Τρομονόμοι, αστυνόμοι, οργανωμένο έγκλημα. Μήνες τώρα η νομοπαρασκευαστική επιτροπή του υπουργείου Δικαιοσύνης ετοιμάζει... πόνημα που από όσα έχουν διαρρεύσει στον Τύπο, θα καθιερώνει αυταρχικές ρυθμίσεις στο νομοθετικό πλαίσιο της χώρας, με πρόσχημα την πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας. Παρά ορισμένες διαψεύσεις του υπουργού, Δικαιοσύνης Μιχάλη Σταθόπουλου, η κατάσταση αποδείχνει ότι οι ατομικές ελευθερίες κινδυνεύουν. Με συνέντευξή του στον «Ρ» ο καθηγητής της Νομικής Θεσσαλονίκης Νίκος Παρασκευόπουλος αναπτύσσει τις θέσεις του για το ζήτημα αυτό. Υπήρξε μέλος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, αλλά παραιτήθηκε νωρίς από αυτήν.

-Υπάρχει ανεπάρκεια της ισχύουσας νομοθεσίας για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας; Αυτό προβάλλεται, σήμερα από την κυβέρνηση, σαν το κύριο επιχείρημα για την κατάρτιση νέου τρομονόμου ή αλλαγών στην ποινική νομοθεσία.

-Νομίζω ότι η νομοθεσία μας κατά βάση είναι επαρκής. Βεβαίως, το οργανωμένο έγκλημα είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος. Σ' άλλες χώρες είχε διάδοση από παλιότερα και μία προϊστορία πολύ γνωστή. Στη δική μας χώρα αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια περισσότερο και επομένως κάποιες μεταρρυθμίσεις μπορεί να χρειάζονται. Ούτως ή άλλως η νομοθεσία μας, γενικά, είναι κάτω από ένα καθεστώς αέναης μεταβολής. Το θέμα είναι οι μεταβολές που θα γίνουν να μη θίγουν τις βάσεις ενός ποινικού συστήματος το οποίο είναι φιλελεύθερο.

-Ορισμένοι φέρνουν σε αντιπαράθεση τα αγαθά της έννομης ασφάλειας και των ατομικών ελευθεριών. Υπάρχει δίλημμα σε αυτό; Ερχονται το ένα σε σύγκρουση με το άλλο;

-Αυτή η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Αυτήν καταγράφει η ποινική επιστήμη. Από τη μία πλευρά πρέπει τα αγαθά των ανθρώπων να προστατεύονται, από την άλλη η προστασία αυτή δεν πρέπει να φτάνει σ' ένα τέτοιο βαθμό, ώστε ο κατηγορούμενος να μην έχει κάποιες εγγυήσεις των ελευθεριών του, ώστε να μην έχει υπερασπιστικά δικαιώματα. Δηλαδή, αυτές οι δύο σκοπιμότητες είναι οπωσδήποτε ανταγωνιστικές. Οσο πιο αυστηρή είναι η προστασία των αγαθών, αναγκαστικά τόσο λιγότερα υπερασπιστικά δικαιώματα έχουμε και αντίστροφα. Το θέμα είναι να βρίσκεται κάθε φορά η χρυσή τομή.

-Η αυξανόμενη εγκληματικότητα δικαιολογεί την ανάγκη ενός ειδικού νόμου για την αντιμετώπισή της; Και, μάλιστα, ενός νόμου που, όπως έχει γραφτεί, πλήττει τις ατομικές ελευθερίες στο όνομα της πάταξής της;

-Ετσι κι αλλιώς χρειαζόμαστε νομοθετικά κείμενα. Δε θα ήταν δυνατόν η δίωξη ν' αφεθεί μόνον στην Αστυνομία ή και στη νομολογία των δικαστηρίων χωρίς κάποιες νομοθετικές προδιαγραφές. Από εκεί και πέρα αυτά τα νομοθετικά μέτρα δεν πρέπει να διαταράσσουν το κράτος δικαίου. Δηλαδή, τις εγγυήσεις που παρέχει η πολιτεία στον αθώο, ώστε να μην κινδυνεύσει από μια καταδίκη και ακόμη και στον ένοχο, ώστε να μην καταδικαστεί με δυσανάλογες κυρώσεις.

-Το σημερινό μοντέλο που επικρατεί στο ποινικό σύστημα πλήττεται. Ποιες είναι εκείνες οι συνθήκες και οι δυνάμεις που οδηγούν στην απεμπόληση των φιλελεύθερων χαρακτηριστικών του Ποινικού Δικαίου;

-Είναι διεθνής η τάση. Στις χώρες του εξωτερικού τη συναντά κανείς πολύ περισσότερο απ' ό,τι στη δική μας πατρίδα. Το φιλελεύθερο Ποινικό Δίκαιο θέλει τη χρυσή τομή που σας έλεγα προηγουμένως. Προστασία των αγαθών των ανθρώπων, της ζωής, του σώματος, της ιδιοκτησίας, όλων των αγαθών που ανταποκρίνονται σε ανάγκες ή σε επιθυμίες των ανθρώπων, από τη μία πλευρά. Και από την άλλη, πάντως, να υπάρχουν οι εγγυήσεις και οι υπερασπιστικές δικλίδες για την αποφυγή της καταχρηστικής καταστολής. Αντίθετα, ένα αυταρχικό Ποινικό Δίκαιο το οποίο όντως τον τελευταίο καιρό έχει αρχίσει να αναπτύσσεται διεθνώς, θέλει να υποτάσσονται οι υπερασπιστικές εγγυήσεις και τα ατομικά δικαιώματα, να υποτάσσονται στις ανάγκες μιας εντατικής καταστολής.

-Η αμερικάνικη πλευρά προσπαθεί να επιβάλει παγκόσμια την περιθωριοποίηση των φιλελεύθερων αρχών του ποινικού συστήματος στο όνομα μιας αποτελεσματικότερης κρατικής καταστολής. Ποια είναι η σκοπιμότητα αυτών των ενεργειών; Γιατί τείνει να επιβληθεί παγκόσμια;

-Ο αυταρχισμός, απ' όπου κι αν προέρχεται, έχει, πάντοτε, κοινωνικά και πολιτικά αίτια. Η αγγλοσαξονική ποινική παράδοση διευκολύνει τη διάδοση πιο αυταρχικών στερεοτύπων Ποινικού Δικαίου, επειδή δεν είναι τόσο πολύ προσηλωμένη στο νόμο. Σ' αντίθεση με τη δικαιική παράδοση της ηπειρωτικής Ευρώπης. Κι όταν δεν είναι κανείς προσηλωμένος στο νόμο που τιμωρεί συγκεκριμένες πράξεις, είναι πολύ πιο εύκολο να επικεντρωθεί η ποινική καταστολή, πολλές φορές, και σε πρόσωπα, γι' αυτό που είναι και όχι γι' αυτό που κάνουν. Επομένως, θα 'λεγα ότι προφανώς υπάρχουν και κοινωνικοπολιτικά αίτια σε κάθε περίοδο που το Ποινικό Δίκαιο τείνει να γίνει αυταρχικό, αλλά πιθανά και η δικαιική παράδοση διευκολύνει.

-Σε σχέση με την αναθεώρηση του άρθρου 187 του Ποινικού Κώδικα (σύσταση και συμμορία). Χρειάζεται αλλαγές;

-Μπορεί να θιγεί, αλλά θα χρειαστεί πολλή προσοχή ώστε αν γίνει οποιαδήποτε μεταρρύθμιση να απηχεί πάντοτε τη φυσιογνωμία του φιλελεύθερου Ποινικού Δικαίου και του κράτους δικαίου που έχουμε στη χώρα μας.

Μέτρα, όπως: Επέμβαση των διωκτικών αρχών και αποκλεισμός περιοχών, μέσα στις οποίες υπάρχουν πληροφορίες ότι μπορεί να κινούνται ύποπτα άτομα. Επέκταση των ερευνών που μπορούν να πραγματοποιούν οι δυνάμεις καταστολής, με εντατικούς ελέγχους και με ειδικά μπλόκα στους δρόμους κάθε πόλης. Παγίδευση των σπιτιών και άλλων ιδιωτικών χώρων, όπου ζουν και εργάζονται όσοι «βαφτίζονται» ύποπτοι με «κοριούς» και κρυφές κάμερες. Διευκόλυνση των τηλεφωνικών υποκλοπών, άρση του απόρρητου της αλληλογραφίας, συμβατικής και ηλεκτρονικής, διασταύρωση πληροφοριών και επεξεργασία στοιχείων που θα περιλαμβάνουν ακόμη και ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των πολιτών. Ανάρτηση σκίτσων και φωτογραφιών, αυτών που οι διωκτικές αρχές θεωρούν ύποπτους, σε δημόσιους χώρους. Αυτά αποκαλύπτουν από μόνα τους την «κόλαση» που οργανώνουν επί της ελληνικής γης. Και άντε μετά το χαρακτηρισμό «ύποπτος», να αποδείξεις στους «καλούς» του κράτους ότι δεν είσαι. Μήπως φτάσαμε στην εποχή που ουσιαστικά ο αθώος γίνεται ένοχος, ώσπου να αποδείξει την αθωότητά του; Γιατί ως τα τώρα χρειάζεται απόδειξη της ενοχής.

Αυτά προσπάθησε να διαψεύσει ο υπουργός Δικαιοσύνης και ανεξάρτητα αν «διασκέδασε τις εντυπώσεις», ή όχι, μάλλον δεν έπεισε. Διέψευσε ότι «στο υπό επεξεργασία νομοσχέδιο για την τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και ιδίως για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, προωθούνται ρυθμίσεις, όπως αυτές που αναφέρονται στο δημοσίευμα. «Μεγάλο μέρος του δημοσιεύματος είναι ανακριβές». Και δεν έπεισε, γιατί δε διέψευσε την ύπαρξη των συγκεκριμένων μέτρων στην επιτροπή, αλλά τη μη προώθησή τους. Διέψευσε, επίσης, «μεγάλο μέρος του δημοσιεύματος», όχι όλο.

Αλλωστε στη σύσκεψη του πρωθυπουργού με τους έξι υπουργούς, (1/3/2001), ανάμεσά τους και οι της Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, εκτίμησαν ότι εκτός από την εξέταση του DNA, χρειάζονται και οι έφοδοι στα «ύποπτα» σπίτια και τα μπλόκα στις «ύποπτες» συνοικίες και ποιός ξέρει τί άλλο ακόμη...