Στα πλαίσια του λεγόμενου "κοινωνικού διαλόγου" που βρίσκεται σε εξέλιξη, με αντικείμενο την προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών στην αγορά εργασίας, παρουσιάζει ενδιαφέρον να δούμε τι πολιτικές και τι μέτρα εφαρμόστηκαν από το 1993 μέχρι σήμερα σε άλλες χώρες - μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο συγκεκριμένο χώρο. Πρόκειται για σειρά μέτρων που υιοθετήθηκαν και άρχισαν να υλοποιούνται σε διάφορες χώρες - μέλη και τα οποία είναι πλήρως εναρμονισμένα στο αντιλαϊκό και αντεργατικό πνεύμα της "Λευκής Βίβλου". Είναι "ηλίου φαεινότερον" ότι τα μέτρα αυτά θα αποτελέσουν - αν δεν έχουν ήδη αποτελέσει - "πιλότο" για τα σχέδια της ελληνικής κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ στην αγορά εργασίας.

Σημείο αναφοράς αποτελεί και πάλι η μελέτη του ΚΕΠΕ και η καταγραφή που έχει κάνει στις διαρθρωτικές πολιτικές των άλλων χωρών - μελών της ΕΕ στον εργασιακό χώρο.

Ιδού, λοιπόν, ορισμένα από τα μέτρα και τις πολιτικές που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες - μέλη της ΕΕ, την υιοθέτηση των οποίων δεν αποκλείεται να δούμε και στη χώρα μας, αν αυτό δεν ανατραπεί από τη συντονισμένη αντίδραση των εργαζομένων, των συνταξιούχων και όλων όσοι πλήττονται από την εφαρμοζόμενη οικονομική πολιτική. Είναι εύλογο δε ότι το νομικό καθεστώς που διέπει σήμερα ή στο παρελθόν την αγορά εργασίας σε άλλες χώρες - μέλη δε συμπίπτει με το αντίστοιχο ελληνικό, ωστόσο το αντεργατικό πνεύμα που διαπνέει τις διάφορες εξελίξεις και αλλαγές που επήλθαν εκεί είναι ενδεικτικό για το τι θα ακολουθήσει και εδώ στα πλαίσια όσων επιτάσσει η "Λευκή Βίβλος".

Οι σημαντικότερες μεταβολές που επήλθαν στον εργασιακό χώρο με τους νόμους για την πολιτική απασχόλησης και τη διαρθρωτική προσαρμογή είναι οι εξής:

• Εφαρμογή ενός συστήματος θετικών και αρνητικών επιδοτήσεων (μείωση των εργοδοτικών εισφορών, καταβολή προστίμου), ανάλογα με το αν οι επιχειρήσεις προσλαμβάνουν άτομα από 50 έως 55 ετών ή αν απολύουν άτομα άνω των 50 ετών, με τουλάχιστον δέκα χρόνια υπηρεσίας στην επιχείρηση.
• Κατάργηση του πρόσθετου ειδικού βοηθήματος, μέχρι 25% του επιδόματος ανεργίας, που επέτρεπε σε γυναίκες άνω των 54 ετών και στους άνδρες άνω των 59 να καταφεύγουν σε ένα είδος προσυνταξιοδότησης.
• Ορος καταβολής του επιδόματος ανεργίας είναι πλέον να βρίσκεται ο άνεργος στη διάθεση της υπηρεσίας απασχόλησης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για διεύρυνση του συστήματος ετεροαπασχόλησης, απασχόλησης με ελαστικές εργασιακές σχέσεις κλπ.
• Για να συνεχίσει να λαμβάνει κάποιος εργαζόμενος το επίδομα γονικής άδειας πέρα από τους 18 μήνες και μέχρι τα 2 χρόνια του παιδιού, πρέπει και ο άλλος γονέας να έχει ασχοληθεί με το παιδί τουλάχιστον 3 μήνες.

• Καταργήθηκε από 1.6.1993 το "επίδομα συμπληρωματικού εισοδήματος" σε περίπτωση μη ηθελημένης μερικής απασχόλησης.
• Ελαστικοποιήθηκε η νομοθεσία για τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου.
• Θεσμοθετήθηκαν οκτώ σχήματα επιδοτούμενης ανακατανομής - μοιράσματος της εργασίας στην επιχείρηση. Αυτά συνδυάζουν τη μείωση του χρόνου απασχόλησης για το ήδη απασχολούμενο προσωπικό με αντισταθμιστικές προσλήψεις προσωπικού. Η μείωση του χρόνου απασχόλησης μπορεί να πάρει τη μορφή μερικής απασχόλησης, μείωσης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας, περιορισμού των υπερωριών, προσωρινής διακοπής της επαγγελματικής καριέρας, μερικής πρόωρης συνταξιοδότησης, εργασίας σε βάρδιες, ελαστικού ωραρίου, βδομάδας τεσσάρων ημερών. Απαγορεύονται οι μειώσεις του χρόνου εργασίας χωρίς περικοπή των αποδοχών.
• Αυξήθηκε η περίοδος αναμονής των νέων μετά τις σπουδές τους που απαιτείται για να δικαιούνται επιδόματος ανεργίας.
• Κάθε νεοπροσλαμβανόμενος νέος κάτω των 30 ετών για χρονικό διάστημα μέχρι 6 μήνες μπορεί να προσληφθεί με "σύμβαση ένταξης". Τους πρώτους 12 μήνες ο ενδιαφερόμενος δικαιούται τουλάχιστον 90% της αμοιβής ενός εργαζόμενου που κάνει παρόμοια δουλιά στην ίδια επιχείρηση. Μ' αυτό τον τρόπο παρέχεται η δυνατότητα στους εργοδότες να δίνουν μισθούς και ημερομίσθια κατώτερα από τα ελάχιστα του κλάδου τους.
• Η φλαμανδική κυβέρνηση, για να ενθαρρύνει την απασχόληση μέσω της ανακατανομής της εργασίας μέσα στις επιχειρήσεις, εισήγαγε νέο σχήμα επιδότησης, αφ' ενός, των πλήρως απασχολούμενων που είναι διατεθειμένοι να μετατραπούν σε μερικώς απασχολούμενους στο πλαίσιο προγράμματος ανακατανομής του προσωπικού και, αφ' ετέρου, των εργαζομένων που επιθυμούν να διακόψουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία για εκπαιδευτικούς λόγους ή για τη φροντίδα των παιδιών τους (μέχρι 3 ετών).
• Δημιουργήθηκε ένας νέος τύπος σύμβασης που προωθεί την πρώτη εργασιακή εμπειρία νέων κάτω από τα 30. Στις επιχειρήσεις άνω των 50 ατόμων, οι μισοί μαθητευόμενοι - που υποχρεωτικά ανέρχονται στο 3% του προσωπικού - θα έχουν στο μέλλον τέτοιες συμβάσεις.
• Η κυβέρνηση προχώρησε στη μείωση των εργοδοτικών εισφορών, σε περίπτωση πρόσληψης επιδοτούμενων ανέργων άνω των 50 ετών, με έξι τουλάχιστον μήνες στην ανεργία.
• Οι κλαδικές και επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας, εκτός από το ότι οφείλουν να κινούνται εντός του εθνικά καθορισμένου περιθωρίου ονομαστικών μισθολογικών αυξήσεων (από τις οποίες εξαιρούνται οι αποδοχές που προέρχονται από σχήματα διανομής κερδών), θα πρέπει να περιλαμβάνουν και μέτρα για την προώθηση της απασχόλησης, όπως η αναδιανομή της εργασίας και η μείωση του χρόνου εργασίας.
• Επιπλέον, κατά τη συζήτηση του προϋπολογισμού του 1997 στη Βουλή, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι προτίθεται να εφαρμόσει σειρά μέτρων, που μεταξύ άλλων προβλέπουν περαιτέρω προώθηση της μερικής απασχόλησης, μέσω της αύξησης του "επιδόματος εγγυημένου εισοδήματος" που καταβάλλεται σε όσους ανέργους αποδέχονται να δουλέψουν με μερική απασχόληση.
• Επίσης, ο νόμος του Ιούλη 1996 περιόρισε σε ελάχιστες εξαιρέσεις τη δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης σε ηλικία μικρότερη των 58 ετών.

Από τις σημαντικότερες εξελίξεις είναι ο νόμος του Ιούνη 1996 "για την αναδιοργάνωση και τη μείωση του εργάσιμου χρόνου".

• Για θέματα διευθέτησης του χρόνου εργασίας ο πενταετής νόμος προβλέπει:

- Τη δυνατότητα ετήσιου υπολογισμού της μερικής απασχόλησης.

- Την ενίσχυση των επιχειρήσεων που περιορίζουν τουλάχιστον κατά 15% τη συλλογική διάρκεια της εργασίας με παράλληλη μείωση μισθών, ενώ ταυτόχρονα κάνουν νέες προσλήψεις σε ύψος 10% του συνόλου του προσωπικού.

- Τη μείωση κατά 30% των εργοδοτικών εισφορών σε περίπτωση προσλήψεων με συμβάσεις μερικής απασχόλησης (16 έως 32 ώρες τη βδομάδα) ή περάσματος στη μερική απασχόληση.

• Ο πενταετής νόμος προβλέπει εισφοροαπαλλαγές των εργοδοτών για τις προσλήψεις των τριών πρώτων εργαζομένων μιας επιχείρησης και έγινε επέκταση του προηγούμενου καθεστώτος.
• Οι επιχειρήσεις θα ενθαρρύνονται να δίνουν δάνεια με συμφέροντες όρους στα μέλη του προσωπικού τους που επιθυμούν να δημιουργήσουν δική τους επιχείρηση.
• Μετά τις ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις για τη θέσπιση ειδικού κατώτερου μισθού για τους νέους, αποφασίστηκε η επιδότηση θέσεων απασχόλησης για νέους από 16 έως 25 χρόνων, ανεξαρτήτως διπλώματος, στο πλαίσιο των "συμβάσεων ένταξης". Η ελάχιστη διάρκεια απασχόλησης του νέου για να έχει δικαίωμα επιδότησης ο εργοδότης είναι 18 μήνες, ενώ η διάρκεια επιδότησης ανέρχεται σε 9 μήνες.
• Ο νέος νόμος 96 - 502 της 11.6.1996 "για την αναδιοργάνωση και τη μείωση του εργάσιμου χρόνου", παρέχει ως κίνητρο τη μείωση των εργοδοτικών εισφορών στους κλάδους και τις επιχειρήσεις που προβαίνουν σε συλλογική μείωση του εργάσιμου χρόνου τουλάχιστον κατά 10% και σε αύξηση του αριθμού των προσλήψεων τουλάχιστον κατά 10% εντός του έτους. Το ποσοστό της μείωσης των εισφορών είναι μεγαλύτερο όταν η μείωση του εργάσιμου χρόνου και η αύξηση των προσλήψεων ξεπερνούν το 15%. Παρόμοιο μέτρο εφαρμόζεται και για τις επιχειρήσεις που αποφεύγουν την απόλυση προσωπικού μέσω της μείωσης του εργάσιμου χρόνου.

Οι σημαντικότερες εξελίξεις είναι οι εξής:

• Ο εργάσιμος χρόνος στο δημόσιο τομέα αυξήθηκε κατά μία ώρα σε πολλές περιοχές. Επ' ευκαιρία ο νόμος υπενθύμισε στους δημόσιους υπαλλήλους - ακόμη και σ' αυτούς που κατέχουν θέσεις ευθύνης - τη δυνατότητά τους να επιλέγουν τη μερική απασχόληση.
• Ψηφίστηκε νέος νόμος για τον εργάσιμο χρόνο (1.7.1994), που κάνει πιο ελαστικές τις ρυθμίσεις του.
• Η μισθωτή εργασία που δεν ξεπερνά τις 15 ώρες εβδομαδιαία και οι αποδοχές της είναι κατώτερες ενός πλαφόν, απαλλάσσεται των υποχρεωτικών εισφορών στην κοινωνική ασφάλιση.
• Νόμος του Αυγούστου 1996 προβλέπει την προώθηση της μερικής απασχόλησης των εργαζόμενων άνω των 55 ετών, που βρίσκονται στο τέλος της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας. Αν ο εργοδότης καταβάλλει στον εργαζόμενο τουλάχιστον 70% του καθαρού του μισθού πλήρους απασχόλησης και ασφαλιστικές εισφορές στο 90% του ίδιου μισθού και εφόσον προσλάβει άνεργο ή μαθητευόμενο στην κενή θέση εργασίας, τότε δικαιούται να του επιστραφούν όλα τα επιπλέον έξοδα για τον ηλικιωμένο εργαζόμενο που δεν αντιστοιχούν στην προσφορά εργασίας εκ μέρους του.

Εγινε τροποποίηση της νομοθεσίας για τις ομαδικές απολύσεις όπου:

• Μαζικές θεωρούνται οι απολύσεις που γίνονται σε διάστημα 90 ημερών και αφορούν τουλάχιστον 10% των απασχολούμενων σε επιχειρήσεις με λιγότερο από 100 άτομα, 20% σε επιχειρήσεις με 100 - 300 άτομα και 30% σε επιχειρήσεις με πάνω από 300 άτομα.
• Απλοποιήθηκε η διαδικασία διοικητικής έγκρισης των ομαδικών απολύσεων.
• Από το 1994 τα επιδόματα ανεργίας υπόκεινται στη φορολογία εισοδήματος, ενώ παράλληλα έγιναν πιο αυστηρές οι προϋποθέσεις για την καταβολή τους. Συγκεκριμένα, το πλαφόν οικογενειακού εισοδήματος μειώθηκε στο 75% του κατώτατου μισθού και τα "εξαρτημένα μέλη" του νοικοκυριού περιορίστηκαν στο ή στη σύζυγο και τα ανήλικα παιδιά.
• Καταργήθηκε η υπερωριακή αποζημίωση του 75% επί του ωρομισθίου. Το ύψος της αποζημίωσης θα καθορίζεται μαζί με το συνολικό αριθμό ωρών και τη δομή της υπερωριακής απασχόλησης, μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων.

Βάσω ΜΠΑΡΜΠΑ