Νέα «επεισόδια» προστίθενται καθημερινά στην αντιπαράθεση ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ και Ρωσίας, με επίκεντρο την Aνατολική Ουκρανία και την Κριμαία, με εκατέρωθεν «προειδοποιήσεις», μπαράζ απελάσεων διπλωματών, «πόλεμο» μυστικών υπηρεσιών και έντονη στρατιωτική κινητικότητα.

Μετά από πολλούς μήνες που η σύγκρουση στην Aνατολική Ουκρανία παρέμενε «παγωμένη», η αναζωπύρωσή της από τις αρχές του 2021 και ιδιαίτερα τον τελευταίο μήνα δείχνει τα όρια των προηγούμενων προσωρινών συμβιβασμών, όπως επίσης ότι οι αιτίες της σύγκρουσης σε μια τόσο στρατηγική περιοχή όχι μόνο παραμένουν αλλά έρχονται ακόμα πιο έντονα στο προσκήνιο καθώς οξύνονται οι συνολικότεροι ενδοϊμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί, η διαπάλη ΗΠΑ - Κίνας για την πρωτοκαθεδρία, οι προσπάθειες «αναθέρμανσης» και συντονισμού του ευρωατλαντικού μπλοκ απέναντι σε ανταγωνιστικά ιμπεριαλιστικά κέντρα όπως η Κίνα και η Ρωσία, αλλά και οι αντιθέσεις στο εσωτερικό του.

Μέσα σε ένα τέτοιο φόντο προχωρούν τα αμερικανοΝΑΤΟικά σχέδια περικύκλωσης της Ρωσίας, αλλά και η προσπάθεια της Μόσχας να ενισχύσει τη θέση της.

Η Ουκρανία και η «πολύ επικίνδυνη» κατάσταση που έχει διαμορφωθεί συζητήθηκε και στο συμβούλιο των ΥΠΕΞ της ΕΕ, στις αρχές της βδομάδας, με τη συμμετοχή και του Ουκρανού ΥΠΕΞ, Ντμίτρο Κουλέμπα. Η ένταση με τη Ρωσία «αυξάνεται σε διάφορους τομείς», επεσήμανε ο επικεφαλής της Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ, Ζ. Μπορέλ, κάνοντας λόγο για «περισσότερους από 150.000 Ρώσους στρατιώτες» στα σύνορα με την Ουκρανία και «στην προσαρτημένη χερσόνησο της Κριμαίας». Στην ατζέντα ήταν και η κατάσταση της υγείας του φυλακισμένου Ρώσου αντιπολιτευόμενου Αλεξέι Ναβάλνι, υπόθεση η οποία εξακολουθεί να αξιοποιείται ως μοχλός πίεσης των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ προς τη ρωσική κυβέρνηση.

Την Πέμπτη, ο Ρώσος υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού μετέβη στην Κριμαία για να επιβλέψει μεγάλης κλίμακας γυμνάσια κοντά στην Ουκρανία, με τη συμμετοχή τουλάχιστον 10.000 στρατιωτών και άνω των 40 πολεμικών πλοίων. Από εκεί ο Ρώσος υπουργός δήλωσε ότι από την Παρασκευή και μέχρι την 1η Μάη θα άρχιζαν να αποχωρούν ρωσικά στρατεύματα από τα σύνορα με την Ουκρανία και από την Κριμαία, καθώς ολοκληρώθηκαν οι έλεγχοι ετοιμότητας.

Καθώς ωστόσο παραμένει η μεγάλη συγκέντρωση στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ στην Ουκρανία και στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης, ο Σοϊγκού ξεκαθάρισε πως οι ρωσικές Ενοπλες Δυνάμεις πρέπει να είναι έτοιμες να απαντήσουν ταχέως σε περίπτωση «μη ευνοϊκής» εξέλιξης στην άσκηση του ΝΑΤΟ «Defender Europe», η οποία διεξάγεται από Μάρτη έως Ιούνη.

Σε κάθε περίπτωση, είναι δεδομένο ότι τα ρωσικά στρατεύματα δεν πρόκειται να αφήσουν «ακάλυπτη» την περιοχή, όπως αποτυπώνεται και στον ρωσικό Τύπο.

Τα κράτη του ΝΑΤΟ έχουν αυξήσει τη στρατιωτική τους παρουσία κοντά στα ανατολικά σύνορά τους. Ενδεικτικά, σύμφωνα με ρωσικά ρεπορτάζ, πάνω από 20 μαχητικά «F-16» και «F-15» των ΗΠΑ αναπτύχθηκαν στην Πολωνία από τη Βρετανία. Το Λονδίνο στέλνει επίσης δύο πάνοπλα πολεμικά πλοία στις ακτές της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα, με την υποστήριξη αεροπλανοφόρου που βρίσκεται στη Μεσόγειο.

Ρώσοι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες ανέφεραν ότι το ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να συγκεντρώνει τις δυνάμεις του στην περιοχή, αλλά «το μεγάλο ερώτημα είναι πόσο μπορούν να πλησιάσουν τα σύνορα της Ρωσίας και να φτάσουν στην Αζοφική Θάλασσα».

Καθώς η Ρωσία εντείνει τη στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή, το ρωσικό υπουργείο Αμυνας έχει ανακοινώσει ότι λόγω στρατιωτικών ασκήσεων σε αρκετές περιοχές στη Μαύρη Θάλασσα, από τις 24 Απρίλη έως τις 31 Οκτώβρη, αναστέλλεται η διέλευση από τα χωρικά ύδατα της Ρωσίας για ξένα πολεμικά πλοία και άλλα κρατικά σκάφη σε τρεις θαλάσσιες ζώνες.

Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας, Β. Ζελένσκι, χαιρέτισε την ανακοίνωση για μείωση του αριθμού των ρωσικών στρατευμάτων από τα σύνορα της Ουκρανίας ως αποκλιμάκωση και ευχαρίστησε τους «Δυτικούς εταίρους», αλλά τόνισε ότι το Κίεβο θα παραμείνει σε επαγρύπνηση. Η στρατιωτική προετοιμασία της ουκρανικής κυβέρνησης αποτυπώνεται και στον νόμο που υπέγραψε ο Ζελένσκι και επιτρέπει να καλούνται έφεδροι για στρατιωτική υπηρεσία χωρίς να ανακοινώνεται επιστράτευση (άρα και χωρίς απόφαση της Βουλής), προκειμένου να ενισχύονται άμεσα οι Ενοπλες Δυνάμεις σε περίπτωση στρατιωτικής επίθεσης.

Ο ίδιος «προσκάλεσε» τον Ρώσο ομόλογό του Βλ. Πούτιν να συναντηθούν στο «ουκρανικό Ντονμπάς», όπου «ο πόλεμος συνεχίζεται», με τον Πούτιν να απαντά πως δέχεται να συναντηθεί οποιαδήποτε στιγμή μαζί του στη Μόσχα για να συζητήσουν την ανάπτυξη των διμερών σχέσεων, αλλά για το θέμα της σύγκρουσης τον προέτρεψε να μιλήσει απευθείας με τους ίδιους τους αυτονομιστές ηγέτες των «Λαϊκών Δημοκρατιών» του Ντονμπάς. Πρόκειται για πάγια θέση της Ρωσίας, η οποία χαρακτηρίζει εμφύλια τη σύγκρουση στην Ανατολική Ουκρανία, αρνείται οποιαδήποτε στρατιωτική εμπλοκή της και δηλώνει ότι συμμετέχει στο «Σχήμα της Νορμανδίας», μαζί με τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ουκρανία, ως «διαμεσολαβητής».

Την ίδια ώρα, ο Ουκρανός ΥΠΕΞ Ντμ. Κουλέμπα κάλεσε τη Δύση να δράσει προληπτικά ώστε να αποτρέψει ενδεχόμενη ρωσική στρατιωτική κλιμάκωση. «Δεν έχω πληροφορίες ότι η απόφαση για στρατιωτική επιχείρηση κατά της Ουκρανίας έχει ήδη ληφθεί. Η συντονισμένη αντίδραση της Δύσης είναι σημαντική τώρα για να εμποδίσει τον Πούτιν να λάβει αυτήν την απόφαση», είπε σε συνέντευξή του στο «Reuters».

Στο μεταξύ, στο μπαράζ απελάσεων διπλωματών που ξεκίνησε με τις απελάσεις 10 Ρώσων διπλωματών από τις ΗΠΑ (με τη στάση της Μόσχας στην Ουκρανία να είναι μία από τις κατηγορίες απέναντί της) και την αντίστοιχη απάντηση της Ρωσίας, η «σκυτάλη» πέρασε την περασμένη βδομάδα στην Τσεχία.

Η Πράγα απέλασε αρχικά 18 Ρώσους διπλωμάτες ως αξιωματικούς των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, με δύο από αυτούς να φέρονται ως μέλη της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών (GRU) και να κατηγορούνται από την Τσεχία ότι βρίσκονται πίσω από την έκρηξη σε τσεχική αποθήκη πυρομαχικών το 2014, με δύο θύματα, αλλά και για τη δηλητηρίαση του πρώην κατασκόπου της Ρωσίας Σ. Σκριπάλ και της κόρης του με νευροτοξικό παράγοντα Novichok στο Σόλσμπερι της Βρετανίας το 2018. Η Ρωσία έχει αρνηθεί τις κατηγορίες, λέγοντας ότι δεν έχουν στηριχθεί με αποδεικτικά στοιχεία.

Οι κατηγορίες της Τσεχίας προκάλεσαν νέο γύρο «καταδίκης» από ΕΕ και ΝΑΤΟ «για τις αποσταθεροποιητικές ενέργειες που συνεχίζει να διαπράττει η Ρωσία στην ευρωατλαντική περιοχή», ενώ η Βρετανία απήγγειλε ερήμην σε βάρος των προαναφερθέντων Ρώσων διπλωματών κατηγορίες για απόπειρα ανθρωποκτονίας.

Η Ρωσία απάντησε με την απέλαση 20 Τσέχων διπλωματών, με την Πράγα να διαμαρτύρεται ότι παρέλυσε η λειτουργία της πρεσβείας της στη Μόσχα, να απαιτεί την επιστροφή τους και τελικά, κλιμακώνοντας την αντιπαράθεση, να ανακοινώνει ότι θα απελάσει 63 μέλη της ρωσικής διπλωματικής αποστολής από την Πράγα.

Είχε προηγηθεί η ανακοίνωση της απέλασης 3 Ρώσων διπλωματών από την Πολωνία, στην οποία η Μόσχα απάντησε με απέλαση 5 Πολωνών, ενώ Σλοβακία, Λιθουανία, Εσθονία και Λετονία ανακοίνωσαν επίσης ότι θα προχωρήσουν σε απελάσεις Ρώσων διπλωματών... σε ένδειξη «αλληλεγγύης» με την Τσεχία.

Στο μεταξύ, μετά τις κυρώσεις των ΗΠΑ και την απάντηση της Ρωσίας, αλλά και ενόψει μιας ενδεχόμενης συνάντησης του Πούτιν με τον Αμερικανό Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν το καλοκαίρι στην Ευρώπη, ο Αμερικανός πρέσβης στη Μόσχα, Τζο Σάλιβαν, επέστρεψε στις ΗΠΑ για «απευθείας διαβουλεύσεις» σχετικά με την «παρούσα κατάσταση των διμερών σχέσεων». Το δε ρωσικό ΥΠΕΞ σημειώνει ότι για την πραγματοποίηση μιας συνάντησης κορυφής των δύο Προέδρων «πολλά εξαρτώνται από τις περαιτέρω ενέργειες των ΗΠΑ».

Ολο αυτό το διάστημα, στο φόντο της εντεινόμενης αντιπαράθεσης με τη Ρωσία, στο προσκήνιο διατηρείται και το ζήτημα του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου «Nord Stream 2», που μέσω της Βαλτικής θα καταλήγει στη βόρεια Γερμανία. Εκτός του ότι θα αυξήσει πολύ τις ρωσικές εισαγωγές αερίου στην ΕΕ - άρα και την επιρροή της Ρωσίας - η λειτουργία του αγωγού θα μειώσει και τη διαπραγματευτική θέση της Ουκρανίας, από την οποία περνά σήμερα το ρωσικό αέριο προς την Ευρώπη. Ταυτόχρονα, ο αγωγός υπονομεύει τα σχέδια των ΗΠΑ για προώθηση του δικού τους υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ευρώπη.

Η αναζωπύρωση της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία συνέπεσε χρονικά και με την επανεκκίνηση των εργασιών κατασκευής του αγωγού, που έχει ολοκληρωθεί περίπου κατά 95%, προσφέροντας μια πρώτης τάξης ευκαιρία στις ΗΠΑ και στις χώρες της ΕΕ που αντιτίθενται στον αγωγό να εντείνουν τις πιέσεις προς τη Γερμανία.

Στο πλαίσιο των κινήσεων «αναθέρμανσης της ευρωατλαντικής συμμαχίας», Γερμανία και ΗΠΑ - ενώ η απειλή των αμερικανικών κυρώσεων παραμένει στο τραπέζι - φαίνεται να βρίσκονται σε πιο έντονες διαπραγματεύσεις για το θέμα του αγωγού μετά την εκλογή Μπάιντεν. Εφόσον η κατασκευή του έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, η συζήτηση στη Γερμανία επικεντρώνεται κυρίως στον τρόπο λειτουργίας του και στις πιέσεις που μπορεί να ασκηθούν στα παζάρια με τη Ρωσία.

«Τίθενται τα ερωτήματα αν ο "Nord Stream 2" θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον, αν θα μεταφερθεί αέριο και πόσο αέριο θα μεταφέρεται», είπε χαρακτηριστικά η Γερμανίδα υπουργός Αμυνας Ανεγκρετ Κραμπ - Καρενμπάουερ.

Αντίστοιχες δηλώσεις έκαναν στην εφημερίδα «Die Welt» βουλευτές του μεγάλου συνασπισμού Χριστιανοδημοκρατών (CDU) - Σοσιαλδημοκρατών (SPD), αρμόδιοι για εξωτερικά θέματα: Προτείνουν με την ολοκλήρωση του αγωγού «να μην προμηθευόμαστε ρωσικό αέριο έως ότου επιλυθούν τα εκκρεμή ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, δηλαδή ένα είδος μηχανισμού αδρανοποίησης». Για το ενδεχόμενο ενός «μορατόριουμ» είχε μιλήσει εξάλλου και η Γερμανίδα υπουργός Αμυνας κατά την πρόσφατη συνάντησή της με τον Αμερικανό ομόλογό της.

Από την πλευρά της η Γερμανίδα καγκελάριος, Αγκελα Μέρκελ, σημείωσε ότι «το ρωσικό αέριο που φτάνει στην Ευρώπη μέσω της Βαλτικής δεν είναι χειρότερο από το αέριο μέσω της Ουκρανίας ή της Τουρκίας». Επεσήμανε εξάλλου πως η διαμάχη για τον «Nord Stream 2» εντάσσεται στις γενικότερες «πολιτικές διενέξεις» με τη Ρωσία, όπως «πόσο ευρείες εμπορικές συναλλαγές θέλουμε να έχουμε με τη Ρωσία, ειδικά στον ενεργειακό τομέα. Η Γερμανία πάντως αποφάσισε υπέρ της κατασκευής του».

Στο μεταξύ, χωρίς να ονοματίσει τη Ρωσία αλλά σκιαγραφώντας τη «μεγαλύτερη εικόνα» της αντιπαράθεσης, η Μέρκελ στην ομιλία της στη Γενική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης - όπου συμμετέχει και η Ρωσία - υπογράμμισε: «Μια ματιά στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης και στην Ανατολική Ευρώπη μάς δείχνει ότι ακόμα και σήμερα η ειρήνη και η ασφάλεια, η σταθερότητα και η ευημερία δεν είναι καθόλου αυτονόητες. Η κατάσταση στη Λευκορωσία, στην Ανατολική Ουκρανία και στην Κριμαία, στην Υπερδνειστερία, στη Νότια Οσετία, στην Αμπχαζία, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, και φυσικά στη Συρία και τη Λιβύη, είναι μερικές φορές κάτι παραπάνω από ανησυχητική».