Η κρίση της κοινωνικής ασφάλισης (ΚΑ) στη χώρα μας είναι γνωστή. Εκδηλώσεις της κρίσης είναι η μη ασφάλιση εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων, οι υποβαθμισμένες παροχές συντάξεων και υγείας, κυρίως προς τις μεγάλες ομάδες εργαζομένων και τα μεγάλα ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων.

Τα αίτια της κρίσης είναι επίσης γνωστά. Οι κυβερνήσεις δεν ενδιαφέρονται για τη στήριξη της ΚΑ. Αρνούνται να συμβάλουν στη χρηματοδότησή της με πάγια συμμετοχή, όπως γίνεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ και άλλες χώρες. Τις επιχορηγήσεις που δίνουν στο ΙΚΑ και ΝΑΤ τις δίνουν απλά και μόνο για να μην καταρρεύσουν οικονομικά τα ταμεία αυτά. Η επιχορήγηση ΙΚΑ ενώ το 1990 αντιστοιχούσε στο 37% των εσόδων του ΙΚΑ, το 1997 έπεσε στο 27%!Από το άλλο μέρος αφήνουν άθικτο το παγιωμένο καθεστώς καταλήστευσης των πόρων του ΙΚΑ προς όφελος των επιχειρήσεων και του μεγάλου κεφαλαίου (ληστρική εκμετάλλευση των αποθεματικών, εισφοροαπαλλαγές, τεράστια εισφοροδιαφυγή, παγωμένες οφειλές). Τέλος η πολιτική λιτότητας που ακολουθούν με τη μείωση του εισοδήματος των εργαζομένων και την αύξηση της ανεργίας καθώς και η πολιτική των πελατειακών σχέσεων, έχουν διαλυτικές επιπτώσεις στα ταμεία.

Οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ και γενικότερα οι συντηρητικές πολιτικοκοινωνικές δυνάμεις της χώρας μας, παρόλο που ευθύνονται οι ίδιες για την κρίση της ΚΑ, αξιοποιούν τις εκδηλώσεις της κρίσης και κυρίως τα ελλείμματα, για να επιβάλλουν τη νεοσυντηρητική πολιτική τους και στον τομέα της ΚΑ.Για να προετοιμάσουν το έδαφος και να δικαιολογήσουν την πολιτική τους αυτή, προσφεύγουν στις γνωστές τακτικές ανάθεσης ερευνών και μελετών σε επιτροπές, που αποτελούνται από έμμισθους συμβούλους τους, αρκετοί από τους οποίους έχουν και τον τίτλο του καθηγητή, καθώς και στο λεγόμενο "κοινωνικό διάλογο" με τις παραγωγικές τάξεις ή καλύτερα με τον ΣΕΒ και εκπροσώπους συνδικαλιστικών οργανώσεων, που συνήθως πρόσκεινται ή συμπαθούν τις κυβερνήσεις. Και όλα αυτά για να πείσουν τους εργαζόμενους ή τουλάχιστον να προκαλέσουν σε αυτούς σύγχυση ως προς τις προθέσεις τους.

Από πολύ παλιά έχουμε βαρύγδουπες εκθέσεις για το ασφαλιστικό. Είναι γνωστή η έκθεση της επιτροπής Φακιολά επί κυβέρνησης της ΝΔ και γνωστές οι εκθέσεις επιτροπών από υπηρεσιακούς παράγοντες της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικών Ασφαλίσεων επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ. Η πιο πρόσφατη είναι η έκθεση της επιτροπής Σπράου. Να σημειώσουμε, ότι ανάλογες μελέτες με εκπληκτική μάλιστα συναντίληψη, συντάσσει κατά καιρούς το Ινστιτούτο των βιομηχάνων (ΙΟΒΕ) και ανάλογα άρθρα, επίσης με εκπληκτική συναντίληψη, δημοσιεύουν στον Τύπο αρκετοί "ειδικοί", κυρίως σύμβουλοι ή συμπαθούντες το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ. Τα ΜΜΕ με "δαιμόνιους" συνεργάτες τους διατηρούν μόνιμα στην επικαιρότητα και αναπαράγουν τις απόψεις των επιτροπών, συμβούλων, "ειδικών" κλπ.

Στις εκθέσεις οι συντάκτες τους δε μιλούν για τις πραγματικές αιτίες της κρίσης της ΚΑ, αλλά προβάλλουν ως κύριες αιτίες τη γήρανση του πληθυσμού και τις ίδιες τις παροχές της ΚΑ, που τάχα είναι μεγάλες ή παρέχονται με παραβίαση της αρχής της ανταποδοτικότητας.

Για τη γήρανση επικαλούνται συνήθως πηγές της Διεθνούς Τράπεζας, του ΔΝΤ και της ΕΕ, που δίνουν στοιχεία μέχρι το 2050. Για μια τέτοια μακρόχρονη μελλοντική προβολή της πληθυσμιακής εξέλιξης, θα έπρεπε να τηρούν τουλάχιστον κάποιες επιφυλάξεις. Δεν το κάνουν γιατί είναι φανερός ο στόχος να τρομοκρατηθούν οι εργαζόμενοι και να αποδεχτούν τις πολιτικές που προτείνουν. Αλλωστε ποτέ δεν επαλήθευσαν τα στοιχεία, με κάποια μελέτη για τη γήρανση του πληθυσμού ειδικά στη χώρα μας. Τη γήρανση του πληθυσμού την επικαλούνταν και παλιότερα ως παράγοντα επιβάρυνσης της ΚΑ. Ωστόσο από τα στοιχεία που υπάρχουν δε φαίνεται να έχουν προκύψει μέχρι τώρα από τη γήρανση ουσιαστικές επιβαρύνσεις στην ΚΑ. Η επιδείνωση της σχέσης ασφαλισμένων - συνταξιούχων, οφείλεται όχι κυρίως στη γήρανση, αλλά στη λεγόμενη "ωρίμανση" των ταμείων με τη συμπλήρωση 40 και πλέον χρόνων λειτουργίας τους. Επίσης οφείλεται στη μη ασφάλιση εκατοντάδων χιλιάδων ανασφαλίστων εργαζομένων. Αν ασφαλίζονταν κανονικά, η σχέση ασφαλισμένων - συνταξιούχων θα ήταν πολύ διαφορετική. Βέβαια κανένας δεν αρνείται, ότι η γήρανση θα δημιουργήσει προβλήματα στην ΚΑ στο μέλλον και ότι το δημογραφικό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στους σχεδιασμούς για την ΚΑ.Τις παροχές τις βρίσκουν μεγάλες γιατί κάνουν απλές προβολές στο μέλλον των σημερινών εσόδων - εξόδων της ΚΑ. Με τις προβολές βέβαια προκύπτουν μικρότερα έσοδα και μεγαλύτερα έξοδα. Δε θέλουν να δουν ότι τα έσοδα και σήμερα και αύριο θα μπορούσαν να ήταν περισσότερα, αν καταργούνταν το καθεστώς καταλήστευσης των πόρων της ΚΑ και αν ακολουθούνταν η πολιτική χωρών της ΕΕ και άλλων χωρών, που ενίσχυσαν τη χρηματοδότηση της ΚΑ και με πάγιες κρατικές συνεισφορές. Ας σημειώσουμε ότι η κρατική συμμετοχή, που ζητούν οι εργαζόμενοι, ίση με το 1/3 των δαπανών, βρίσκεται στα επίπεδα της πιο χαμηλής συμμετοχής των χωρών της ΕΕ. Στην έκθεση Σπράου αναφέρονται οι γνωστοί ισχυρισμοί, ότι δεν αντέχει η οικονομία και ότι η κάλυψη των δαπανών της ΚΑ από επιχορηγήσεις και φορολογία θα ισοδυναμούσε με επιβάρυνση των ασφαλισμένων από την πίσω πόρτα. Βέβαια παραβλέπουν οι συντάκτες της ότι οι εργαζόμενοι ζητούν η κρατική συμμετοχή στα βάρη της ΚΑ να προέλθει μέσα από μια δημοκρατική φορολογική μεταρρύθμιση και αναδιάρθρωση των κονδυλίων του προϋπολογισμού σε βάρος των αντιπαραγωγικών δαπανών. Ως προς τις αιτιάσεις για παραβίαση της αρχής της ανταποδοτικότητας, σημειώνουμε ότι η ΚΑ στη χώρα μας κυρίως στη βάση της ανταποδοτικότητας έχει στηριχτεί.Για την εν μέρει ανατροπή της, την ευθύνη έχουν οι κυβερνήσεις με τις πρακτικές της καταλήστευσης των πόρων της ΚΑ.

Οι συντάκτες των εκθέσεων για να δικαιολογήσουν τις προτάσεις τους για περικοπές στις παροχές, επικαλούνται ακόμη τρομοκρατικά επιχειρήματα, όπως ότι οι σημερινοί σαραντάρηδες δε θα προλάβουν να πάρουν συντάξεις γιατί το σύστημα καταρρέει και ότι η ΚΑ, όπως λειτουργεί, υπονομεύει την ανάπτυξη της χώρας. Τέλος επικαλούνται ιδεολογικά επιχειρήματα, όπως ότι ο κόσμος αλλάζει και περνάμε σε μια εποχή μετά το "κράτος πρόνοιας" και βάλλουν κατά του συστήματος των καθολικών παροχών και κατά της ίδιας της ιδέας της ΚΑ.

Οι καθηγητές των επιτροπών ξεχνούν, ότι όλα τα εγχειρίδια για την ΚΑ βεβαίωναν, τουλάχιστον μέχρι τώρα, ότι η ΚΑ έχει έναν κοινωνικό ρόλο και ότι συνάδελφοί τους διδάσκουν ακόμη στα Πανεπιστήμια, ότι τα δικαιώματα για την ΚΑ κατοχυρώνονται όταν εξασφαλίζονται στους εργαζόμενους, πέρα από τις παροχές που χορηγούνται σε ανταποδοτική βάση και ορισμένες εγγυημένες από το κράτος παροχές.Οι εγγυημένες παροχές εξασφαλίζονται με τις λεγόμενες βασικές θεσμικές ρυθμίσεις της ΚΑ. Τέτοιες βασικές ρυθμίσεις είναι ηουσιαστική ασφαλιστική κάλυψη όλων των εργαζομένων, τα κατώτατα όρια συντάξεων, οι αναπηρικές συντάξεις, η αναπροσαρμογή των συντάξεων, τα βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα και η ανθρώπινη περίθαλψη.Οι ρυθμίσεις αυτές, πλην των βαριών και ανθυγιεινών, προβλέπονται και από διεθνείς συμβάσεις. Πολλοί συνάδελφοί τους στα Πανεπιστήμια διδάσκουν την ασφαλιστική αρχή των κατωτάτων ορίων συντάξεων και ότι τα κατώτατα όρια ΙΚΑ αποδίδουν την εκτίμηση, ότι παροχές σε επίπεδο χαμηλότερο απ' αυτά δεν πραγματώνουν τους σκοπούς της ΚΑ.

Τώρα έρχεται η "έκθεση Σπράου" και βάλλει ευθέως κατά των βασικών αυτών θεσμικών ρυθμίσεων της ΚΑ, που της προσδίδουν τον κοινωνικό της χαρακτήρα. Προχωρεί επίσης στην ανατριχιαστική πρόταση, που κανένας μέχρι τώρα δεν αποτόλμησε, της κατάργησης των κατωτάτων ορίων συντάξεων. Γιατί δεν προτείνει την κατάργηση της ΚΑ;

Είναι γνωστές οι πολιτικές του νεοσυντηρητισμού, που αποβλέπουν στην ανασυγκρότηση του καπιταλισμού με την αναδιάρθρωση των όρων εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης. Οι νεοσυντηρητικοί θεωρούν, ότι το κοινωνικό κράτος εμποδίζει την ανάπτυξη - διάβαζε κέρδη των μονοπωλίων - και προτείνουν τη συρρίκνωση του συνόλου των κοινωνικών πόρων. Κατευθύνσεις των νεοσυντηρητικών στον τομέα της ΚΑ είναι η απαλλαγή των επιχειρήσεων από κοινωνικές επιβαρύνσεις, η μείωση των κοινωνικών δαπανών του κράτους και η ενίσχυση της ιδιωτικής ασφάλισης. Η σοσιαλδημοκρατία, ενώ παλιότερα υποστήριζε τη διατήρηση του κοινωνικού κράτους, σήμερα έχει προσχωρήσει στις νεοσυντηρητικές κατευθύνσεις. Τις κατευθύνσεις αυτές προωθούν, από τις αρχές της δεκαετίας του '80, ο ΟΟΣΑ, το ΔΝΤ, η Διεθνής Τράπεζα και η ΕΕ.

Παλιότερα η ανάπτυξη συστημάτων κοινωνικών παροχών στα πρώην σοσιαλιστικά καθεστώτα επηρέαζε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ιδιαίτερα αυτές που αντιμετώπιζαν σοβαρή πίεση από το εργατικό κίνημα, για μια θετική πολιτική στις κοινωνικές παροχές. Μετά την ανατροπή των πρώην σοσιαλιστικών καθεστώτων, η ΕΕ μπορεί πλέον να προωθεί, χωρίς φραγμούς, τις επιλογές του νεοσυντηρητισμού. Ηδη η "Λευκή Βίβλος" προτείνει εξειδικευμένες παρεμβάσεις για την ΚΑ, όπως μείωση των κοινωνικών εισφορών, ιδιαίτερα των εργοδοτών, μείωση των κρατικών δαπανών με μείωση των ασφαλιστικών δικαιωμάτων και προώθηση συστημάτων ιδιωτικής ασφάλισης. Οι κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ ακολουθούν πιστά τις κατευθύνσεις της ΕΕ για την ΚΑ. Εννοείται ότι ο ΣΕΒ πλειοδοτεί.

Τα κριτήρια του Μάαστριχτ ασκούν έντονες πιέσεις στη χρηματοδότηση των συστημάτων ΚΑ.Το πρόγραμμα "σύγκλισης" προβλέπει το πάγωμα ή πιο σωστά τη μείωση των κοινωνικών δαπανών (1994 31,2% του ΑΕΠ, 1999 29,1% του ΑΕΠ). Οι εκθέσεις των επιτροπών, που βέβαια κινούνται στα πλαίσια των επιδιώξεων των κυβερνήσεων, αυτές τις κατευθύνσεις υπηρετούν. Η έκθεση της επιτροπής Σπράου έχει και ιδιαίτερες ιδεολογικές αναφορές και προσπαθεί να πείσει τους εργαζόμενους, ότι η λογική της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας της οικονομίας πρέπει να κυριαρχεί πάνω στη λογική της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Τα κείμενα έγραψε ο Χρήστος ΡΟΥΠΑΚΙΩΤΗΣ, πρώην υποδιοικητής του ΙΚΑ