Τα παραπάνω λόγια περιγράφουν τη στάση των πρωτοπόρων κομμουνιστών, μελών της ΟΚΝΕ, που έδιναν τη μάχη αξιοποιώντας κάθε χαραμάδα νόμιμης δράσης στα στρατόπεδα, ξέροντας ότι η πολιτική τους δράση, η μάχη για τη βελτίωση των όρων ζωής, η αντιπαράθεση με τον αντικομμουνιστικό και εθνικιστικό λόγο οδηγούσαν σε φυλακίσεις, πειθαρχία και τελικά στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου.

Τους ανυπότακτους φαντάρους της ΟΚΝΕ, που πέρασαν από τον «τάφο των ζωντανών» την περίοδο 1924 - 1934, τίμησε η ΚΝΕ στο πλαίσιο του 26ου Αντιιμπεριαλιστικού Διημέρου της που έγινε στα Γιάννενα στις 8 και 9 Ιούλη και ήταν αφιερωμένο στην ηρωική ΟΚΝΕ, με εκδήλωση και αποκαλυπτήρια μνημείου στο χώρο όπου λειτουργούσε το στρατόπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, το Συμβούλιο Περιοχής Ηπείρου - Κέρκυρας - Λευκάδας της ΚΝΕ προχώρησε σε μία ενδιαφέρουσα και κατατοπιστική έκδοση για την ιστορία του Πειθαρχικού Ουλαμού Καλπακίου με τίτλο «Τιμή και δόξα στους αλύγιστους φαντάρους της ΟΚΝΕ». Σε αυτήν συγκεντρώθηκαν στοιχεία και ντοκουμέντα που αποτυπώνουν το κλίμα της εποχής, τα όσα αντιμετώπισαν οι «απείθαρχοι» και οι κομμουνιστές που στάλθηκαν εκεί, τον αντίκτυπο, που πέρασε τα σύνορα της Ελλάδας. Η συγγραφή της βασίστηκε σε υλικό από το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ, από διάφορες εκδόσεις, εφημερίδες και κρατικά αρχεία της εποχής. Οπως σημειώνει εισαγωγικά το Συμβούλιο Περιοχής, «η πρωτοπόρα και αταλάντευτη στάση τους απέναντι στα σχέδια των ιμπεριαλιστών να αιματοκυλήσουν το λαό για μια ακόμα φορά, αναδεικνύει ότι πραγματικός πατριώτης είναι αυτός που πολεμάει για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και του λαού συνολικά. Το σύνθημά τους "Ο δρόμος για την ειρήνη είναι ο δρόμος της επανάστασης" φωτίζει μέχρι σήμερα το δρόμο»...

Με βάση υλικό και αποσπάσματα από την παραπάνω έκδοση, ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει ιστορικά στοιχεία για τον Ουλαμό Καλπακίου, πλευρές της δράσης και της καθημερινότητας και της αλληλεγγύης που αναπτύχθηκε και διεθνώς μέχρι να κλείσει τελικά το κολαστήριο.

Το χωριό Καλπάκι βρίσκεται σε απόσταση 34 χιλιομέτρων από την πόλη των Ιωαννίνων. Μία ανάσα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα, απομονωμένο ανάμεσα στους ορεινούς όγκους των Ζαγορίων και του Πωγωνίου, αποτέλεσε την καλύτερη επιλογή για το αστικό κράτος της χώρας μας για να χτίσει ένα από τα πιο απάνθρωπα κολαστήρια που γνώρισε ετούτος ο τόπος. «Βαστίλη της Ελλάδας, ελληνική τσαρική Σιβηρία, αίσχος του πολιτισμού της καπιταλιστικής Ελλάδας, βάρβαρο κάτεργο και αποτρόπαιη μηχανή του ελληνικού μιλιταρισμού, μεσαιωνικό κάτεργο και τάφος των συνειδητών φαντάρων και ναυτών, τόπος φρίκης και αίματος, τάφος των ζωντανών». Αυτοί είναι ορισμένοι από τους αμέτρητους χαρακτηρισμούς με τους οποίους αναφερόταν ο λαός στον «Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου» στη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Ο Πειθαρχικός Ουλαμός ήταν διαμορφωμένος σε δύο κτίρια. Το πρώτο αποτελούνταν από τρία δωμάτια και το μαγειρείο, για χρήση των μελών της φρουράς, το δωμάτιο του διοικητή και το γραφείο του επιλοχία και το δεύτερο για τους κρατούμενους. Το κτίριο των κρατουμένων είχε δύο δωμάτια, ένα για τους «απείθαρχους» και ένα για τους κομμουνιστές.

Τα ανείπωτα βασανιστήρια και η εξοντωτική δουλειά ήταν στην ημερήσια διάταξη των εξόριστων φαντάρων. Κάθε δουλειά συνοδευόταν πάντα από το χτύπημα του βούρδουλα. Με ιδιαίτερο ζήλο οργανώνονταν τα βασανιστήρια για τους κομμουνιστές φαντάρους. Τα βασανιστήρια αυτά τους προκαλούσαν ανεπανόρθωτη σωματική και ψυχική βλάβη. Οι ατελείωτες ώρες δουλειάς, σε συνδυασμό με το ξύλο, την πείνα, τα βασανιστήρια, έναν σκοπό είχαν: Να μην «απολυθούν» από το Καλπάκι ικανοί για να μπορέσουν να συνεχίσουν την κομμουνιστική δράση τους, να μην μπορούν κυριολεκτικά να συμμετέχουν ποτέ ξανά στον αγώνα της τάξης τους. Τα βασανιστήρια, όμως, συχνά, «στόχευαν και στο μυαλό τους». Ανείπωτο «μυστικό» ήταν η επιδίωξη οι κομμουνιστές φαντάροι να φύγουν από τον Ουλαμό ή άρρωστοι ή τρελοί, στην «καλύτερη» περίπτωση και νεκροί.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, οι κομμουνιστές φαντάροι στον Ουλαμό έδιναν παράδειγμα αντοχής, περηφάνιας και αξιοπρέπειας στους υπόλοιπους. Επεφταν στο κενό όλες οι προσπάθειες για να τους εξευτελίσουν σωματικά και ψυχολογικά με τα διάφορα βασανιστήριο, καψώνια και προσβολές.

Το ηθικό ανάστημα των κομμουνιστών φαντάρων είχε ως πηγή την ανωτερότητα των επαναστατικών τους ιδεών και σκοπών, την κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση και στάση ζωής.

Σε απάνθρωπες και ζωώδεις συνθήκες, οι κομμουνιστές μπήκαν μπροστά και όχι μόνο οργάνωσαν την αλληλεγγύη μεταξύ των στρατιωτών, αλλά σήκωσαν σε πολλές περιπτώσεις κεφάλι αντίστασης απέναντι στη βαρβαρότητα που βίωναν. Η αλληλεγγύη αυτή ήταν καθοριστική και για την καθημερινή επιβίωση, αλλά και για την αποτροπή των πιο βαριών ποινών και βασανιστηρίων, που άδικα και χωρίς ιδιαίτερο λόγο επιβάλλονταν στους εξόριστους φαντάρους.

Είναι καταγεγραμμένα αρκετά περιστατικά τα οποία αναδεικνύουν το πώς οι κομμουνιστές φαντάροι οργάνωναν με διάφορους τρόπους την αντίσταση των στρατιωτών του Ουλαμού απέναντι σε όσα υπέμεναν. Τα περισσότερα από αυτά, τα έστελναν με ανταποκρίσεις στον «Ριζοσπάστη», καταγγέλλοντας, ταυτόχρονα, τις απάνθρωπες συνθήκες ζωής στα βουνά του Καλπακίου. Ο «Ριζοσπάστης» τα δημοσίευε σταθερά, οργάνωσε, μάλιστα, και αντίστοιχη καμπάνια αλληλεγγύης στους φαντάρους του Καλπακίου, και καλούσε το εργατικό, λαϊκό κίνημα, τους πρωτοπόρους ανθρώπους εκείνης της εποχής, να διεκδικήσουν την οριστική κατάργηση του Πειθαρχικού Ουλαμού.

Πέρα από τη μεθοδευμένη ψυχική και σωματική εξόντωση των φαντάρων στο Καλπάκι, το αστικό κράτος επιδίωκε να λαμβάνει μέτρα καταστολής και τρομοκράτησης του συνόλου των φαντάρων και του ελληνικού λαού. Σε αυτήν την κατεύθυνση, όποιος φαντάρος προσπαθούσε να δράσει ενάντια στον πόλεμο, να οργανωθεί και να διεκδικήσει βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης ή τολμούσε να διαμαρτυρηθεί ενάντια στα βασανιστήρια στο Καλπάκι, τον έστελναν και στο στρατοδικείο.

Ανάμεσα στις δίκες στο διάστημα λειτουργίας του Ουλαμού, ξεχωρίζουν τρεις: Η πρώτη το 1929, η δεύτερη το 1930 και η τρίτη το 1933. Για να σύρουν στο στρατοδικείο τους φαντάρους σκηνοθετούνταν από τις διοικήσεις περιστατικά που προκαλούσαν τους κομμουνιστές φαντάρους, οι οποίοι αντιστέκονταν στα βασανιστήρια, στη βαριά καταναγκαστική εργασία, στον εγκλεισμό στην απομόνωση, στην αντικομμουνιστική «κατήχηση». Δικάζονταν επίσης και τιμωρούνταν για τη δημόσια καταγγελία των συνθηκών διαβίωσης και των βασανιστηρίων στο Καλπάκι.

Στο σύνολό τους οι φαντάροι στάθηκαν ηρωικά και μαχητικά απέναντι στα στρατοδικεία. Με τη συνδρομή των συνηγόρων της «Εργατικής Βοήθειας» και του κύματος λαϊκής αλληλεγγύης που αναπτύχθηκε, υπερασπίστηκαν την κομμουνιστική τους ιδιότητα και ιδεολογία, το δικαίωμα στην πάλη για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στο Καλπάκι και την κατάργησή του, την αντιπολεμική προπαγάνδα μέσα στο στρατό, τη Σοβιετική Ενωση, την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού.

Η ίδια η ύπαρξη του Πειθαρχικού Ουλαμού Καλπακίου αλλά και οι δίκες - καταδίκες των κομμουνιστών φαντάρων ξεσήκωσαν κύμα διαμαρτυριών στην Ελλάδα και το εξωτερικό, κυρίως από τη δεύτερη δίκη των 7 φαντάρων, δηλαδή από το 1930 και μετά. Οι εργαζόμενοι της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, του Βόλου, της Καρδίτσας, των Σερρών, της Καβάλας, της Μυτιλήνης, Ελληνες εργάτες στη Νέα Υόρκη, 500 φοιτητές της Αθήνας, 650 φοιτητές της Θεσσαλονίκης, έκαναν διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, έστελναν επιτροπές και επιστολές διαμαρτυρίας ασκώντας πίεση ενάντια στο κάτεργο του Καλπακίου. Στα αιτήματα και συνθήματα των εργαζομένων κυριαρχούσε το αίτημα να ακυρωθούν οι ποινές των φαντάρων και να καταργηθεί το Καλπάκι, με το χαρακτηριστικό σύνθημα σε όλες τις ανακοινώσεις και τα τρικάκια: «Σώστε τους εφτά κομμουνιστές φαντάρους». Τα αιτήματα αυτά δένονταν με συνολικότερα πολιτικά αιτήματα, όπως η αντιμετώπιση της λευκής τρομοκρατίας στην Ελλάδα και σ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες, η κατάργηση των φυλακών Ιτζεδίν και του Ιδιωνύμου.

Το κύμα καταδίκης και αλληλεγγύης δεν περιορίστηκε στην Ελλάδα, αλλά απλώθηκε σε πολλές χώρες του εξωτερικού όπου υπήρχαν Ελληνες εργάτες, κομμουνιστές προλετάριοι, αλλά και προοδευτικοί, κομμουνιστές διανοούμενοι. Χαρακτηριστικές είναι η ανταπόκριση στο πρωτοσέλιδο του «Ριζοσπάστη» στις 12/1/1931 από τους μετανάστες Ελληνες εργάτες της Νέας Υόρκης και η διαμαρτυρία της Ενωσης «Ελεύθερα Βαλκάνια», από το Βερολίνο, το Δεκέμβρη του 1930, όπου ανάμεσα σε άλλους υπογράφει και ο γνωστός φυσικός επιστήμονας Αλμπερτ Αϊνστάιν, αλλά και οι Τόμας Μαν, Ελένε Στέκερ, Χέρβαρτ Βάλντεν.

Αυτή η συντονισμένη προσπάθεια εξανάγκασε την κυβέρνηση Βενιζέλου σε αναδίπλωση. Ανακοίνωσε ότι αποσύρει τις θανατικές καταδίκες των φαντάρων και τις μετέτρεψε σε κράτηση. Λίγα χρόνια αργότερα το κολαστήριο του Πειθαρχικού Ουλαμού Καλπακίου έκλεισε για πάντα.