«Κανείς δεν παρατάει το σχολείο "στα καλά καθούμενα"», λένε οι μαθητές των νυχτερινών σχολείων. Τι κρύβεται πίσω από αυτή τη φράση; Χιλιάδες πράγματα. Πολλές παραλλαγές της ίδιας πραγματικότητας: «Εγκατέλειψα το πρωινό σχολείο γιατί έπρεπε να βρω δουλειά». Η προσωπική ιστορία του καθένα φέρνει στην επιφάνεια χιλιάδες πτυχές του πώς αντιμετωπίζεται ο άνθρωπος κάθε ηλικίας σε μια εκμεταλλευτική κοινωνία. Παράλληλα, καθρεφτίζει και το ρόλο της εκπαίδευσης σε μια τέτοια κοινωνία: Να προετοιμάζει φθηνούς, χωρίς ουσιαστικές γνώσεις, συνεχώς καταρτιζόμενους εργάτες, φοβισμένους ανθρώπους, παραιτημένες συνειδήσεις.

Το σχολικό έτος 2005-2006 ήταν εγγεγραμμένοι στη νυχτερινή εκπαίδευση πάνω από 32.000 παιδιά και νέοι. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΠΘ, 9.241 γράφτηκαν στα νυχτερινά γυμνάσια της χώρας, 7.611 στα νυχτερινά Ενιαία Λύκεια (σημερινά ΓΕΛ) και 15.915 στη νυχτερινή ΤΕΕ (σημερινά ΕΠΑΛ και ΕΠΑΣ).

H ανήλικη εργασία παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις. Στην Ελλάδα, κάθε χρόνο, 8.000 μαθητές εγκαταλείπουν την εκπαίδευση για οικονομικούς λόγους. Από την τελευταία απογραφή πληθυσμού προκύπτει, επίσης, ότι περίπου 2.800.000, ηλικίας 16 ετών και άνω, δεν έχουν ολοκληρώσει τη βασική εκπαίδευση, το υποχρεωτικό 9χρονο σχολείο. Σύμφωνα με φετινά στοιχεία, περίπου 75.000 παιδιά στη χώρα μας εργάζονται.

• Το 10% αυτών των παιδιών απαντούν ότι εργάζονται από τα 10-12 χρόνια τους, το 34% από τα 12-14 χρόνια τους και το 56% από 14 ετών και πάνω.
• Το 48% εργάζονται σε συνεργεία - μηχανουργεία, το 18% σε άλλες χειρωνακτικές δουλειές, το 14% στην οικοδομή, το 12% σε εξωτερικές δουλειές και το 8% σε λαϊκές αγορές και παζάρια.

Ο «Ρ» μίλησε με μαθητές του 3ου Νυχτερινού ΕΠΑΛ Φιλαδέλφειας και του 9ου Νυχτερινού ΕΛ Καλλιθέας. Με παιδιά και νέους που το πρωί είναι στη δουλειά και το βράδυ κάθονται στα θρανία. Που ποτέ δεν απέρριψαν τη μόρφωση, αλλά έχουν ανάγκη το μεροκάματο πριν καλά - καλά ενηλικιωθούν. Παιδιά εργατών, ανέργων, μεταναστών, μονογονεϊκών οικογενειών, παιδιά των πιο φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Νέοι και νέες που δουλεύουν χωρίς δικαιώματα, που ζουν καθημερινά με την απειλή της ανεργίας και το άγχος να «τα φέρουν βόλτα» με τα λίγα που παίρνουν. Νέοι περιπλανώμενοι «από κατάρτιση σε κατάρτιση».

Ο Αλέξανδρος είναι μαθητής στο 3ο Νυχτερινό ΕΠΑΛ Ν. Φιλαδέλφειας. Λέει: «Ηρθα μετά το γυμνάσιο στο νυχτερινό για να έχω ένα χαρτζιλίκι, να μαζέψω κάποια λεφτά. Θέλω να γίνω ή υδραυλικός ή ψυκτικός». Αν και είναι μόλις 17 χρονών έχει αλλάξει αρκετές δουλιές. «Για δυο χρόνια δούλευα οικοδομή». Τη μέρα που συζητούσαμε εργαζόταν σε μια αποθήκη με παιχνίδια. Για 10 ώρες δουλειάς με 500 ευρώ το μήνα. «Επειδή είμαι ανήλικος δε μου κολλάει ένσημα», μας είπε.

Από τα πιο τρυφερά χρόνια της ζωής του η καθημερινότητα σκληρή, ο ελεύθερος χρόνος ανύπαρκτος και τα ενδιαφέροντα προσαρμοσμένα σ' αυτές τις συνθήκες: «Ξυπνάω το πρωί στις 7. Πηγαίνω την αδελφή μου στο σχολείο. Στις 8.00 πιάνω δουλειά και δουλεύω μέχρι τις 6 μ.μ. Τρώω, παίρνω την τσάντα μου κι έρχομαι στο σχολείο. Σχολάμε στις 22.30, πάω σπίτι, τρώω, παίζω Playstation ή βλέπω κανένα DVD». Διάβασμα; «Δε διαβάζω. Τίποτα...». «Τα Σαββατοκύριακα παίζω ποδόσφαιρο σε ένα γήπεδο 5Χ5 στη Μεταμόρφωση. Πληρώνουμε 7 ευρώ το άτομο».

Τα λόγια των εργαζόμενων μαθητών περιγράφουν χωρίς περιττές κουβέντες και ωραιοποιήσεις την πραγματικότητα. Γι' αυτά τα παιδιά η πραγματικότητα είναι από τα πρώτα τους χρόνια πολύ ξεκάθαρη: «Εργατόπαιδα είμαστε όλα. Για να τα φέρουμε βόλτα παρατήσαμε το σχολείο. Για το μεροκάματο», λέει ο Τάσος, 29 χρονών.«Εγώ το '94 έβγαλα το γυμνάσιο και μετά έπιασα κατευθείαν δουλιά. Οι γονείς μου είναι ανάπηροι χαμηλοσυνταξιούχοι. Οι αδελφές μου ήθελαν να σπουδάσουν. Κάποιος έπρεπε να δουλέψει... Ξανακάθισα σε αυτή την ηλικία στα θρανία για να πάρω το χαρτί, να γίνω υδραυλικός».

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, από τότε που θυμούνται τον εαυτό τους δουλεύουν και μάλιστα σκληρά. Και το αποτέλεσμα: Αβεβαιότητα. Συνεχής επιβεβαίωση των «δεξιοτήτων», με ψευτοκαταρτίσεις. Μισθοί της πείνας και συνεχώς με το «ένα πόδι έξω από τη δουλειά».

«Στη δουλειά μού λένε: "Φέρε μας και κανένα χαρτί"...», μας είπε η Βάσω, 38 χρονών, μαθήτρια του 3ου Νυχτερινού Ν. Φιλαδέλφειας, η οποία είναι καθαρίστρια σε δημόσια υπηρεσία. «Ξεκίνησα το σχολείο, ειδικότητα ψυκτικού, να μάθω ένα επάγγελμα, γιατί ποτέ δεν ξέρεις. Τουλάχιστον άμα χάσω τη δουλειά μου, να ξέρω ένα επάγγελμα». Τόσα χρόνια σκληρής δουλειάς και δεν έχει μια σίγουρη, σταθερή δουλιά με αξιοπρεπή μισθό. Εργάζεται 4ωρο για 600 ευρώ μεικτά.

«Διασκέδαση δεν υπάρχει. Οταν έχω ελεύθερο χρόνο μου αρέσει να φτιάχνω το σπίτι μου. Πάω και για κανένα καφέ μέσα στο μήνα. Ανθρωπος είμαι, θέλω να πάω και μια βόλτα. Λεφτά δεν περισσεύουν για τίποτα άλλο».

Ζει με τον σύντροφό της στα Πατήσια. Εκείνος είναι ναυτεργάτης. «Ξέρεις πώς είναι αυτή η δουλειά: Σήμερα έχουν δουλειά, μετά κάθονται για μήνες. Πώς να τα βγάλουμε έτσι πέρα και να μας μείνουν και λεφτά στην άκρη; Ζεις έτσι;».

Οι ίδιοι λόγοι που τους «έδιωξαν» άρον - άρον ως παιδιά από το σχολείο, είναι αυτοί που τους αναγκάζουν μετά από χρόνια να ξανακάτσουν στα θρανία, να στραφούν προς τη ρηχή και ληξιπρόθεσμη κατάρτιση: Οικονομικές δυσκολίες της οικογένειας, ανεργία, οι γονείς τους εργάτες χωρίς δικαιώματα και με εξευτελιστικούς μισθούς, σήμερα οι ίδιοι αναζητούν τη σταθερή δουλειά με μισθούς που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες τους.

Η Μαρία Δασκαλοπούλου είναι 27 χρονών σήμερα. Μας λέει ότι ήρθε ξανά στο σχολείο «για κάτι καλύτερο». «Πήγα μέχρι την Α' Λυκείου στο σχολείο και μετά σταμάτησα λόγω δουλειάς». Στο νυχτερινό ΕΠΑΛ είναι στην ειδικότητα Διοίκηση Επιχειρήσεων. Εργάζεται σαν γραμματέας και «παρόλο που δουλεύω περισσότερα από 9 χρόνια παίρνω ακόμα το βασικό, 650 ευρώ μεικτά. Σε πολλές δουλειές, και σε μεγάλες επιχειρήσεις, έπρεπε να τους κυνηγάς για να σου κολλήσουν τα ένσημα. Τα 280 ευρώ τα δίνω στο ενοίκιο, συν τα έξοδα του μήνα, δε μου μένει τίποτα. Δε γίνεται έτσι. Εργάζεσαι - υποτίθεται - για να ζεις, όχι να μην έχεις λεφτά και χρόνο να κάνεις τίποτα άλλο από το να δουλεύεις...».

Ο Ολτιόν Λούζι είναι 21 χρονών από την Αλβανία και ζει 11 χρόνια στην Ελλάδα με την οικογένειά του. Εδώ και 5 χρόνια - από τα 16 του - δίνει καθημερινά σκληρή μάχη για το μεροκάματο: Οικοδομή, κομπρεσέρ, πλακάκια, είναι μερικές από τις δουλειές που έχει κάνει. «Από μικρός στα βάσανα», είπε χαρακτηριστικά. Πραγματικά, από μικροί βιώνουν την πιο σκληρή εκμετάλλευση. Χαμηλά μεροκάματα, δουλειά χωρίς επαγγελματικά δικαιώματα «αφού είμαστε ανειδίκευτοι εργάτες», χωρίς ασφαλιστικά δικαιώματα «αφού είμαστε ανήλικοι».

Από τη μια εγκαταλείπουν το σχολείο, επειδή λείπει το μεροκάματο από το σπίτι κι από την άλλη γυρίζουν ξανά στα θρανία επειδή «δε βγαίνει» το μεροκάματο.

«Εφόσον δε βγαίνει το μεροκάματο, αναγκαστικά ερχόμαστε εδώ, ξανά στο σχολείο». Θέλει να γίνει μηχανικός αυτοκινήτων, αλλά «δεν έχω βρει ακόμα την ευκαιρία. Τώρα είμαι βοηθός μάστορα. Αλλά και το χαρτί να πάρω θέλει να έχεις 3 χρόνια ένσημα και έπειτα να δώσεις εξετάσεις στο υπουργείο Απασχόλησης για να πάρεις την άδεια ελεύθερου επαγγελματία. Φυσικά, το σπουδαιότερο είναι να έχεις κάποια χρήματα στην άκρη, ένα κεφάλαιο, πράγμα πολύ δύσκολο για μας...».

Οταν τον ρωτήσαμε «ποια παιδιά στρέφονται στα νυχτερινά σχολεία και ιδιαίτερα στα ΕΠΑΛ και στις ΕΠΑΣ», είπε: «Δεν έρχονται παιδιά που "δεν παίρνουν" τα γράμματα. Υπάρχουν "καλά μυαλά" στα σχολεία αυτά. Είμαστε όλοι παιδιά από εργατικές οικογένειες. "Επιλέγουμε" να δουλέψουμε από μικροί για να βοηθήσουμε στο σπίτι. Μια "επιλογή" που σε αναγκάζει η ζωή να κάνεις».

Η Χριστίνα είναι μόλις 15 χρονών, μαθήτρια του 9ου Νυχτερινού Γυμνασίου στην Καλλιθέα, και ανάμεσα στο χορό, που της αρέσει να μαθαίνει στον ελεύθερο χρόνο της και τη δουλιά, πρέπει να επιλέξει τη δουλειά. «Τώρα θα πιάσω δουλειά, σερβιτόρα. Οι λόγοι είναι οικογενειακοί και οικονομικοί», μας λέει. «Μου αρέσει ο χορός, πήγαινα και σε σχολή, αλλά τώρα, λόγω νυχτερινού, δε γίνεται».

Ο Ηλίας, 20 χρονών, και μαθητής της Γ΄ Λυκείου στο 9ο ΓΕΛ Καλλιθέας, είναι ένας ακόμα που «επιλέγει» το νυχτερινό σχολείο, και τελικά το μεροκάματο από τις σπουδές. Εργάζεται από τα 17 του χρόνια σαν βοηθός σερβιτόρου σε εστιατόριο. «Πολλοί "σκοτώνονται" στη δουλειά και στο διάβασμα. Εχουν στόχους. Θέλουν να περάσουν σε κάποια σχολή», επισημαίνει.

Θέλει να ασχοληθεί με τη γραφιστική, να περάσει στο ΤΕΙ. «Δεν ξέρω σίγουρα αν θα δώσω πανελλήνιες. Δεν ξέρω αν "θα μου βγει" με τη δουλειά. Μάλλον θα έχω πρόβλημα...», εξηγεί. «Εξάλλου στο σχολείο δεν κάνουμε σχέδιο και πρέπει να πάω σε φροντιστήριο. Οπότε κι αυτό δυσκολεύει τα πράγματα», συμπληρώνει.

Το ΚΚΕ έχει διαμορφώσει ολοκληρωμένη και επιστημονικά επεξεργασμένη θέση για το σχολείο σύμφωνη με την εποχή που διανύει η ανθρωπότητα, σύμφωνη με τα τεράστια άλματα που σημειώνονται σε τεχνολογία και επιστήμη, σύμφωνη με τον τεράστιο πλούτο που παράγεται.

Η θέση του ΚΚΕ πατάει πάνω στην αρχή ότι η Παιδεία είναι κοινωνικό δικαίωμα και πρέπει να παρέχεται δωρεάν σε όλους χωρίς φραγμούς και διακρίσεις. Από αυτή την αρχή πηγάζει και η θέση του ΚΚΕ για ενιαίο 12χρονο βασικό υποχρεωτικό σχολείο με ενιαία δομή, περιεχόμενο και λειτουργία.

Από αυτή την αρχή το ΚΚΕ δεν κάνει ούτε μισό βήμα πίσω. Αντίθετα από άλλες πολιτικές δυνάμεις, που και τις κοινωνικές διακρίσεις «καταγγέλλουν», αλλά και το διαχωρισμό της εκπαίδευσης, τον κατακερματισμό του σχολείου δέχονται.

Το ΚΚΕ λέει: Το σχολείο πρέπει να είναι ένα και μοναδικό για όλους, να διαρκεί 12 χρόνια, κι έπειτα να ακολουθεί η Τεχνικοεπαγγελματική Εκπαίδευση σε δημόσιες, δωρεάν τεχνικοεπαγγελματικές σχολές.

Η πρόταση του ΚΚΕ είναι ρεαλιστική γιατί πηγάζει από τις ανάγκες και τις δυνατότητες της κοινωνίας, εκφράζει τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες και είναι επιστημονικά επεξεργασμένη. Το ζητούμενο σήμερα είναι όλοι οι νέοι να αποκτούν μέχρι τα 18 τους στέρεη και ολοκληρωμένη βασική - γενική παιδεία και ολόπλευρη καλλιέργεια της προσωπικότητάς τους. Αρα το σχολείο πρέπει να είναι ένα και μοναδικό, ενιαίο από την 1η έως τη 12η τάξη του. Αυτό επιβάλλεται:

• Από το γεγονός ότι η βιολογική και ψυχολογική ωρίμανση των νέων δεν μπορεί να υπάρξει πριν από το όριο ενηλικίωσης.
• Από την ανάγκη ολοκλήρωσης της διαπαιδαγωγητικής εργασίας του σχολείου που χρειάζεται την ανάλογη δωδεκαετή διάρκεια.
• Από λόγους ισότιμης παροχής του κοινωνικού δικαιώματος στη μόρφωση σε όλους αδιάκριτα τους νέους. Είναι μύθος που νομιμοποιεί τους ταξικούς φραγμούς ότι υπάρχουν νέοι που «παίρνουν τα γράμματα» και άλλοι «ανεπίδεκτοι» μάθησης.

Το ΚΚΕ δεν εγκαταλείπει το στόχο όλα τα παιδιά να φοιτούν σε πρωινά σχολεία. Ομως αυτό σημαίνει, με ευθύνη του κράτους, να εκλείψουν οι παράγοντες που καθιστούν τη νυχτερινή εκπαίδευση αναγκαία για τα παιδιά των φτωχών λαϊκών στρωμάτων. Να υπάρχει οικονομική και κοινωνική στήριξη της λαϊκής οικογένειας, ώστε να απαλειφθεί το φαινόμενο της παιδικής και εφηβικής εργασίας που συνεπάγεται τη σχολική αποτυχία και διαρροή. Μέχρι τότε, το ΚΚΕ απαιτεί:

-- Αναδιοργάνωση, ενίσχυση και βελτίωση της νυχτερινής εκπαίδευσης, ώστε να ολοκληρώνεται στα τρία χρόνια με την κατάλληλη αναπροσαρμογή του ωραρίου, των αναλυτικών προγραμμάτων, της ύλης και των βιβλίων, των υποδομών και του προσωπικού, για να αποτελεί ουσιαστική και ισότιμη διέξοδο για τους εργαζόμενους που εμποδίζονται να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους.

-- Οικονομική και κοινωνική στήριξη των εργαζόμενων μαθητών με υποτροφίες, εκπαιδευτικές άδειες και ειδικό ωράριο εργασίας ώστε να μπορούν απρόσκοπτα να αφιερωθούν στις εκπαιδευτικές τους υποχρεώσεις.

Σύμφωνα με την πρόταση του ΚΚΕ, η προετοιμασία για το επάγγελμα πρέπει να ακολουθεί τη 12χρονη εκπαίδευση, είτε στην Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση, είτε σε ένα σύστημα δημόσιων και δωρεάν «μεταλυκειακών» Επαγγελματικών Σχολών. Αυτές:

• Θα παρέχουν ουσιαστική εκπαίδευση και πλήρη επάρκεια για την ολοκληρωμένη άσκηση επαγγέλματος.
• Ο απόφοιτός τους δε θα χρειάζεται να περάσει από διαδικασίες πιστοποίησης, που αμφισβητούν και απαξιώνουν το πτυχίο.
• Η διαρκής επανακατάρτιση θα είναι άχρηστη για τους αποφοίτους μιας τέτοιας επαγγελματικής εκπαίδευσης, συνέχειας του 12χρονου βασικού σχολείου, γιατί τότε θα είναι σε θέση να προσαρμόζεται στις όποιες αλλαγές της επαγγελματικής του ζωής, ακόμα και να τις προκαλεί.
• Επομένως, τα ΙΕΚ - ΚΕΚ και λοιπά υποκατάστατα της επαγγελματικής εκπαίδευσης πρέπει να καταργηθούν.

Μόνο σε μια τέτοια προοπτική ο μόνιμος εκπαιδευτικός της σημερινής ΤΕΕ δε θα έχει αγωνία κάθε τόσο για την εργασιακή του θέση. Πολύ περισσότεροι εκπαιδευτικοί από ό,τι σήμερα θα χρειαστούν για να καλύψουν τις ανάγκες ειδικοτήτων των επαγγελματικών σχολών. Πρόσθετο εκπαιδευτικό προσωπικό θα επιμορφώνει περιοδικά τους εργαζόμενους τεχνικούς στα τμήματα επιμόρφωσης των επαγγελματικών σχολών.