Μια γέφυρα χωρίζει, αντί να ενώνει, τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και τη Σερβία. Ιδιος λαός. Αυτό όμως δεν εμποδίζει τους Σερβοβόσνιους και τους Σέρβους της Νέας Γιουγκοσλαβίας να μην τα πηγαίνουν καλά.

Η γέφυρα των συνόρων, που περνάει πάνω από τον ποταμό Ντρίνα, είναι ανοιχτή μόνο μέχρι τις εφτά το απόγευμα. Μπορείς να περάσεις, βέβαια, από άλλο σημείο των συνόρων, αλλά θα κάνεις πολύ περισσότερο χρόνο να φτάσεις στο Βελιγράδι. Και για τους Σερβοβόσνιους, αυτός ο χρόνος μπορεί να σημαίνει ακόμη και θάνατο.

Το Βελιγράδι, η πρωτεύουσα της Σερβίας και το Πάλε, η πρωτεύουσα της Βοσνιακής Σερβικής Δημοκρατίας, δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, ούτε από άποψη υποδομής, ούτε από άποψη ζωής των κατοίκων. Πάλε ίσον πόλεμος. Βελιγράδι ίσον μια τυπική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα καπιταλιστικού κράτους.

Οι Σερβοβόσνιοι παραστρατιωτικοί που επιδόθηκαν σε εκκαθαρίσεις αμάχων, όπως ο "περίφημος" Αρκάν, βρήκαν καταφύγιο στη Σερβία. Είναι ελεύθεροι να επιδοθούν στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, όπως ο Αρκάν, που προς το παρόν είναι ιδιοκτήτης κλαμπ. Μάλιστα, ηγείται και ενός εθνικιστικού κόμματος. Απ' ό,τι μας είπαν, έχει ονομάσει το κλαμπ του "ζόμπι" και το έχει"διακοσμήσει" με ένα ομοίωμα ανθρώπινου κεφαλιού. Για να μην ξεχνιόμαστε προφανώς...

Στο Βελιγράδι μάς είπαν ότι μπορείς οποιαδήποτε στιγμή να προμηθευτείς οποιοδήποτε όπλο. Δεκαπεντάχρονα παιδιά οπλισμένα πουλάνε "προστασία" σε μικρομάγαζα, έναντι ρούχων και φαγητού. Το "ξεκαθάρισμα λογαριασμών" είναι καθημερινό φαινόμενο. Το βράδυ η νεολαία χορεύει μέχρι τελικής πτώσεως στα κλαμπ. Οι αστυνομικοί κυκλοφορούν υπεροπλισμένοι και με ύφος "πρώτα πυροβολάμε και μετά ρωτάμε". Τα μαγαζιά είναι γεμάτα προϊόντα, αλλά οι μισθοί δεν ξεπερνούν τα 200 μάρκα, περίπου 30.000 δραχμές, ενώ οι τιμές είναι όπως οι δικές μας.

Σ' αυτό το φόντο συναντήσαμε τον Ντέγιαν,24χρονο φοιτητή γεωγραφίας. Δε θέλει να δημοσιευτεί το επίθετό του. Είναι ένα από τα πολλά παιδιά που τα πήραν από το Λύκειο και τα έστειλαν στον πόλεμο. Υπηρέτησε στις ειδικές δυνάμεις του ομοσπονδιακού στρατού. "Τότε ήμασταν μπερδεμένοι. Κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει ότι μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. Από μικρά παιδιά μας μάθαιναν ότι είμαστε όλοι αδέρφια. Σέρβοι, Κροάτες, Μουσουλμάνοι, Αλβανοί. Κανείς δεν ήταν έτοιμος για κάτι τέτοιο. Κανείς ποτέ δε ρώταγε την εθνικότητά σου για να γίνεις φίλος του. Ποτέ. Μετά δεν ξέραμε τι να σκεφτούμε. Χτες μας λέγανε "είστε αδέρφια" και σήμερα μας λένε "είναι εχθρός σου, σκότωσέ τον"".

Στην αρχή τον έστειλαν στο Κούμαν, στην ΠΓΔΜ. Μετά στον Κνιν, την πρωτεύουσα της Κράινα, αργότερα στο Βούκοβαρ και αλλού. "Οι Σέρβοι της Κράινα είχαν υψώσει τη σερβική σημαία και οι Κροάτες έστειλαν στρατό και τεθωρακισμένα. Μας έστειλαν εκεί για να προστατεύσουμε τους δικούς μας και με ρητές διαταγές να μην τσακωθούμε με κανέναν. Οταν φτάσαμε όμως, οι Κροάτες αστυνομικοί άρχισαν να μας πυροβολούν. Τότε αρχίσαμε να πυροβολούμε κι εμείς αυτούς". Αυτά συνέβησαν το '91 με '92.

Οι πιο "καυτές" περιοχές του πολέμου που έζησε ήταν στην περιοχή του Βούκοβαρ. "Η κύρια δουλιά μας στις ειδικές δυνάμεις δεν ήταν να πυροβολούμε. Η δουλιά μας ήταν το "καθάρισμα" της περιοχής από νάρκες ή αναγνωρίσεις, αν η περιοχή ήταν ελεύθερη να περάσει ο κύριος όγκος του στρατού. Αυτό έκανα".

Το να είσαι στρατιώτης στον ομοσπονδιακό στρατό της Γιουγκοσλαβίας σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου, είναι ακόμη χειρότερο από το να είσαι σε μια από τις δυο πλευρές. "Η ομάδα μου αποτελούνταν από έξι παιδιά. Ενας από αυτούς ήταν Κροάτης. Ο καλύτερος φίλος μου. Μου έσωσε τη ζωή αρκετές φορές. Ο μεγαλύτερος αδερφός του ήταν στον Κροατικό στρατό. Σκοτώθηκε".

Ο Ντέγιαν λέει ότι υπήρχαν πολλές περιπτώσεις αδερφών που πολεμούσε ο ένας τον άλλο στο μέτωπο. Ακόμη και περιπτώσεις διδύμων. "Δεν ξέρω αν μπορείτε να καταλάβετε. Υπήρχαν πολλοί γάμοι μεταξύ Κροατών και Σέρβων. Τα παιδιά τους ήταν απλώς Γιουγκοσλάβοι, αλλά στον πόλεμο "έπρεπε" ο ένας να "γίνει" Κροάτης και ο άλλος Σέρβος. Ετσι λοιπόν ο ένας αδερφός έβλεπε τον άλλο μέσα από τη διόπτρα του όπλου".

"Πολέμησα για το τίποτα", προσθέτει ο Ντέγιαν. "Κανείς δε μου είπε για ποιο λόγο πολεμάω. Ποτέ. Με έστειλαν στο Βούκοβαρ και μου είπαν ότι πάω να προστατεύσω τους άμαχους εκεί. Εντάξει, αυτό ήταν στην αρχή. Μετά με έστελναν σε περιοχές που δεν είχε Σέρβους. Γιατί; Για να πολεμήσω για τη "μεγάλη Σερβία"; Απλώς πες μου. Να πολεμήσω. Μόνο δώσε μου έναν καλό λόγο για τον οποίο θα παίξω τη ζωή μου κορόνα - γράμματα. Είμαι Σέρβος, αλλά πολέμησα για τη Γιουγκοσλαβία. Ενιωθα τη Σλοβενία πατρίδα μου". "Να πάρετε κι άλλες περιοχές" η προβοκατόρικη απάντησή μας. "Τι σημαίνει αυτό; Σε όλη τη Βοσνία ζουν Σέρβοι, στην Κράινα ζούσαν. Στην Κροατία. Να καταστρέψουμε όλη τη Γιουγκοσλαβία; Είμαι Σέρβος, αλλά για τη "μεγάλη Σερβία" δεν πολεμάω. Θα πολεμήσω μόνο για τα δικαιώματα του κάθε ανθρώπου".

"Οταν ήμουν γύρω στα 10 είχαμε πάει διακοπές στην Αδριατική και ένας συνομήλικός μου, μου είπε "γ... η μάνα σου η Σέρβα". Θύμωσα για το πρώτο, αλλά δεν καταλάβαινα τι είναι η λέξη Σέρβος. Δεν την είχα ακούσει ποτέ".

"Τώρα δεν μπορώ να πάω στην Κροατία" συνεχίζει. "Γιατί; Είμαι "τέρας", επειδή είμαι Σέρβος; Από τη Νέα Γιουγκοσλαβία μπορούμε τυπικά να πάμε ελεύθερα. Αλλά δεν είναι ασφαλής απόφαση. Ακουσα ότι έχουν τα ονόματά μας, μερικών από μας των ομοσπονδιακών ειδικών δυνάμεων, σε μαύρες λίστες. Τα βρήκαν σε έναν δικό μας αλεξιπτωτιστή. Ενας Κροάτης φίλος μου είπε ότι δικοί μας που ξέμειναν εκεί έχουν σοβαρούς μπελάδες".

Δύο μήνες από τότε που γύρισε από το μέτωπο, τον κάλεσαν πάλι στο στρατό. Πολλά παιδιά κρύβονταν γιατί δεν ήθελαν να ξαναπάνε. "Ξεκινήσαμε διαδηλώσεις στους δρόμους. Καλούσαμε τον Μιλόσεβιτς να βγει έξω και να μας πει γιατί πολεμάμε. Τελικά βγήκε έξω και με το πιο αθώο ύφος του κόσμου μας είπε "όχι παιδιά, η Σερβία δεν είναι στον πόλεμο"! Αλλά και πάλι κρύφτηκα γιατί το ίδιο βράδυ η στρατιωτική αστυνομία χτυπούσε την πόρτα μου".

Μετά ήρθαν οι καιροί των ισχνών αγελάδων. "Δεν είχαμε λεφτά. Αρχισα να σπουδάζω και να δουλεύω. Ο μισθός δεν ξεπερνούσε τα 10 μάρκα το μήνα. Πολλοί άνθρωποι έφυγαν από τη Γιουγκοσλαβία. Εγώ ήμουν στην Αθήνα για λίγο για να δουλέψω".

Ο Ντέγιαν λέει ότι τώρα τους λαούς της Γιουγκοσλαβίας χωρίζει πολύ μίσος και αίμα. Δε νομίζει ότι μπορούν να ξαναγίνουν ένα. Τον ρωτάμε για τη νεολαία που το βράδυ ξεφαντώνει, ενώ οι περισσότεροι είναι άνεργοι. "Κανείς δεν ενδιαφέρεται για τίποτα. Το νιώθεις στην ατμόσφαιρα. Αν σκοτώσουν κάποιον τώρα στο δρόμο δε θα ενδιαφερθεί κανείς. Θυμάμαι παλιά που κυνηγούσαμε έναν κλέφτη όλη η γειτονιά. Η εφημερίδα γράφει κάθε μέρα για δολοφονίες στους δρόμους".

Τώρα νομίζει ότι μπορεί να είναι φίλος με έναν Κροάτη; "Ναι. Ποτέ δεν είχα τέτοιο πρόβλημα. Τα προβλήματα είναι πολιτικά και χρησιμοποιούν τους εθνικιστές που βρίσκονται σε κάθε εθνότητα". Και για τις αιτίες του πολέμου; Ο Ντέγιαν γελάει με πίκρα. "Δεν ξέρω. Μας είπαν τόσα ψέματα που δεν ξέρω πια τι να πιστέψω".

Ετσι, έκλεισε η συνομιλία μας με τον Ντέγιαν. Με τη δική μας πλέον πικρή σκέψη ότι αυτός ο νεαρός Γιουγκοσλάβος, πριν προλάβει καν να μάθει και να σκεφτεί, αναγκάστηκε να σηκώσει το όπλο...

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Βαγγέλης ΤΟΚΑΣ,Μανόλης ΠΑΚΙΑΣ