Κάθε άνθρωπος που βίωσε ένα δυνατό σεισμό έχει ζωντανές μνήμες απ' αυτόν: το έδαφος τρέμει, ο αέρας γεμίζει από υπόκωφους ήχους, τριξίματα, γυαλιά που σπάνε, τα ντουλάπια ανοίγουν από μόνα τους, βιβλία, πιατικά και διακοσμητικά πέφτουν από τα ράφια. Θυμόμαστε τέτοια επεισόδια - με απόλυτη καθαρότητα και για πολλά χρόνια μετά - επειδή αυτό εξελίχτηκε ο εγκέφαλός μας να κάνει: να εξάγει πληροφορίες από εξέχοντα γεγονότα και να χρησιμοποιεί αυτή τη γνώση για να καθοδηγήσει την αντίδρασή μας σε ανάλογες περιπτώσεις στο μέλλον. Η ικανότητα μάθησης από την εμπειρία επιτρέπει σε όλα τα ζώα να προσαρμόζονται σε έναν κόσμο που είναι σύνθετος και αλλάζει διαρκώς.

Επί δεκαετίες, οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακαλύψουν πώς σχηματίζονται οι αναμνήσεις στον εγκέφαλο. Συνδυάζοντας ένα σύνολο από καινοτόμα πειράματα με ισχυρή μαθηματική ανάλυση και την ικανότητα ταυτόχρονης καταγραφής της δραστηριότητας περισσότερων των 200 νευρώνων σε ποντίκια που είναι σε εγρήγορση, μια ερευνητική ομάδα υπό τον Τζο Τσιεν θεωρεί ότι έχει ανακαλύψει το βασικό μηχανισμό του εγκεφάλου, μέσω του οποίου οι πληροφορίες, που μας δίνει η εμπειρία έντονων γεγονότων, μετατρέπονται σε αναμνήσεις. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έρχονται να προστεθούν στον ήδη μεγάλο όγκο επιστημονικής δουλιάς που δείχνει ότι η γραμμική ροή των σημάτων από τον ένα μεμονωμένο νευρώνα στον άλλο δεν είναι αρκετή για να εξηγηθεί πώς ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και σχηματίζει αναμνήσεις. Για την εξήγηση αυτή χρειάζεται να παρθεί υπόψη η συντονισμένη δραστηριότητα μεγάλου πληθυσμού νευρώνων.

Η προσοχή των ερευνητών επικεντρώθηκε στον ιππόκαμπο, ένα σχηματισμό στον εγκέφαλο των ζώων και ειδικότερα στην περιοχή CA1, που είναι σημαντική για το σχηματισμό αναμνήσεων, γεγονότων και τοποθεσιών. Οι νευρώνες της περιοχής CA1 διακλαδώνονται σε εξαιρετικό βαθμό, επιτρέποντας το σχηματισμό τεράστιου αριθμού συνάψεων μεταξύ τους.

Σύμφωνα με την ομάδα του Τσιεν, καθηγητή φαρμακολογίας και βιοϊατρικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, φαίνεται ότι οι νευρωνικοί πληθυσμοί που σχετίζονται με το σχηματισμό αναμνήσεων είναι οι ίδιοι που εξάγουν το είδος των γενικευμένων εννοιών, οι οποίες μάς επιτρέπουν να μετασχηματίζουμε την καθημερινή μας εμπειρία σε γνώσεις και ιδέες. Τα ευρήματα των ερευνητών φέρνουν τους βιολόγους πιο κοντά στην αποκωδικοποίηση του ενιαίου σε όλα τα ζώα νευρωνικού κώδικα, δηλαδή των κανόνων που ακολουθεί ο εγκέφαλος, ώστε να μετατρέψει τις συλλογές ηλεκτρικών παλμών σε αντίληψη, αναμνήσεις, γνώση και τελικά συμπεριφορά (δράση). Με την κατανόηση αυτών των μηχανισμών θα γίνει δυνατή η κατασκευή καλύτερων διεπαφών εγκεφάλου - μηχανών, ο σχεδιασμός μιας νέας γενιάς έξυπνων ηλεκτρονικών υπολογιστών και ρομπότ, ίσως ακόμα και ενός βιβλίου αποκωδικοποίησης του μυαλού, που θα επιτρέψει με την παρατήρηση της νευρωνικής δραστηριότητας να καταλαβαίνουμε τι θυμάται, ή ακόμα και τι σκέφτεται κάποιος.

Τι κεφάλαια ανοίγονται σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο από τέτοιες δυνατότητες, ποιες απ' αυτές τις δυνατότητες πρέπει και ποιες δεν πρέπει ή ίσως δεν αξίζει να επιδιώξει η ανθρωπότητα είναι θέμα μιας μεγάλης συζήτησης. Στη φάση αυτή, έτσι κι αλλιώς, κινητήρας των εξελίξεων στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη δεν είναι το καλό του ανθρώπου, αλλά η αύξηση των κερδών και η επιβίωση πάση θυσία του καπιταλισμού. Γι' αυτό και η αναπότρεπτη επιστημονική πρόοδος, σε τέτοιες συνθήκες εμπεριέχει μεγάλους κινδύνους, για τους οποίους δε φταίει, βέβαια, η επιστήμη ως αναζήτηση, αλλά η αναντιστοιχία του καθυστερημένου και επικίνδυνου τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και της κοινωνίας σε σχέση με το υψηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων (μεταξύ αυτών και της επιστήμης).