1. Το Κόμμα των Πρασίνων της Κύπρου ζητεί, με την από 18^ης Απριλίου 2004 αίτησή του, τη γνώμη του προέδρου του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας επί της νομιμότητας και της βιωσιμότητας του Σχεδίου Ανάν για το Κυπριακό, η οποία έχει ως κατωτέρω.

2. Η βιωσιμότης του Σχεδίου Ανάν, αποβλέποντος ως γνωστόν στη συνολική λύση του Κυπριακού, εξαρτάται από το σεβασμό και την τήρηση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, διαδικαστικών και ουσιαστικών, που αφορούν στη διεθνή έννομη τάξη, ιδίως δε στην ειρηνική επίλυση των διεθνών συγκρούσεων και το ρόλο του ΟΗΕ στις συγκρούσεις αυτές, καθώς επίσης και στην κυριαρχία και ανεξαρτησία των κρατών - μελών του, όπως η Κυπριακή Δημοκρατία. Εξαρτάται περαιτέρω και από το σεβασμό των αξιωμάτων και αρχών, που διέπουν τη γνήσια και δίκαιη διαπραγμάτευση, ήτοι το σεβασμό της ελευθέρας βουλήσεως των συμβαλλομένων μερών και των δικαιωμάτων τους. Ολο αυτό το πλέγμα των κανόνων συνιστά τη διεθνή νομιμότητα, που δεν είναι απλώς τυπική, αλλά εκφράζει και την ουσιαστική δικαιοσύνη, που σήμερα ορίζεται και ως βιωσιμότης (sustainability). Προς τους κανόνες αυτούς πρέπει να κριθεί το Σχέδιο Ανάν, και όχι προς τα κριτήρια της διπλωματικής και πολιτικής σκοπιμότητας, πολλώ δε μάλλον προς τις «ρεαλιστικές» υποδείξεις αυτοκλήτων τρίτων.

Η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζεται μόνο στα μείζονα ζητήματα του Σχεδίου.

3. Τα μείζονα αυτά ζητήματα είναι τα ακόλουθα:

α). Εν πρώτοις ο Γεν. Γραμματεύς του ΟΗΕ, αναλαβών ουσιαστικώς διαιτησίαν προς συμβιβασμόν των διιστάμενων προτάσεων των διαπραγματευόμενων μελών, εξήλθε πράγματι των ορίων των «καλών υπηρεσιών», στις οποίες περιοριζόταν ανέκαθεν η αποστολή του στο Κυπριακό. Και τούτο διότι, μολονότι όργανο του ΟΗΕ εμπεπιστευμένο με την τήρηση του Διεθνούς Δικαίου και των Αρχών του Καταστατικού Χάρτου του ΟΗΕ, εισηγήθη λύσιν η οποία ερείδεται επί τετελεσμένων γεγονότων εκ της παραβιάσεως θεμελιωδών κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και στερήσεως ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως είναι ιδίως η τουρκική εισβολή και παράνομος κατοχή του βορείου τμήματος της Κύπρου, η αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών, ο εποικισμός του τμήματος αυτού με πολίτες της επιτεθείσης χώρας και η εγκατάστασις κατοχικού ψευδοκράτους.

Αλλά ο Γεν. Γραμματεύς του ΟΗΕ δεν είναι ο οιοσδήποτε «τρίτος» διαιτητής, που προωθεί ή συνδυάζει κατ' οικείαν κρίση τις υποβαλλόμενες σε αυτόν προτάσεις, αλλά, ως αξιωματούχος του ΟΗΕ, οφείλει να ελέγχει τη νομιμότητα των προτάσεων αυτών από της πλευράς της συμφωνίας των προς το Διεθνές Δίκαιο και τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και να προωθεί μόνον εκείνες που είναι σύμφωνες προς αυτά.

Εν προκειμένω, όμως, το Σχέδιο Ανάν όχι μόνο δεν εξέπλυνε το στίγμα από τα ειρημένα παράνομα γεγονότα, τα οποία ο ίδιος ο ΟΗΕ είχε επανειλημμένως καταδικάσει, αλλά μετέτρεψε τα γεγονότα αυτά σε συστατικά στοιχεία της λύσεως που εισηγήθη, επιβραβεύοντας τους εισβολείς και τους συνεργούς των και τιμωρώντας τα θύματά των. Διότι αυτό πράγματι σημαίνει η νομιμοποίησις της εδαφικής επικρατείας της εγκαθέτου τουρκοκυπριακής de facto Διοικήσεως, χάριν της οποίας το Σχέδιο Ανάν απεδέχθη και άλλες πρωτοφανείς παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου, ως είναι η οριστική εκδίωξη εκ των εστιών των πολλών Ελληνοκυπρίων θυμάτων των εισβολέων, η απώλεια των ιδιοκτησιών των και η νομιμοποίησις των βιαίως εγκατασταθέντων εποίκων.

β). Με την εισήγηση αυτή, ο Γενικός Γραμματεύς δε διστάζει, περαιτέρω, να προτείνει αυτήν ταύτην την κατάλυσιν της νομίμως συνεστημένης και διεθνώς ανεγνωρισμένης Κυπριακής Δημοκρατίας και την εγκαθίδρυσιν νέου κράτους. Με άλλα λόγια, αντί της ανασυντάξεως της κυριάρχου Κυπριακής Δημοκρατίας, αυτή καταργείται και αντικαθίσταται από άλλο κράτος. Το μέγα αυτό θέμα και οι τεράστιες συνέπειές του για το μέλλον δε φαίνεται να έχει αξιολογηθεί δεόντως μέχρι στιγμής, διότι συγκαλύπτεται με νομικές κατασκευές και επιχειρήματα περί δήθεν συνεχείας. Ομως το νέο κράτος έχει, όχι μόνον άλλην ονομασία, άλλη σημαία, άλλον ύμνο, αλλά κυρίως σημερινή ημερομηνία ενάρξεως. Πέραν όμως του ότι δε νοείται καθ' οιονδήποτε τρόπο νομική αυτοκατάλυσις κράτους, αυτήν εν πάση περιπτώσει δε δικαιούται να προτείνει, ως εκ της θέσεώς του, ο Γενικός Γραμματεύς του ΟΗΕ. Αν τυχόν γίνει δεκτή η πρωτοφανής αυτή νομική φόρμουλα, η ελληνοκυπριακή πλευρά απεμπολεί ουσιαστικώς και για πάντα την ιστορική Κυπριακή Δημοκρατία υπό τη σκέπη της οποίας επεβίωσε, αγωνίσθηκε και έδρασε στη διεθνή Κοινότητα.

γ). Ουσιώδες μέρος του Σχεδίου Ανάν είναι και η επιβίωσις της γνωστής Συμφωνίας Εγγυήσεως του 1960, η οποία διατηρείται ήδη υπέρ της «νέας καταστάσεως πραγμάτων». Τα υπό εγγύησιν κράτη υπήρξαν μορφή εξηρτημένων κρατών που ίσχυσε μεν εις το παρελθόν, αλλά είναι σήμερα ασυμβίβαστος με τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου και του Καταστατικού Χάρτου του ΟΗΕ περί της ανεξαρτησίας, κυριαρχίας και ισοτιμίας των κρατών. Είναι αδιανόητο να προτείνει ο Γενικός Γραμματεύς των Ηνωμένων Εθνών ένα τέτοιο αναχρονιστικό καθεστώς για ένα κράτος κυρίαρχο και ήδη μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.

δ). Αντί της γνωστής σε όλο τον κόσμο ομοσπονδίας, επιχειρείται πράγματι η εγκαθίδρυσις ενός είδους συνομοσπονδίας με δύο κυρίαρχα κράτη - μέλη και με θεσμούς μη λειτουργικούς, οι οποίοι δεν εκφράζουν πράγματι τις ανάγκες του πολιτεύματος ενός κράτους - μέλους της ΕΕ, αλλά εσχεδιάσθησαν για να υποδηλώσουν τρόπον τινά τη συγκυριαρχία της Τουρκίας στην Κύπρο, η οποία άλλωστε επικυρούται με τη Συμφωνία Εγγυήσεως. Τοιουτοτρόπως, η μέχρι τούδε de facto Τουρκοκυπριακή Διοίκηση αναβαθμίζεται σε κυρίαρχο κράτος - μέλος, ενώ η μέχρι σήμερον κυρίαρχος και ενιαία Κυπριακή Δημοκρατία, την οποία διεφύλαξαν και υπερήσπισαν οι Ελληνοκύπριοι, έχοντες δικαίως και τη δεσπόζουσαν συμμετοχή σε αυτήν, υποβαθμίζεται σε ένα εκ των δύο μελών, που θα ιδρύσουν από κοινού ένα νέο κυπριακό κράτος.

ε). Ζήτημα υφίσταται, επίσης, και με τις λεγόμενες κυρίαρχες βρετανικές βάσεις, εμπνεύσεως σαφώς αποικιοκρατικής, τις οποίες κατώρθωσε να εγκαταστήσει η Αγγλία το 1960, προφανώς εκμεταλλευομένη τη θέση της κατά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και οι οποίες, όμως, σήμερα δεν έχουν καμία θέση στην επικράτεια ανεξαρτήτου και κυριάρχου κράτους - μέλους της ΕΕ. Το θέμα αυτό αφορά βεβαίως και την Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλ' οπωσδήποτε δεν είναι δυνατόν να προτείνεται από τον Γεν. Γραμματέα του ΟΗΕ.

στ). Είναι αξιοσημείωτο ότι όλα τα ανωτέρω απαράδεκτα σημεία του Σχεδίου Ανάν προτείνονται προς έγκρισιν διά δημοψηφίσματος εις τους λαούς που αφορούν υπό ασφυκτικές χρονικές και άλλες πιέσεις. Διότι ο παρασχεθείς χρόνος δεν επαρκεί καν για την κατανόηση των ρυθμίσεων από μη ειδικούς, πολλώ δε μάλλον δεν επιτρέπει τον κοινωνικό διάλογο που επιβάλλεται προκειμένου περί μιας ριζικής και μη αναστρεψίμου αλλαγής για την Κυπριακή Δημοκρατία. Και ναι μεν ως δικαιολογία ελέχθη η ανάγκη τηρήσεως των προθεσμιών προς ένταξιν της Κύπρου εις την ΕΕ, πλην τούτο και εξαρχής ανέφικτον ήτο, αλλά και καθόλου αναγκαίο. Διότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει γίνει δεκτή στην ΕΕ ως έχει. Η ελληνική πλευρά δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο να βιάσει την κρίσιν της, ούτε και να συμμερισθεί τους λόγους σπουδής που υφίστανται σε τρίτα μέρη, εντός και εκτός της διαφοράς. Επομένως, και εν τούτω, η διαιτησία Ανάν δεν εσχεδιάσθη ούτε ησκήθη με την επιβαλλομένην αμεροληψία.

4. Πάσχον κατά τα ανωτέρω καιρίως το Σχέδιο Ανάν και στερούμενο νομιμότητας και βιωσιμότητας υπό την ανωτέρω εκτεθείσαν έννοια, δε χρήζει καμίας περαιτέρω αναλύσεως των πολλαπλών και εκτενών ρυθμίσεών του, με τις οποίες ματαίως επιδιώκεται η συγκάλυψις της ειρημένης βασικής αντιθέσεώς του προς το Διεθνές Δίκαιο. Συνολική λύσις του Κυπριακού είναι μόνον η αποκατάστασις της διεθνούς νομιμότητας στην Κύπρο, η οποία έχει τρωθεί βαναύσως από το 1974 με την τουρκικήν εισβολή, που έγινε απροκλήτως προς τον αποκλειστικό σκοπό της καταλήψεως κυπριακού εδάφους και ενώ είχε ήδη επιτευχθεί κοινώς συμφωνημένη και λειτουργική λύσις του Κυπριακού στις ενισχυμένες ενδοκυπριακές συνομιλίες των ετών 1972-1974.

5. Τα ανωτέρω μείζονα ζητήματα, που θέτει το επικείμενο δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν, δεν είναι απλώς νομικά, ούτε δογματικά, αλλά έχουν τεραστίαν πρακτική σημασία για όλα μεν τα κράτη που σέβονται το Διεθνές Δίκαιο, αλλά πολύ περισσότερο για την επιβίωση των μικρών κρατών. Τα κράτη αυτά δεν έχουν άλλην άμυνα από το να υπερασπίζονται με σθένος την ανεξαρτησία των και τους θεσμούς της διεθνούς εννόμου τάξεως, ώστε λύσεις ως το προτεινόμενο Σχέδιον Ανάν να μην αποτελέσουν προηγούμενο για τη γενίκευση παρομοίων μεθόδων στη διεθνή κοινότητα.

6. Κατά ταύτα, η διαιτησία Ανάν υπέπεσε στο ίδιο σφάλμα που είχαν υποπέσει στο παρελθόν οι Ελληνες και Τούρκοι πρωτεργάτες των Συμφωνιών της Ζυρίχης, οι οποίοι επέτυχαν μεν την υπογραφή των Συμφωνιών αυτών, αλλά όχι και την εφαρμογή των στην πράξη. Διότι και εκείνοι είχαν βιαστεί να υπογράψουν ρυθμίσεις στερούμενες εν πολλοίς λειτουργικότητας, με αποτέλεσμα τη γένεση του έκτοτε υφισταμένου κυπριακού προβλήματος. Αλλά από της απόψεως αυτής, μάλιστα, το λάθος της διαιτησίας Ανάν, αποκαλυπτόμενον εγκαίρως κατά το δημοψήφισμα, δε θα έχει ευτυχώς τις συνέπειες της Ζυρίχης.

7. Ασφαλώς θα ήτο ευτύχημα αν οι διακοινοτικές διαπραγματεύσεις είχαν ακολουθήσει άλλη διαδικασία. Αλλά η επικειμένη απόρριψις του Σχεδίου Ανάν δεν προοιωνίζεται ζοφεράν επαύριον. Η προοπτική της ολοκληρώσεως της διαδικασίας εντάξεως της Κύπρου στην ΕΕ την 1η Μαΐου, κατ' ουδεμίαν λογικήν πρόκειται να διαταραχθεί ουδ' επ' ελάχιστον. Εξηγήσαμε ανωτέρω γιατί η σύνδεση της ολοκληρώσεως των διαπραγματεύσεων με την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ δεν ηδύνατο να έχει ποτέ την έννοιαν αποκλειστικής προθεσμίας. Η κυρίαρχος Κυπριακή Δημοκρατία είναι ελευθέρα να καθορίσει πόσον χρόνον και ποίαν ενημέρωσιν χρειάζονται οι πολίτες της για να αποφασίσουν επί ενός τόσο σοβαρού ζητήματος, οίον είναι το ζήτημα της ανασυντάξεως της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η εμμονή στην αντίθετην άποψη σήμερα, είναι παράνομη πίεση τόσον από πλευράς Διεθνούς, όσον και από πλευράς Ευρωπαϊκού Δικαίου.

8. Εξίσου παράνομη πίεση αποτελεί και η συγκεκαλυμμένη απειλή καθ' ην αν δεν επιτευχθεί λύση μέχρι της 1ης Μαΐου, τότε θα υπάρξει έμμεσος αναγνώρισις της Τουρκικής Διοικήσεως διά της απ' ευθείας χρηματοδοτήσεως και ενισχύσεώς της από την ΕΕ. Πρόκειται για εντελώς ανυπόστατο ισχυρισμό. Διότι μόνη αρμοδία να χειρισθεί και το θέμα αυτό, είναι, δυνάμει της Συνθήκης Προσχωρήσεως της Κύπρου στην ΕΕ, η ανεξάρτητος και κυρίαρχος Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία εγένετο δεκτή ως τοιαύτη στην ΕΕ. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Κυπριακή Δημοκρατία εισήλθε στην ΕE με όλον τον πληθυσμό της (ελληνοκυπριακό και τουρκοκυπριακό) και με ακεραίαν την Επικράτειαν αυτής, περιλαμβανομένου δηλ. και του βορείου τμήματος αυτής, παρανόμως κατεχομένου νυν υπό τουρκικού στρατού. Και επί του τμήματος αυτού ισχύει το ευρωπαϊκό κεκτημένο, είναι δε απλώς ζήτημα συνετούς κρίσεως η διαχείριση του κεκτημένου αυτού καθ' ον χρόνο θα συνεχίζονται οι ενδοκυπριακές διαπραγματεύσεις. Διότι οι διαπραγματεύσεις αυτές, θάττον ή βράδιον, θα συνεχιστούν και η αποτυχία του Σχεδίου Ανάν θα είναι μία μεταξύ πολλών άλλων μέχρι σήμερα.

9. Κατά ταύτα, η αποτυχία του Σχεδίου Ανάν, οφειλομένη αποκλειστικώς και μόνον στα εγγενή και μείζονα λάθη αυτού, δε συνεπάγεται καμία δραματικήν επαύριον. Κύπρος και Ελλάς οφείλουν να αποκρούσουν σθεναρώς πάσαν απόπειραν σκηνοθεσίας κρίσεως.

Εν όψει των ανωτέρω, είναι ευχής έργον να αποθάνει το Σχέδιον Ανάν. Αυτό δε σημαίνει καθόλου το τέλος των διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Οι διαπραγματεύσεις αυτές μπορούν και πρέπει να συνεχισθούν χωρίς χρονικές ή άλλες πιέσεις, με βάση πλέον τα εποικοδομητικά στοιχεία που έχουν προκύψει και καταγραφεί από τη μέχρι σήμερα διαπραγμάτευση του προβλήματος. Η καλή θέλησις και η ελευθέρα κοινωνία μεταξύ των δύο μερών, που έχει ήδη αρχίσει να αποκαθίσταται, είναι η μόνη πραγματική εγγύηση για μια γνήσια διαπραγμάτευση σε πολλαπλά επίπεδα. Ετσι, λ.χ., οι οικολόγοι θα συζητήσουν τα κοινά προβλήματα του περιβάλλοντος της Κύπρου, οι επιχειρηματίες τα της αγοράς και των επιχειρήσεων, αρμόδιοι αξιωματούχοι και από τις δύο πλευρές τον χειρισμό των προβλημάτων ενόψει της εντάξεως της Κύπρου στην ΕΕ κ.o.κ. Με τον τρόπον αυτό, κάποια μέρα στο εγγύς μέλλον, που δε δύναται να ορισθεί εκ των προτέρων, οι δύο κοινότητες θα αισθανθούν έτοιμες για το μεγάλο βήμα, που θα είναι τότε πια μικρό, δηλ. να καθορίσουν με νομική ακρίβεια ποιο θα είναι το συνταγματικό καθεστώς της συμβιώσεώς των στην κοινή πατρίδα τους.

Αθήνα, 19 Απριλίου 2004