Είναι γεγονός ότι και στην περίοδο πριν την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και στην ΕΣΣΔ, αλλά και σήμερα στην εποχή της ιμπεριαλιστικής τάξης πραγμάτων, οι ΗΠΑ, αλλά και άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, χρησιμοποιούν ως πρόσχημα τα ανθρώπινα δικαιώματα, προκειμένου να επεμβαίνουν όπου το επιτάσσουν τα συμφέροντά τους. Ας προσεγγίσουμε, λοιπόν, τη φύση και το περιεχόμενο των δικαιωμάτων γενικά.

Οπως είναι γνωστό, η «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» και του πολίτη είναι το πρώτο βασικό προγραμματικό κείμενο που διακήρυσσε τις αρχές της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης: Την κυριαρχία του λαού και τα φυσικά και αναφαίρετα δικαιώματα του πολίτη. Ψηφίστηκε από τη Συντακτική Συνέλευση στις 26 Αυγούστου 1789. Με αυτήν καθιερώνεται η αρχή της ισότητας στα δικαιώματα, η αρχή της ισονομίας και οι αρχές της ελευθερίας, του προσώπου, της συνείδησης, του λόγου και του Τύπου.

Και τέλος, καθιερώνεται ακόμη και το δικαίωμα στην ιδιοκτησία σαν ιερό και απαραβίαστο. Το δικαίωμα αυτό υπογραμμίζει την ταξική και αστική φύση της Διακήρυξης. Μιλώντας επ' αυτού, ο Μαρά έθεσε στα μέλη της Εθνοσυνέλευσης το ερώτημα: «Τι θα γίνουν οι σύμμαχοί μας; Τι θα γίνουν αυτοί που δεν έχουν ιδιοκτησία; Ηδη δημιουργούμε δύο τάξεις, αυτοί που έχουν ιδιοκτησία και αυτοί που δεν έχουν. Η πάλη των τάξεων συνεχίζεται».

Και πραγματικά έτσι έγινε. Οι εργάτες και οι μισθωτοί εργάτες γης ήταν και παρέμειναν τα θύματα της κοινωνικής αδικίας και ανισότητας. Πριν ακόμα διαλυθούν οι καπνοί της καιόμενης Βαστίλλης, με βάση το νόμο που ψηφίστηκε στις 14 Ιούνη του 1791, απαγορεύονταν τα εργατικά σωματεία και οι απεργίες, επιβάλλονταν μέτρα καταπίεσης εναντίον των αριστερών ομάδων (ανραζέ), που εξέφραζαν τα συμφέροντα του εν εξελίξει προλεταριάτου.

Η Διακήρυξη έγινε η σημαία και το ιδεολογικό όπλο της πάλης εναντίον της φεουδαρχικής απολυταρχικής εξουσίας όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και σε άλλες χώρες. Η μεγάλη αστική τάξη έδωσε το δικό της ταξικό περιεχόμενο στα δημοκρατικά συνθήματα της Διακήρυξης. Με την επικράτησή της και στην πορεία του χρόνου οι αρχές αυτές αποτέλεσαν περιεχόμενο των συνταγματικών κειμένων των διαφόρων χωρών, ως πανηγυρικές φιλελεύθερες διακηρύξεις, και τέτοιες παρέμειναν. Και αυτό γιατί η επανάσταση ήταν αστική και η δημοκρατία επίσης αστική, με ατομική ιδιοκτησία, με εκμεταλλευτές και υφισταμένους την εκμετάλλευση.

Αντίθετα, σπουδαία συνταγματική πράξη αποτελεί η Διακήρυξη των δικαιωμάτων των εργαζομένων και του υπό εκμετάλλευση λαού, της Σοβιετικής Δημοκρατίας, με την οποία εδραιώθηκαν νομοθετικά και ουσιαστικά οι βασικές αρχές και τα καθήκοντα του σοσιαλιστικού κράτους. Η Διακήρυξη συντάχτηκε από τον Β. Ι. Λένιν και ψηφίστηκε στις 25 Γενάρη 1918 από το 3ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Η Διακήρυξη ανακήρυξε τη Ρωσία Δημοκρατία των Σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών, των στρατιωτών και των αγροτών, η εξουσία της οποίας ανήκει ολοκληρωτικά και αποκλειστικά στις εργαζόμενες μάζες και στον εξουσιοδοτημένο εκπρόσωπό τους, τα Σοβιέτ.

Ακόμη, η Διακήρυξη έθετε, εκτός των άλλων, την εξάλειψη κάθε εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, την πλήρη κατάργηση του χωρισμού της κοινωνίας σε τάξεις, την κατάπνιξη της αντίστασης των εκμεταλλευτών, την εγκαθίδρυση σοσιαλιστικής οργάνωσης της κοινωνίας, την επικύρωση της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας, τη θέσπιση νόμων για την άσκηση εργατικού ελέγχου, την καθιέρωση της υποχρεωτικής εργασίας και το σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας όλων των λαών.

Στη συνέχεια, το Σύνταγμα της ΕΣΣΔ του 1936 καθιέρωσε ως θεμελιώδη δικαιώματα: Το δικαίωμα στην εργασία, στην ανάπαυση, στην κοινωνική ασφάλιση, καθώς και την πλήρη ισότητα δικαιωμάτων των γυναικών προς τους άνδρες. Το σοβιετικό Σύνταγμα του 1977 πρόσθεσε στα βασικά δικαιώματα και το δικαίωμα προστασίας της υγείας, της κατοικίας, της απόλαυσης των επιτευγμάτων του πολιτισμού, την ελευθερία της επιστημονικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αυτονόητο είναι ότι τα δικαιώματα αυτά συνοδεύτηκαν και με τις ανάλογες ουσιαστικές προϋποθέσεις και δεν ήταν απλές εξαγγελίες. Γι' αυτό πρέπει να αξιολογηθούν στο πλαίσιο της σοβιετικής δομής της πολιτείας, της σοσιαλιστικής διάρθρωσης της κοινωνίας και οικονομίας.

Κάτω από την επίδραση της Μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης των σοσιαλιστικών ιδεών, της ήττας του ναζισμού, της δημιουργίας των σοσιαλιστικών κρατών στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη και Ασία, και των αγώνων των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων στις καπιταλιστικές χώρες, της μεταβολής του συσχετισμού δυνάμεων και της προβολής των απαιτήσεων των εργαζομένων, κύρια οικονομικού και κοινωνικού περιεχομένου, βρήκαν τελικά απήχηση και περιλήφθηκαν και αυτά στον κλασικό κατάλογο των πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων των Συνταγμάτων των διαφόρων καπιταλιστικών χωρών. Από αυτά τα συνταγματικά κείμενα και τις διακηρύξεις προκύπτει ότι το κύριο εννοιολογικό γνώρισμα των δικαιωμάτων, δηλαδή η «ανάγκη διαβίωσης» και στην περίπτωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στρέφεται γύρω από τη βιοσυντήρηση και την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Οι επιταγές αυτές που αναβλύζουν από τη φύση του ανθρώπου, αποτελούν απαιτήσεις υλικής και πνευματικής ανάγκης, οι οποίες στο σύγχρονο πολίτη είναι περισσότερο ευδιάκριτες από ό,τι σε άλλες εποχές. Και μάλιστα είναι απαιτήσεις θεμελιακές, αφού η μη ικανοποίησή τους σημαίνει άμεση ή βραδεία αφαίρεση ή καταστροφή της ύπαρξης του ανθρώπου.

Στο καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα δικαιωμάτων μεταξύ εκμεταλλευτή και υφιστάμενου την εκμετάλλευση ή το δικαίωμα στην εργασία, όταν υπάρχουν εκατομμύρια άνεργοι, ή στο δικαίωμα στην απεργία, όταν όλες οι απεργίες κηρύσσονται παράνομες και καταχρηστικές, ή στο δικαίωμα στην ελευθερία του Τύπου, όταν ο Τύπος και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι απρόσιτα για τους εργαζόμενους και χρησιμοποιούνται μόνο για να διαβάλουν τους αγώνες τους, ή το δικαίωμα στη μόρφωση, όταν εκατομμύρια παιδιά είναι αναλφάβητα και πεθαίνουν από ασιτία.

Μετά την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, σήμερα, την εποχή της επιβολής της «νέας τάξης πραγμάτων», στο χώρο των πολιτικών, ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων παρουσιάζεται ένα νέο στοιχείο, ειδικότερα στο χώρο των κοινωνικών δικαιωμάτων, ότι κοινωνικές παροχές που, κάτω από την πίεση των πραγμάτων και των αγώνων των εργαζομένων, είχαν δοθεί στην πορεία του χρόνου, εν ονόματι της δήθεν ανταγωνιστικότητας, αφαιρούνται. Η συνεχής αυτή αφαίρεση οξύνει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική αδικία και ανισότητα και οδηγεί κατ' ανάγκη στην ανάπτυξη της ταξικής πάλης. Η όξυνση αυτή έχει ως αποτέλεσμα το συνεχή αντίστοιχο περιορισμό, που πολλές φορές πλησιάζει μέχρι την κατάργηση από τους κυρίαρχους πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους των ατομικών δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών. Και αυτό λόγω της στενής διαλεκτικής σχέσης, γιατί οι θεμελιώδεις και γενικά οι συνδικαλιστικές ελευθερίες βοηθούν την προώθηση των διεκδικητικών αγώνων των εργαζομένων.

Ετσι, για την αντιμετώπιση των αγώνων του λαϊκού κινήματος, για την εδραίωση των θέσεων του πολυεθνικού μονοπωλιακού κεφαλαίου και για τη μελλοντική αβεβαιότητα της εδραίωσης αυτής της θέσης, παρουσιάζεται γι' αυτό η ανάγκη της δημιουργίας διαφόρων προληπτικών και κατασταλτικών μηχανισμών και της επεξεργασίας διαφόρων μεθόδων και τύπων καταστολής και κρατικής τρομοκρατίας.

Στις ΗΠΑ και σε κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης πέρα από τους εσωτερικούς μηχανισμούς (στρατός, αστυνομία, ειδικές δυνάμεις καταστολής, υπηρεσίες πληροφοριών, δικαστήρια κλπ.), έχουν δημιουργηθεί ή πρόκειται να δημιουργηθούν οι πλέον σοβαροί μηχανισμοί της Σύμβασης Σένγκεν, η Ιντερπόλ, η ομάδα TREVI, η Ευρωπαϊκή Αστυνομία, όπως προδιαγράφεται από το άρθρο 3, παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπόλ, ο Ομοσπονδιακός Εισαγγελέας της Ευρώπης με ευρύτατες αρμοδιότητες, η Ευρωντάκ, ηλεκτρονικό σύστημα για την ανταλλαγή όχι πληροφοριών αλλά αποτυπωμάτων, η Συμφωνία Τάμπερε για τη «Ζώνη Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης», η Στρατιωτική Δύναμη Ταχείας Επέμβασης, «τρομονόμοι», ειδικά δικαστήρια, κατάργηση λαϊκών θεσμών (θεσμός ενόρκων), της διαφορετικής νομικής μεταχείρισης των πολιτικών εγκληματιών, της αντικατάστασης της έννοιας του πολιτικού εγκληματία και του πολιτικού εγκλήματος με την έννοια του τρομοκράτη, η επέκταση του αξιόποινου και η εφαρμογή της διασταλτικής ερμηνείας για τη θεμελίωσή του κλπ. Η δημιουργία και η ύπαρξη όλων αυτών των μηχανισμών αποδεικνύει και επιβεβαιώνει την αδυναμία του συστήματος.

Ετσι, λοιπόν, στις ταξικά διαχωρισμένες κοινωνίες, τα δικαιώματα του ανθρώπου μόνο στα λόγια μπορεί να διακηρύσσονται όχι όμως να εφαρμόζονται και στην πράξη. Του λόγου το αληθές επιβεβαιώνεται από την ιστορική εμπειρία και αποδεικνύεται από την καθημερινή πρακτική. Οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες αναγκάστηκαν, κάτω από την πίεση του συσχετισμού των δυνάμεων και των αγώνων των εργαζομένων, να περιλάβουν στα συνταγματικά τους κείμενα και κοινωνικού περιεχομένου δικαιώματα που εμφανίζονται είτε σαν υποχρέωση της πολιτείας προς τον πολίτη είτε και σαν αξίωση του πολίτη από την πολιτεία. Σε κανένα, όμως, από τα συνταγματικά αυτά κείμενα δεν αναφέρεται το δικαίωμα της ισότητας των πολιτών στη διανομή του κοινωνικού πλούτου. Αναφέρεται, όμως, σ΄ όλα τα συντάγματα το δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία και, με ένα σύμπλεγμα συνταγματικών, ειδικών και ποινικών διατάξεων κατοχυρώνεται το απαραβίαστο του δικαιώματος και αναγορεύεται η ιδιοκτησία σε ιερή και σεβαστή θεά. Ετσι, εξακολουθεί και τις μαστίζει -τις ταξικά διαχωρισμένες κοινωνίες- ανεργία, φτώχεια, πείνα και κοινωνική εξαθλίωση.

Και στο χώρο των ατομικών δικαιωμάτων παρουσιάζεται το ίδιο φαινόμενο. Το δικαίωμα της ισονομίας στην πράξη δεν εφαρμόζεται και αυτό γιατί όλοι οι πολίτες δεν έχουν τις υλικές προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση των καταστάσεων που δημιουργούνται κάθε φορά που η συνταγματική αυτή αρχή παραβιάζεται. Οι διακρίσεις των πολιτών, φυλετικές και κοινωνικές, η ανισοτιμία της γυναίκας σε σχέση με τον άνδρα σ' όλες τις μορφές της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής και η διαφορετική από την πολιτεία αντιμετώπιση όχι μόνο δεν εξαλείφτηκαν, αλλά τον τελευταίο καιρό βρίσκονται σε έξαρση. Και αυτό το πολυσυζητημένο δικαίωμα της έκφρασης είναι γράμμα κενό, αφού ένα σύμπλεγμα ειδικών νόμων και ποινικών διατάξεων το καταργεί.