Ο υπουργός, καταρχάς, αμφισβήτησε τη χρησιμότητα των Λατινικών ως γνωστικού αντικειμένου της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα Λατινικά ποτέ δεν ήταν ενταγμένα στη γενικότερη ύλη του Λυκείου, αλλά διδάσκονταν ως μάθημα μιας συγκεκριμένης Κατεύθυνσης και αφορούσαν ορισμένους μόνο μαθητές. Επομένως, η κατάργησή τους από το σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων σημαίνει ουσιαστικά τον εξοβελισμό τους από το Λύκειο. Βέβαια, δεν είναι σωστό η αξία και η χρησιμότητα ενός μαθήματος να κρίνονται μονάχα από το αν εξετάζεται ή όχι στις πανελλαδικές εξετάσεις. Η διδασκαλία των Λατινικών, όπως θα δείξουμε στη συνέχεια, μπορεί να συμβάλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη της σκέψης και της προσωπικότητας του μαθητή. Αυτό θα πρέπει να είναι το κριτήριο για να συμπεριληφθεί σε ένα προοδευτικό Πρόγραμμα Σπουδών.

Ας δούμε τώρα πιο συγκεκριμένα το πρόβλημα της κατάργησης των Λατινικών. Εχουν θέση στο σύγχρονο σχολείο ή είναι μια νεκρή γλώσσα που ενδιαφέρει μόνο κάποιους ιδιόρρυθμους λόγιους; Η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι εύκολο να καλύψει όλες τις διαστάσεις του προβλήματος σε ένα σύντομο κείμενο. Ωστόσο, μακριά από οποιαδήποτε ιδεαλιστική και μεταφυσική προσέγγιση, δύσκολα μπορούμε να αμφισβητήσουμε το γεγονός ότι η λατινική γλώσσα και γραμματεία είναι οι σημαντικότερες εκφάνσεις του ρωμαϊκού πολιτισμού, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιστορική και πολιτιστική εξέλιξη της Νεότερης Ευρώπης. Πέρα από το γεγονός ότι η λατινική γλώσσα είναι η βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκαν οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, η ρωμαϊκή Ιστορία, όπως αυτή αποτυπώθηκε στα κείμενα της λατινικής γραμματείας, υπήρξε σημαντική πηγή έμπνευσης για τη νεότερη ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Η σαιξπηρική τραγωδία είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τραγωδίες όπως ο «Ιούλιος Καίσαρας», ο «Κοριολανός», ο «Τίτος Ανδρόνικος», αναδεικνύοντας τις τραγικές συνέπειες της τυραννίας και της δίψας για την εξουσία, είναι ακόμη επίκαιρες και προβληματίζουν τον σύγχρονο θεατή.

Οσον αφορά την ίδια τη λατινική γλώσσα, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι έχει περάσει στην ανυπαρξία. Επιβιώνει σε λέξεις και φράσεις που καθημερινά χρησιμοποιούμε, χωρίς να συνειδητοποιούμε τις περισσότερες φορές τι ακριβώς λέμε: Εκφράσεις όπως mea culpa, persona non grata, tabula rasa και πρόσφατα το περίφημο erga omnes. Από την άλλη, η σύγχρονη πολιτική ορολογία σε ένα μεγάλο βαθμό βασίζεται σε λέξεις λατινικές. Ο ιμπεριαλισμός, για παράδειγμα, παράγεται από το ουσιαστικό imperium που δηλώνει τον επεκτατικό χαρακτήρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο κομμουνισμός από το επίθετο communis που σημαίνει κοινός, η δικτατορία από το ουσιαστικό dictator, που δηλώνει το αξίωμα που έδιναν οι Ρωμαίοι, σε δύσκολες περιστάσεις, σε έναν στρατηγό ο οποίος για έξι μήνες είχε απεριόριστη εξουσία και κυβερνούσε ως απόλυτος μονάρχης, κ.ά. Εχει επομένως μεγάλη σημασία να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα ενσυνείδητα και να κατανοήσουμε ότι οι λέξεις δεν είναι απλώς ηχητικά σχήματα, αλλά πάνω απ' όλα είναι φορείς νοημάτων τα οποία προσδιορίζονται ιστορικά και κοινωνικά, ενώ ταυτόχρονα αποκαλύπτουν την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και του πολιτισμού.

Η διδασκαλία της λατινικής γλώσσας, με τις πολιτισμικές και γλωσσικές της επιβιώσεις, μπορεί να συμβάλει στη γλωσσική ανάπτυξη και τη συγκρότηση της σκέψης των μαθητών, ενώ συγχρόνως μπορεί να διευρύνει τον γνωστικό τους ορίζοντα, υπό τον όρο ότι θα αναμορφωθεί η διδασκαλία της στη βάση μιας νέας διαλεκτικής διδακτικής, η οποία θα έχει ως κύριο στόχο να αναδείξει την ιστορική σημασία και τη δυναμική της λατινικής γλώσσας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ουσιαστική μελέτη της δομής και του λεξιλογίου της, τη σύνδεσή της με σημαντικά κείμενα της λατινικής γραμματείας τα οποία επέδρασαν στη διαμόρφωση της νεότερης ευρωπαϊκής σκέψης, και, το σημαντικότερο, την ένταξη της διδασκαλίας της στο ευρύτερο πλαίσιο της ρωμαϊκής Ιστορίας και του ρωμαϊκού πολιτισμού.

* Ας ακουστεί και η άλλη πλευρά

Η πρόταση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), που αφορά τις αλλαγές στα νέα Προγράμματα Σπουδών στο μάθημα της Ιστορίας, παραδόθηκε χτες στον υπουργό Παιδείας. Οπως προκύπτει από τα περιεχόμενα και τους θεματικούς φακέλους ανά τάξη που δόθηκαν στη δημοσιότητα, δεν εγκαταλείπεται η αντίληψη που διέπει την αρχική πρόταση, η οποία - με βάση υπαρκτά προβλήματα στο πώς διδάσκεται η Ιστορία σήμερα - οδηγεί τελικά στον κατακερματισμό της ιστορικής γνώσης, δεν απαντά στην ανάγκη να αποκτήσει ο μαθητής ενιαίο κριτήριο ερμηνείας της Ιστορίας.

Με βάση τις αλλαγές που προωθούνται, ο μαθητής καλείται ουσιαστικά να χτίσει τη δική του υποκειμενική αλήθεια και σε αυτήν την κατεύθυνση συμβάλλει π.χ. η εισαγωγή της οικογενειακής - τοπικής ιστορίας, που γίνεται κύριο διδακτικό αντικείμενο στη Γ' και Δ' Δημοτικού και συμπληρωματικά και στις υπόλοιπες. Ετσι, στη Γ' Δημοτικού οι μαθητές θα διδάσκονται «Μυθολογία και οικογενειακή ιστορία» και στη Δ' τάξη «Τοπική και Αρχαία Ιστορία». Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο του μαθήματος για τις υπόλοιπες τάξεις, έχει ως εξής: «Ρωμαϊκή, Βυζαντινή και Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή Ιστορία» στην Ε' Δημοτικού, «Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία» στη Στ' Δημοτικού, «Αρχαία Ιστορία» (από την προϊστορική εποχή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα) στην Α' Γυμνασίου, «Βυζαντινή και Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή Ιστορία» στη Β' Γυμνασίου, «16ος - 19ος αιώνας» (ελληνική, βαλκανική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια) στη Γ' Γυμνασίου και «Τέλος 19ου και 20ός αιώνας» (ελληνική, βαλκανική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια) στην Α' Λυκείου.

Σύμφωνα με το υπουργείο, παραμένει η χρονολογική κατανομή στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο, με το σχήμα Αρχαιότητα - Μεσαίωνας - Νεότερη Εποχή - Σύγχρονη Εποχή να επαναλαμβάνεται. Οπως ανακοινώθηκε, τα Προγράμματα Σπουδών θα συμπληρωθούν με εκπαιδευτικό υλικό (βιβλία και υπόλοιποι θεματικοί φάκελοι). Αυτό θα εκπονηθεί στο πλαίσιο προγράμματος που ξεκινάει άμεσα, στο οποίο θα συμπεριληφθούν προγράμματα και υλικά της Β' και της Γ' Λυκείου, ενώ τα βιβλία του Δημοτικού θα είναι έτοιμα το Σεπτέμβρη του 2019.