Για μια σχεδόν δεκαετία, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναζητούσαν αξιόπιστο εχθρό, που θα δικαιολογούσε τα προγράμματα ανάπτυξης νέων οπλικών συστημάτων και τις συνεχώς αυξανόμενες στρατιωτικές τους δαπάνες. Το Ιράν, το Ιράκ και η Βόρεια Κορέα, που επικαλούνταν οι Πρόεδροι των ΗΠΑ Κλίντον και Μπους νεότερος και πρεσβύτερος, δεν αποτελούσαν αξιόπιστους εχθρούς γι' αυτούς που γνώριζαν την επιστημονική και τεχνολογική καθυστέρηση αυτών των χωρών. Οι δύο πρώτες, μάλιστα, υπέγραψαν τη συνθήκη μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων εδώ και τριάντα χρόνια, που σημαίνει ότι όλες οι πυρηνικές τους δραστηριότητες ήταν κάτω από τον έλεγχο του ΟΗΕ. Στο μεταξύ, η Βόρεια Κορέα αναγκάστηκε κάτω από την πίεση της οικονομικής της δυσπραγίας, λόγω σιτοδείας, να ματαιώσει ό,τι πυρηνικό πρόγραμμα είχε και να αναζητήσει ένα modus vivendi με τη Νότια Κορέα. Και ενώ έτσι είχαν τα πράγματα, εμφανίστηκε ως αξιόπιστος εχθρός η τρομοκρατία, προσωποποιημένη στον Οσάμα Μπιν Λάντεν και στον Μουλά Ομάρ. Ετσι, μετά την επιτυχημένη επίθεση στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης αλλά και στο ίδιο το Πεντάγωνο των ΗΠΑ, η τρομοκρατία μπήκε στην καθημερινή ζωή όλων σχεδόν των πολιτών των πλούσιων χωρών.
Αλλά τι είναι τρομοκρατία; Η ετυμολογία της λέξης από μόνη της δεν καθορίζει το περιεχόμενό της, καθότι η ιστορική πείρα έδειξε ότι η λέξη αυτή αποδίδεται με διαφορετικό εννοιολογικό περιεχόμενο από κρατικούς φορείς, μέσα μαζικής ενημέρωσης και οργανώσεις, ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Η τρέχουσα έννοια του όρου «τρομοκρατία», από τους διάφορους κρατικούς φορείς, αναφέρεται στη χρήση μη θεσμικής βίας ως εργαλείου πολιτικής. Ετσι, για παράδειγμα, οι Αγγλοι στην Κύπρο τη δεκαετία του 1950 ονόμαζαν τρομοκράτες τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ, που οι Ελληνοκύπριοι τους θεωρούσαν αγωνιστές της ελευθερίας. Ομοια οι Γάλλοι ονόμαζαν τρομοκράτες τους μαχητές που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση της Αλγερίας. Παρόμοιοι χαρακτηρισμοί χρησιμοποιούνταν για τους Ιρλανδούς επαναστάτες, αλλά και για κάθε οργάνωση που προσπαθούσε να αποτινάξει τον αποικιακό ζυγό με μη νόμιμα μέσα. Νόμιμα, βέβαια, στο πλαίσιο της καθεστηκυίας τάξης. Οι ίδιοι χαρακτηρισμοί χρησιμοποιούνταν για όλους τους επαναστάτες, και σε παλιότερες ιστορικές περιόδους, π.χ., Ρήγας Φεραίος.
Παρότι ο ορισμός που αναφέραμε παραπάνω εξυπηρετεί την καθεστηκυία τάξη, οι ΗΠΑ αποφεύγουν ακόμη και αυτόν, ισχυριζόμενοι σε διεθνή φόρα, π.χ. ΟΗΕ, ότι ο ορισμός της τρομοκρατίας δεν είναι δυνατός. Παράλληλα, καθορίζουν οι ίδιες ανάλογα με τα εκάστοτε συμφέροντα και τις μικροπρόθεσμες πολιτικές τους επιδιώξεις, ποιες οργανώσεις είναι τρομοκρατικές. Ετσι, υπέθαλψαν τους Κόντρας στη Νικαράγουα για να ανατρέψουν το καθεστώς των Σαντινίστας, που δε θεωρούνταν φιλικό σε αυτούς, ενώ τους Ταλιμπάν και τον Μπιν Λάντεν δεν τους θεωρούσαν τρομοκράτες, όταν ως πράκτορές τους πολεμούσαν στις γραμμές των Μουτζαχεντίν τη δεκαετία του 1980, για να ανατρέψουν το τότε φιλοσοβιετικό καθεστώς. Ακόμη και στην τελευταία έκθεση των ΗΠΑ για την τρομοκρατία, το Αφγανιστάν δε συμπεριλαμβάνεται στις χώρες που υποθάλπουν τρομοκράτες, ενώ η Ελλάδα είναι μια τέτοια χώρα.
Η υιοθέτηση του ορισμού που αναφέραμε πιο πάνω θα καταδίκαζε όλα τα επαναστατικά κινήματα που αποβλέπουν στην ανατροπή των δικτατορικών και θεοκρατικών καθεστώτων. Η Ευρωπαϊκή Ενωση προσανατολίζεται στον εξής ορισμό: Τρομοκρατία είναι η διάπραξη τρομοκρατικών πράξεων, χωρίς όμως να δίνει περιεκτικό ορισμό των τρομοκρατικών πράξεων. Οι πράξεις αυτές ορίζονται με συγκεκριμένο τρόπο και αφήνεται ανοιχτό το ενδεχόμενο προσθήκης και νέων τέτοιων. Οι μέχρι τώρα προτεινόμενες ως τρομοκρατικές πράξεις εμπεριέχουν πολλούς κινδύνους για τις δημοκρατικές ελευθερίες. Η πίεση για αντιτρομοκρατική νομοθεσία από πλευράς ΗΠΑ είναι τόσο μεγάλη ώστε ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, κ. Κ. Σημίτης, απαντώντας στη Βουλή στις 27.11.2001, σε σχετικό σχόλιο, δήλωσε: «Τι θέλετε, να κηρύξουμε τον πόλεμο στον Μπους;». Από τα παραπάνω κατανοεί κανείς τους κινδύνους που συνεπάγεται ο μη σαφής νομικός ορισμός της έννοιας της τρομοκρατίας. Ενας καλός ορισμός είναι: Τρομοκρατία καλείται η χρήση βίας ή η απειλή χρήσης βίας για τη μαζική εξόντωση αμάχων. Αλλά θα γινόταν ένας τέτοιος ορισμός δεκτός από τα κράτη που έχουν πυρηνικά όπλα, εφόσον η χρήση αυτών των όπλων συνεπάγεται τη μαζική εξόντωση αμάχων άμεσα ή έμμεσα; Οχι βέβαια.
Θα αναφερθώ σε μερικά παραδείγματα κρατικής τρομοκρατίας: Οι πυρηνικές βόμβες που έριξαν οι ΗΠΑ στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, που είχαν άμεσα θύματα γύρω στις 150 χιλιάδες αμάχους, δεν απέβλεπαν σε καταστροφή στρατιωτικών εγκαταστάσεων, αλλά στη μαζική εξόντωση αμάχων. Σκοπός των ενεργειών αυτών, σύμφωνα με όλους τους μελετητές του θέματος, δεν ήταν η συντόμευση του πολέμου, αφού τότε η Ιαπωνία αναζητούσε μέσω διπλωματικών δίαυλων κάποιο εύσχημο τρόπο για να παραδοθεί, αλλά η τρομοκράτηση της Σοβιετικής Ενωσης, συμμάχου μέχρι τότε των ΗΠΑ. Η πολιτική της πυρηνικής τρομοκρατίας είχε εφαρμοστεί επανειλημμένα για πολιτικούς εκβιασμούς. Οπως έλεγε ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τρούμαν, ο εκβιασμός πυρηνικού βομβαρδισμού λειτουργούσε τόσο καλά ώστε δε χρειαζόταν να πιέσει κανείς τη σκανδάλη. Ετσι διηγιόταν, όταν εφτά μόνο μήνες μετά το τέλος του πολέμου ζήτησε από τους Σοβιετικούς να αποχωρήσουν από τις στρατιωτικές βάσεις που είχαν εγκαταστήσει, στο πλαίσιο των επιχειρήσεων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στη Βόρεια Περσία, εντός 48 ωρών. Η αποχώρηση είχε γίνει εντός 24 ωρών, όπως περήφανα ανέφερε ο Τρούμαν.
Οι περιπτώσεις αυτές δεν είναι οι μόνες. Βέβαια, το 1950 το πυρηνικό μονοπώλιο των ΗΠΑ είχε λήξει, αλλά ακόμη και σήμερα μεγάλο μέρος των πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ και της Ρωσίας στοχεύουν σε πυκνοκατοικημένες πόλεις. Εχουμε, δηλαδή, ακόμη μια ισορροπία δυνάμεων που στηρίζεται στην τρομοκρατία.
Μπορούν, όμως, τα πυρηνικά όπλα να χρησιμοποιηθούν από μη κρατικές τρομοκρατικές οργανώσεις; Η απάντηση είναι ότι οι δυνατότητες χρήσης πυρηνικών όπλων από τρομοκρατικές οργανώσεις είναι περιορισμένες. Τα περί χιλιάδων πυρηνικών βομβών τσέπης, που προέρχονται από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, για τις οποίες μίλησε το ΝΑΤΟ, σκόπευαν μάλλον σε τρομοκρατία των πολιτών, ώστε να γίνει εύκολη η συγκατάθεσή τους για τις επιχειρήσεις εναντίον του Αφγανιστάν. Μόλις είχε καταρρεύσει η Σοβιετική Ενωση, οι ΗΠΑ φρόντισαν να δώσουν στις χώρες που είχαν προκύψει όλη την τεχνολογία και τεχνογνωσία που ήταν απαραίτητη για τον έλεγχο της διακίνησης πάσης φύσεως πυρηνικού υλικού. Η διακίνηση στρατιωτικού υλικού, και ιδιαίτερα πυρηνικών βομβών, γίνεται με πολύ αυστηρά πρωτόκολλα και η πώληση ή διαβίβαση σε τρίτους τέτοιων όπλων απαγορεύεται από τις διεθνείς συμφωνίες.
Ετσι, μέχρι πρόσφατα όλες οι εκθέσεις μιλούσαν για υπεξαιρέσεις μικρών ποσοτήτων πυρηνικού υλικού, της τάξης των γραμμαρίων, που χρησιμοποιούνται σε ερευνητικά εργαστήρια. Αν πάρουμε υπόψη ότι για μια βόμβα πλουτωνίου απαιτούνται δυόμισι κιλά πλουτωνίου, συμπεραίνουμε ότι αν τυχόν βρίσκονται πυρηνικές βόμβες στα χέρια τρομοκρατών, αυτές δεν είναι πάνω από δυο- τρεις. Η κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας από πλουτώνιο δεν είναι εύκολη υπόθεση, έστω και αν έχει κανείς την απαραίτητη ποσότητα πυρηνικού υλικού. Για την κατασκευή της εκρηκτικής συσκευής απαιτούνται σύγχρονα εργαστήρια και σύγχρονη τεχνογνωσία, τα οποία δε διαθέτουν χώρες όπως το Αφγανιστάν. Πιο εύκολο ήταν οι οργανώσεις που βρίσκονται πίσω από τον Μπιν Λάντεν να τα κατασκευάσουν στις ίδιες τις ΗΠΑ.
Εξάλλου, το πλουτώνιο δεν είναι ποτέ στη μορφή του ισοτόπου Pu-239. Περιέχει και προσμείξεις πλουτώνιου 240 και 242, που οι πυρήνες τους υφίστανται αυτόματη σχάση και ένεκα των πυρηνικών ακτινοβολιών που εκπέμπουν ακόμη και μικρές ποσότητές του μπορεί να επισημανθούν εύκολα. Θα έλεγε κανείς ότι μια πυρηνική συσκευή τσέπης θα μπορούσε να μεταφερθεί από αεροπλάνο και στη συνέχεια να εκραγεί. Αυτό δεν είναι εύκολο γιατί οι πυρηνικές συσκευές είναι μεταλλικά αντικείμενα βάρους μεγαλύτερου των 30 κιλών και έτσι δεν είναι δυνατό να μπουν σε τσάντες και να περάσουν τους σχετικούς ελέγχους στα αεροδρόμια. Βέβαια, θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για εκτόξευση με πυραύλους από φορητούς εκτοξευτές. Αλλά τότε πιο εύκολη είναι η εκτόξευση συμβατικών βλημάτων για την επιτυχία του ίδιου σκοπού, π.χ., την καταστροφή ενός πολυώροφου κτιρίου όπως οι δίδυμοι πύργοι των ΗΠΑ. Πιο εύκολη είναι η έκρηξη με ωρολογιακό μηχανισμό με σκοπό την έκλυση ραδιενέργειας. Αυτό το ενδεχόμενο δεν είναι απίθανο, εφόσον διαφύγει κανείς όλους τους ελέγχους που γίνονται για την ανίχνευση ραδιενεργών υλικών.
Ας μην έχουμε όμως αυταπάτες. Οι διάφορες τρομοκρατικές οργανώσεις σήμερα είναι γνώστες των επικοινωνιακών μεθόδων που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά πολιτικών μηνυμάτων. Αυτό έδειξε το εγχείρημα του τετραπλού χτυπήματος της 11ης του Σεπτέμβρη. Ετσι, το να καταφύγει η ίδια τρομοκρατική οργάνωση σε ένα εγχείρημα που έχει πολύ μικρότερη θεαματικότητα από το πρώτο είναι κάπως απίθανο, εκτός του να θέλει απλώς να δείξει τη μη διάλυσή της. Παρόμοιο σκεπτικό ισχύει και για τη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων. Τα όπλα αυτά δεν προσφέρονται για θέαμα, ιδιαίτερα τα βιολογικά, που οι συνέπειές τους ακολουθούν μετά από μέρες. Η διασπορά αυτών των όπλων δεν είναι εύκολη καθότι απαιτούνται ειδικές οβίδες που η έκρηξή τους θα διασπείρει το επικίνδυνο υλικό σαν αεροζόλ. Ετσι, απαιτείται και εδώ κάποια τεχνογνωσία και ειδικά εργαστήρια. Η μαζική αποστολή φακέλων είναι μια μέθοδος διασποράς βιολογικού υλικού. Αλλά πάλι πρέπει να επιλεγούν οι παραλήπτες, που πρέπει να είναι διαφορετικοί για να μην αποκαλυφθεί το περιεχόμενό τους μετά το άνοιγμα των πρώτων φακέλων. Καταλήγοντας συμπεραίνουμε ότι περισσότερο πρέπει να φοβόμαστε τη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων από παρανοϊκές θρησκευτικές αιρέσεις παρά από οργανώσεις που έχουν πολιτικές επιδιώξεις. Ας μη νομίζουμε ότι κάθε μουσουλμάνος που διαβάζει κάθε μέρα το Κοράνι, κοιτάζει πώς να εφαρμόσει την τζιχάντ. Είναι και αυτοί άνθρωποι που νοιάζονται για τα καθημερινά τους προβλήματα. Οι φανατικοί είναι λίγοι και δυστυχώς στρατολογούνται από τα πιο εξαθλιωμένα στρώματα. Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι όσον αφορά στην πυρηνική τρομοκρατία, δυνατή είναι μόνο η κρατική και αυτή πρέπει να φοβόμαστε.
Του
Ανδρέα Κ. ΘΕΟΦΙΛΟΥ*
Ο Ανδρέας Κ. Θοφίλου είναι πυρηνικός φυσικός, διευθυντής Ερευνών στο ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»
Κυρίως φύλλο 
Feeds
