίνες. Ενα μόνο άτομο χλωρίου μπορεί να διασπάσει χιλιάδες μόρια όζοντος.

Οι κλιματολογικές μελέτες των δεκαετιών 1970 και 1980 έδωσαν αποδείξεις ότι τα αέρια που χρησιμοποιούνταν σε διάφορα αεροζόλ, ψυκτικά υγρά, συστήματα πυρόσβεσης, ζιζανιοκτόνα και πλαστικά, έφταναν τελικά στη στρατόσφαιρα, όπου διασπώμενα απελευθέρωναν χλώριο, πυροδοτώντας την καταστροφή του όζοντος. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ και οι κατοπινές προσθήκες που έγιναν σ' αυτό για την απαγόρευση των χλωροφθορανθράκων (CFCs) έφεραν κάποιο αποτέλεσμα (μείωση της συγκέντρωσης χλωρίου στην ατμόσφαιρα). Ομως, σε αντίθεση με άλλους ρύπους, όπως οι ενώσεις του θείου που προκαλούν την όξινη βροχή, οι ενώσεις του χλωρίου παραμένουν στην ατμόσφαιρα για μισόν αιώνα και πλέον. Αέρια που απελευθερώθηκαν πριν από 20 ή 30 χρόνια συνεχίζουν να καταστρέφουν το όζον και σήμερα.

Ακόμα δεν έχει διευκρινιστεί σε τι οφείλεται η τεράστια τρύπα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική το 2006. Πιθανότερη αιτία θεωρείται το γεγονός ότι ήταν μια πολύ κρύα χρονιά γι' αυτήν την περιοχή του πλανήτη. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου ίσως συμβάλλει στην εμφάνιση περιόδων έντονου ψύχους. Τα αέρια του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο, εγκλωβίζουν τη θερμότητα κοντά στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα να πέφτει η θερμοκρασία στη στρατόσφαιρα.

Υπολογίζεται ότι θα χρειαστούν άλλα 50 με 70 χρόνια για να επανέλθει το όζον πάνω από την Ανταρκτική στα επίπεδα που ήταν πριν το 1980. Κι αυτό με την προϋπόθεση ότι δε θα υπάρξει νέα μαζική απελευθέρωση CFCs στην ατμόσφαιρα.

Μοιάζει με τους τυφώνες που εμφανίζονται στη Γη, αλλά η ομοιότητα είναι επιφανειακή. Η γιγαντιαίων διαστάσεων καταιγίδα που εντόπισε το διαστημόπλοιο Κασίνι της NASA στο Νότιο Πόλο του Κρόνου, φαίνεται να μην ξεθυμαίνει ποτέ. Η διάμετρός της είναι 9.000 χιλιόμετρα, δηλαδή μόλις κατά 30% μικρότερη από τη διάμετρο της Γης. Επιπλέον, υψώνεται 70 χιλιόμετρα πάνω από το «μάτι του κυκλώνα», άρα πέντε φορές ψηλότερα σε σχέση με τις γήινες καταιγίδες. Η δε ταχύτητα των ανέμων στην υπερκαταιγίδα του Κρόνου φτάνει τα 560 χιλιόμετρα την ώρα!

Οι τυφώνες στη Γη σχηματίζονται από την εισροή υγρού αέρα προς ένα σημείο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στήλες από σύννεφα βροχής, που ενισχύονται όσο ο τυφώνας περνά πάνω από ζεστές περιοχές των ωκεανών. Αλλά ο Κρόνος είναι αεριώδης πλανήτης και δεν έχει ωκεανούς νερού. Επιπλέον, η καταιγίδα του Κρόνου δε φαίνεται να κινείται και γι' αυτό τελικά μοιάζει περισσότερο με τις γήινες αρκτικές περιδινήσεις, δηλαδή τους εποχιακούς κυκλώνες που εμφανίζονται πάνω από τους πόλους και οφείλονται σε θερμοκρασιακές διαφορές στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας. Και πάλι η αναλογία δεν είναι απόλυτη, επειδή ο Νότιος Πόλος του Κρόνου είναι ελαφρώς πιο θερμός σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη.

Η ερμηνεία της καταιγίδας του Κρόνου γίνεται πιο δύσκολη από το γεγονός ότι αν και έχουν εντοπιστεί καταιγίδες σε άλλους πλανήτες, όπως η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα στο Δία, δεν υπάρχει κάτι εντελώς ανάλογο με την καταιγίδα του Κρόνου σε κανένα άλλο ουράνιο σώμα του ηλιακού μας συστήματος. Οι επιστήμονες προσπαθούν να ερμηνεύσουν τώρα τις παρατηρήσεις του Κασίνι, κατασκευάζοντας μοντέλα προσομοίωσης του φαινομένου σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.