Η πραγματικότητα, όμως, είναι τελείως διαφορετική. Οι παραπάνω ισχυρισμοί δε δικαιολογούνται, όχι μόνο από τα γεγονότα πριν από την κορύφωση της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, αλλά ακόμη και απ' τα όσα έγιναν τις μέρες εκείνες. Η άνοδος του εργατικού κινήματος ήταν το χαρακτηριστικό στοιχείο εκείνης της περιόδου, σε συνδυασμό με την ολοένα και αυξανόμενη κρίση του χουντικού καθεστώτος. Επιπλέον, το δυνάμωμα του φοιτητικού κινήματος «πατούσε» πάνω στο λαϊκό παράγοντα, στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Στην ουσία, ήταν άμεσα συνδεδεμένο με αυτό. Η ανάπτυξη των δυνάμεων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη.
Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, οι δυνάμεις του κεφαλαίου στην Ελλάδα εξετάζουν ενδεχόμενη «ομαλή» διαδοχή σε μια «φιλελεύθερη» διακυβέρνηση, η οποία θα είναι αστικοκοινοβουλευτική μεταμφίεση της χούντας. Κάτω από το βάρος των εξελίξεων και την πίεση του λαϊκού παράγοντα, ξεκινά το πείραμα της «φιλελευθεροποίησης», από το 1972 και εντείνεται το 1973, με την αμνηστία των πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων, το δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη, η οποία υποσχέθηκε τη διενέργεια εκλογών το Φλεβάρη του '74. Σ' αυτή τη μασκαρεμένη παραλλαγή του στρατιωτικοφασιστικού καθεστώτος, «τσίμπησαν» και ήταν έτοιμοι να λάβουν μέρος, υποστηρίζοντας την ενέργεια αυτή, οι δεξιοί οπορτουνιστές που διέσπασαν το ΚΚΕ, οι του αυτοαποκαλούμενου «ΚΚΕ Εσωτερικού», καθώς και ένα τμήμα των δυνάμεων της Ενωσης Κέντρου και της ΕΡΕ.
Την ίδια χρονιά, αναπτύσσονται και οι πρώτες εκδηλώσεις των αγροτών, διοργανώνοντας μεγάλα συλλαλητήρια, όπως στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά. Αρνούνται την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.
Δυναμώνουν και οι διεκδικήσεις με καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Τέτοιες μέρες δράσης είναι η 28η Οκτώβρη 1972, η επέτειος του πραξικοπήματος (21η Απρίλη 1973), η Πρωτομαγιά του '73, η νυχτερινή διαδήλωση μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Ακόμη και στις Ενοπλες Δυνάμεις υπάρχουν παραδείγματα αντιδικτατορικών εκδηλώσεων, με την εγκατάλειψη ΝΑΤΟικής άσκησης στην Αδριατική από το αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ».
Το 1973, βρίσκει το φοιτητικό κίνημα σε μια κρίσιμη καμπή του. Η χούντα οργανώνει επίθεση εναντίον του. Το Γενάρη δημοσιεύει το λεγόμενο «καταστατικό χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, με τον οποίο θέλει να κάμψει τους φοιτητές. Παρά το μπαράζ διώξεων, που έχει εξαπολύσει η χούντα, στις 14 Φλεβάρη, με τη συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο, μπαίνουμε σε μια ανώτερη φάση των αγώνων, κορυφαία στιγμή του έχει την κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φλεβάρη, η οποία και λήγει με μαζική διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας. Το Μάρτη, νέες καταλήψεις στην Ιατρική και ξανά στη Νομική. Οι κινητοποιήσεις απλώνονται και σε άλλες πόλεις, Θεσσαλονίκη, Πάτρα.
Πριν εξετάσουμε τι έγινε τις μέρες του Πολυτεχνείου, πρέπει να δούμε από πιο κοντά τις ιδιαίτερες συνθήκες που ευνόησαν την έντονη ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος δυσανάλογα περισσότερο απ' ό,τι του εργατικού.
«Το εργατικό κίνημα», αναφέρεται στην «Πορεία της Νεολαίας» (Σπ. Χαλβατζή, σελ. 101-102), «απ' την πρώτη στιγμή της δικτατορίας, δέχτηκε το πιο σκληρό, το πιο ανελέητο χτύπημα. Απαγορεύτηκαν ή διαλύθηκαν αμέσως μετά τη δικτατορία όλα τα εργατικά σωματεία - και πριν απ' όλα, αυτά που ακολουθούσαν αγωνιστικό δρόμο - και δημεύτηκε η περιουσία τους. Διορίστηκαν διοικήσεις που υποστήριζαν τη δικτατορία. Οι αγωνιστές, πρωτοπόροι συνδικαλιστές, κομμουνιστές και ΕΔΑΐτες, απ' την πρώτη μέρα, πιάστηκαν και εξορίστηκαν».
Το γεγονός ότι οι αγώνες της νεολαίας απέκτησαν ποιοτικά ανώτερο περιεχόμενο έχει άμεση σχέση με τη βαθμιαία ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, όπως είδαμε παραπάνω, αλλά και με την άμεση και ουσιαστική σύνδεσή τους. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο έπαιξε η σωστή θέση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, η ορθή αντίληψη του ελιγμού του πειράματος της «φιλελευθεροποίησης»: Απέρριπτε σταθερά το χουντικό πείραμα «πολιτικοποίησης» και «εκλογών», αλλά και σωστά προσανατόλιζε το λαϊκό κίνημα στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων για ανάπτυξη του αγώνα, που δημιουργούνταν στις συνθήκες εκείνες.
Τον Οκτώβρη, το φοιτητικό κίνημα ανασυντάσσεται. Παλλαϊκές κινητοποιήσεις οργανώνονται, οι οποίες το Νοέμβρη γίνονται σχεδόν καθημερινές και μέσα στις σχολές και στους δρόμους. Το σύνθημα «Κάτω η χούντα» ακούγεται ξανά και ξανά. Στο πλαίσιο των ελιγμών, η χούντα επιχειρεί να ξεγελάσει τους φοιτητές και τους υπόσχεται «ελεύθερες εκλογές», μετά τις βουλευτικές που είχε προκηρύξει. Οι φοιτητές δεν ξεγελιούνται. Η μία μετά την άλλη οι Πανεπιστημιακές Σχολές της Αθήνας, αλλά και άλλων πόλεων, βρίσκονται σε διαδικασία κινητοποιήσεων.
Τα όσα συμβαίνουν τις μέρες του Πολυτεχνείου, καταρρίπτουν, για τα καλά, τα ιδεολογήματα περί «φοιτητικής εκδήλωσης διαμαρτυρίας». Επρόκειτο για μια λαϊκή κινητοποίηση και όσα έγιναν το αποδεικνύουν περίτρανα.
Την Τετάρτη, 14 Νοέμβρη, γίνονται παμφοιτητικές συνελεύσεις. Ζητούν άμεση διενέργεια ελεύθερων εκλογών. Η χούντα αρνείται. Το Πολυτεχνείο είναι περιτριγυρισμένο από αστυνομικούς. Οι φοιτητές είναι συγκεντρωμένοι στο προαύλιο. Στη Νομική - όπου την ίδια ώρα γίνεται παμφοιτητική συγκέντρωση - ακούγοντας ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται επεισόδια κατηφορίζουν προς την Πατησίων. Υπάρχει αναβρασμός, όχι όμως επεισόδια. Καταφτάνει εισαγγελέας και απειλεί με μηνύσεις, αν το πλήθος δε διαλυθεί. Περίπου 800 φοιτητές μένουν στο Πολυτεχνείο. Κάπου εκεί, αρχίζει η κατάληψη.
Την Παρασκευή, η μαχητικότητα του λαού, με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, ανεβαίνει. Διαδηλώσεις με πολλές χιλιάδες κατεβαίνουν από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας και από την Πατησίων και συγκλίνουν στο Πολυτεχνείο. Το πιο οργανωμένο κομμάτι είναι των οικοδόμων, αλλά συμμετέχουν και ιδιωτικοί υπάλληλοι και πολλοί νέοι και μαθητές. Υπολογίζεται να είναι σε κινητοποίηση γύρω στις 150.000 λαού. Σε όλο σχεδόν το κέντρο της Αθήνας, γίνονται εκδηλώσεις και διαδηλώσεις.
Οι συμπλοκές πυκνώνουν. Η αστυνομία εντείνει τις επιθέσεις με δακρυγόνα, κλομπ και σφαίρες. Στις 6.30 το απόγευμα, οι αστυνομικοί χτυπούν διαδηλωτές στα Χαυτεία. Μανιασμένη είναι η επίθεση της αστυνομίας στη μεγάλη διαδήλωση οικοδόμων και εργαζομένων, που ξεκινάει από το Πολυτεχνείο προς το Σύνταγμα. Χτυπά λυσσασμένα, φονικά, στη Δημαρχία, στην Κλαυθμώνος, στην πλατεία Βάθη. Νεκροί και τραυματίες βρίσκονται μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο. Αλλά το ηθικό του λαού δεν κάμπτεται. Οι διαδηλωτές διαλύονται και ξανά συγκεντρώνονται. Γεγονός που δείχνει ότι η χούντα καταλαβαίνει και φοβάται την εργατική, τη λαϊκή συμμετοχή στην ανατρεπτική ενάντιά της πάλη. Ηταν τότε που έγειρε η πλάστιγγα στην απόφαση για ένοπλη επέμβαση. Να προλάβουν τον παλλαϊκό ξεσηκωμό με επικεφαλής την εργατική τάξη. Ετσι, από τις 12 το βράδυ, από διάφορα σημεία μπαίνουν στην Αθήνα στρατός και τανκς. Το Πολυτεχνείο περικυκλώνεται...
Τριάντα τέσσερα χρόνια πέρασαν και ο αγώνας συνεχίζεται. Τα αιτήματα παραμένουν επίκαιρα. Τα οράματα ζωντανεύουν στους αγώνες του σήμερα. Και το σύνθημα της ΚΝΕ, «Συνεχίζουμε αντιιμπεριαλιστικά», δίνει το στίγμα τους. Και, όπως τονίζεται στο μήνυμα της ΚΕ του ΚΚΕ, «ο Νοέμβρης 1973 επικαιροποιείται με την ανάγκη διαμόρφωσης ενός μαζικού ρεύματος απεγκλωβισμού λαϊκών δυνάμεων από τα κόμματα που υπηρετούν τον "ευρωμονόδρομο", υπέρ της αντιμονοπωλιακής αντιιμπεριαλιστικής συμμαχίας για τη Λαϊκή Εξουσία».
ΠΗΓΗ: «Για τα γεγονότα του Νοέμβρη 1973 - Εκθεση και συμπεράσματα. Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ»
Σπύρος Χαλβατζής: Το ΚΚΕ είναι περήφανο γιατί με τη δράση του συνέβαλε στην αντιδικτατορική πάλη του λαού μας
Η σημερινή μέρα μνήμης της εξέγερσης του Πολυτεχνείου τιμήθηκε χτες στη Βουλή, με τις τοποθετήσεις των εκπροσώπων όλων των πολιτικών κομμάτων. Εκ μέρους του ΚΚΕ ο κοινοβουλευτικός του εκπρόσωπος, Σπύρος Χαλβατζής, τόνισε ότι τα μηνύματα του Πολυτεχνείου είναι σήμερα πολύτιμα για την πάλη των εργαζομένων.
«Τιμάμε την 34η επέτειο της εξέγερσης του Νοέμβρη στο Πολυτεχνείο», επισήμανε ο Σπύρος Χαλβατζής, «τιμάμε όλους εκείνους τους φοιτητές, τους εργάτες, τους μαθητές που έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους στην εξέγερση αυτή. Τιμάμε συνολικά την αντιδικτατορική πάλη του λαού μας και τους αγώνες του για τα δικαιώματα και ιδιαίτερα της νεολαίας. Τιμάμε την εξέγερση κατά της δικτατορίας, μία δικτατορία η οποία επιβλήθηκε από τις ΗΠΑ και από το ΝΑΤΟ». Πρόσθεσε ότι «το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας είναι περήφανο, γιατί με την πολιτική του, τη δράση των παράνομων οργανώσεών του, τη δράση της ΚΝΕ που ιδρύθηκε το 1968 και της Αντι-ΕΦΕΕ συνέβαλε στην αντιδικτατορική πάλη του λαού μας. Οφείλουμε πολλά σ' αυτούς τους αγωνιστές, σ' αυτήν τη γενιά που βασανίστηκε και υπόφερε κάτω από το ζυγό της αμερικανόπνευστης στρατιωτικής χούντας, που με την πάλη της ανέδειξε τους στόχους της ανεξαρτησίας της χώρας, που αποτύπωσε στην είσοδο του Πολυτεχνείου το σύνθημα "Εξω οι ΗΠΑ, έξω το ΝΑΤΟ". Οφείλουμε να συνεχίσουμε τον αγώνα μέχρι να υλοποιηθούν αυτοί οι στόχοι και το αίτημα για "Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία"! Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά, αυτά τα μηνύματα εξακολουθούν να είναι πολύτιμα για την εργατική τάξη και τη νεολαία της χώρας μας, ιδιαίτερα τώρα που οι αγώνες στο χώρο της Παιδείας είναι ξανά στην επικαιρότητα, όπως και τα οξύτατα προβλήματα στο χώρο της Παιδείας». Ο Σπύρος Χαλβατζής συνέχισε λέγοντας ότι «ο λαός μας θα πρέπει ξανά να αποκτήσει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και με την πάλη του να φέρει πιο έντονα στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής τα σύγχρονα λαϊκά δικαιώματα στην εργασία και στο εισόδημα» και τα «λαϊκά δικαιώματα που ιδιωτικοποιούνται στην Υγεία, στην Παιδεία, στον ελεύθερο χρόνο, στον Πολιτισμό. Και, βέβαια, πρώτο λαϊκό αίτημα και δικαίωμα αυτήν την περίοδο είναι ο αγώνας για την αποτροπή του ακρωτηριασμού των δικαιωμάτων των εργαζομένων στην Κοινωνική Ασφάλιση».
Στο θέμα ακόμα αναφέρθηκαν ο πρόεδρος της Βουλής Δ. Σιούφας, εκ μέρους της ΝΔ ο Π. Παναγιωτόπουλος, από την πλευρά του ΠΑΣΟΚ ο Θ. Πάγκαλος και εκ μέρους του ΣΥΝ ο Φ. Κουβέλης.