Η κεντρική εισήγηση της εκδήλωσης έγινε από τον Γρηγόρη Λιονή, επικεφαλής του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ, ενώ ακολούθησαν ζωντανές τηλεπαρεμβάσεις μέσω Zoom από την Ελενα Παπαγιαννάκη, επίκουρη καθηγήτρια Οικονομικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Napier του Εδιμβούργου, και τον Δήμο Τσούρο, μεταδιδακτορικό ερευνητή του Καθολικού Πανεπιστημίου Λέβεν Βελγίου.

Οπως είπε ο Γρ. Λιονής, «δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει πως τις τελευταίες δεκαετίες οι σύγχρονες εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη, στον αυτοματισμό, στη ρομποτική, οι δυνατότητες επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων (Βig Data), το διαδίκτυο των πραγμάτων (ΙοΤ) εκτινάσσουν το επίπεδο παραγωγικότητας της εργασίας σε επίπεδα που κάποια χρόνια πριν θα φάνταζαν επιστημονική φαντασία.

Τι καινούργιο υπάρχει όμως σήμερα; Υπάρχει μια ριζική διαφορά με παλαιότερα: Πλέον μιλάμε για αυτοματοποίηση σε μη δομημένα περιβάλλοντα, μιλάμε για συστήματα που μπορούν να λειτουργούν σε ανοιχτούς χώρους με μεγαλύτερη ευελιξία. Τα σύγχρονα "έξυπνα" συστήματα, είτε είναι ρομποτικά είτε είναι συστήματα διαχείρισης πληροφορίας, μπορούν να υποκαταστήσουν ένα κομμάτι της ανθρώπινης νοητικής λειτουργίας που μέχρι πρότινος δεν μπορούσαν να κάνουν τα συστήματα αυτοματισμού. Με βάση αυτά, η εκτίναξη της παραγωγικότητας της εργασίας δεν αφορά μόνο τον έναν ή τον άλλο κλάδο, αλλά μιλάμε για μια νέα σελίδα στην παραγωγικότητα, σε όλους ή στους περισσότερους κλάδους, και αυτή είναι μια ποιοτική διαφορά».

Απαντώντας στο αν θα εξαλειφθεί ο άνθρωπος ως στοιχείο της παραγωγικής διαδικασίας, σημείωσε:

«Θα φτάσουμε σε έναν υπερ-υπολογιστή, ο οποίος σκέφτεται καλύτερα από τους ανθρώπους; Δεν θέλουμε να είμαστε μελλοντολόγοι και δεν μπορούμε να σκεφτούμε τι θα γίνει σε 20 ή και 30 χρόνια, αν και μπορεί να μας καθοδηγήσει κάπως ο διαλεκτικός υλισμός, ο οποίος μας λέει ότι το πιο πολύπλοκο αντικείμενο του σύμπαντος είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος (...) Η ανθρώπινη εργασία είναι αναντικατάστατη και μπορούμε να πούμε, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια, απαραίτητη.

Οπως λένε, δεν θα "φάει" τη δουλειά σου ο υπολογιστής ή η Τεχνητή Νοημοσύνη, θα στη "φάει" ένας άνθρωπος που χρησιμοποιεί την Τεχνητή Νοημοσύνη... Και, αν θέλετε, αυτή είναι η ουσία που θέλουμε να εξετάσουμε. Πώς αυτή η άνοδος της παραγωγικότητας επιδρά στις εργασιακές σχέσεις. Το μότο είναι πως το εργατικό δυναμικό θα δουλέψει σε πιο σύνθετα ζητήματα.

(...) Πώς λοιπόν θα αξιοποιηθεί αυτή η νέα φοβερή τεχνολογία, που εκτινάσσοντας την παραγωγικότητα της εργασίας μπορεί μια σειρά από βαριές, κοπιαστικές ή βαρετές δραστηριότητες και λειτουργίες να τις κάνει αυτόματα το μηχάνημα;

(...) Στον καπιταλισμό τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε μια πολύ μικρή μειοψηφία της κοινωνίας, τους καπιταλιστές, και τα μέσα παραγωγής είναι στην ουσία το κεφάλαιο, που ο καπιταλιστής θέλει να το διατηρήσει και να το αυξήσει.

Με άλλα λόγια, τα μέσα παραγωγής στον καπιταλισμό δεν αναπτύσσονται με κριτήριο το τι χρειάζονται οι άνθρωποι, πώς θα ελαφρύνει το άχθος της εργασίας των ανθρώπων, αλλά αναπτύσσονται και αξιοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία από το κεφάλαιο για το κεφάλαιο.

Τι σημαίνει λοιπόν όταν λέει το κεφάλαιο ότι το εργατικό δυναμικό θα πάψει να κάνει τις απλές εργασίες και θα κάνει πλέον μόνο τις σύνθετες; Σημαίνει ότι ο εργαζόμενος θα σταματήσει να κάνει τις βαρετές αλλά πιο ξεκούραστες δουλειές και θα κάνει μόνο τις δύσκολες, δηλαδή τις εργασίες όπου χρειάζεται πολύ παραπάνω σκέψη, συγκέντρωση, προσοχή. Σημαίνει ότι αυτοί που θα εργάζονται θα δουλεύουν με χειρότερους όρους, με πολύ πιο δύσκολα αντικείμενα, και το κεφάλαιο θα τους θέτει να λύσουν εκείνα τα προβλήματα που δεν θα μπορούν να λύσουν τα μηχανήματα.

(...) Η ίδια η πραγματικότητα δείχνει πως την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας την καρπώνεται το κεφάλαιο, ενώ για τους εργαζόμενους δίνει εντατικοποίηση, πολυπλοκότητα της εργασίας και ανεργία. Για παράδειγμα, σε ένα γραφείο αντί να δουλεύουν 5 έχουμε 1, ο οποίος δουλεύει πολύ περισσότερες ώρες, με πολύ πιο σύνθετη δουλειά, και παράλληλα ο εφεδρικός στρατός των ανέργων μεγαλώνει, προκαλώντας τον ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας γι' αυτήν τη θέση».

Η δυνατότητα που υπάρχει, χρησιμοποιώντας τα πολλά δεδομένα και τα συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης, που μπορούν να κάνουν μια συσχέτιση άνευ προηγουμένου, να παρακολουθήσεις, να καταγράψεις ποιος κάνει τι, πλέον μας έχει αφήσει άναυδους. Μάλιστα κάποια πράγματα, τα οποία παλαιότερα τα κοροϊδεύαμε, σήμερα τα θεωρούμε δεδομένα. Αν έλεγες π.χ. πριν 10 χρόνια ότι το κινητό σε παρακολουθεί και σου βγάζει διαφημίσεις, σε λέγανε ψεκασμένο... Πλέον είναι τόσο διαδεδομένο, που φαντάζει ένα λογικό πράγμα, και τεχνολογία που είναι ήδη ξεπερασμένη.

Θα μπορούσε να πει κανείς, ακούγοντας όλα αυτά, ότι προσπαθούμε να δαιμονοποιήσουμε τις νέες τεχνολογίες. Κάθε άλλο. Εμείς ως ΚΚΕ φωνάζουμε το αντίθετο. Η εργατική τάξη δεν έχει να φοβάται σε τίποτα την τεχνολογία αυτή καθαυτή, για πολλούς λόγους: Πρώτα και κύρια, δεν είναι ξένη από εμάς, εμείς, η εργατική τάξη, τη φτιάξαμε, και αυτό έχει διττό χαρακτήρα. Γενικότερα η επιστήμη και η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι μια αφηρημένη διαδικασία. Η ανάπτυξη της επιστήμης είναι κοινωνικό φαινόμενο. Με αυτήν την έννοια, τα νέα αυτά μέσα παραγωγής είναι δικό μας δημιούργημα, τα έχει παράξει ο συλλογικός εργάτης. Δεύτερον, είναι δεδομένο ότι χωρίς εμάς δεν μπορούν να δουλέψουν αυτά τα μηχανήματα. Τρίτον, τα μεγάλα γλωσσικά περίπλοκα συστήματα συμπυκνώνουν τον γλωσσικό πλούτο της ανθρωπότητας. Αρα, όχι απλά δεν τα φοβόμαστε αλλά είναι απευθείας δημιουργήματα της ανθρώπινης κοινωνίας.

Το πρόβλημα δεν είναι λοιπόν στην καθεαυτή τεχνολογία, αλλά ποιος την αξιοποιεί και για ποιον λόγο. Είναι ηλίου φαεινότερο ότι σήμερα την τεράστια ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας αν μπορούσαμε να την αξιοποιήσουμε οι εργαζόμενοι για τους εργαζόμενους, τα αποτελέσματα θα ήταν καταπληκτικά... Αρκεί κανείς να σκεφτεί πως όταν μιλάνε για διπλασιασμό ή και τριπλασιασμό της παραγωγικότητας - και είμαστε εκεί - μπορεί η απαιτούμενη κοινωνική εργασία για να παράγεται ο κοινωνικός πλούτος, όσο μπαίνουν τα νέα μέσα παραγωγής ορμητικά στην παραγωγική διαδικασία, να πέσει στο μισό και στο 1/3. Αυτό σημαίνει ότι ο χρόνος εργασίας πλέον είναι τεχνητά εφικτό όχι απλά να πάει στις 7 ώρες, αλλά στις 4, στις 3, στις 2. Είμαστε σε μια νέα κατάσταση πλέον, όπου είναι εφικτό όχι να εξαλείψουμε την ανθρώπινη εργασία, αλλά να μιλάμε για έναν ριζικά μειωμένο χρόνο εργασίας, για μια κατάσταση που ολοένα και περισσότερα από τα βαρετά και τα ανούσια πράγματα της παραγωγικής διαδικασίας όντως τα κάνουν αυτόματα οι μηχανές, και εμείς κάνουμε τα παραγωγικά και τα χρήσιμα, και τα κάνουμε όλοι μαζί.

Είναι εμφανές σε ολόκληρο τον κόσμο πως οι καπιταλιστές που αναπτύσσουν τέτοια μέσα παραγωγής προσπαθούν να κερδίσουν ο ένας τον άλλον. Ο ανταγωνισμός αυτός οδηγεί αναγκαστικά σε μια διαδικασία όπου οι καπιταλιστές οχυρώνονται πίσω από τα δικά τους συμφέροντα, με αποτέλεσμα να κλείνουν νέα δεδομένα και νέες τεχνικές μεθόδους.

(...) Η ανάπτυξη στον καπιταλισμό είναι ατελέσφορη ακόμη και για τον ίδιο τον καπιταλισμό, φανερώνει τις αντιφάσεις του. Οι καπιταλιστές, επειδή ο καθένας από αυτούς κοιτάει την επιχείρησή του, αδυνατώντας να δει τη γενική εικόνα, προσπαθεί να μειώσει το κόστος παραγωγής, αυτοματοποιώντας την ίδια την παραγωγή, με αποτέλεσμα όμως να φτηναίνει τα εμπορεύματα. Η διαδικασία αυτή ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων είναι καταστροφική για τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει σε μια διαδικασία όπου εξωθούνται οι μισθοί προς τα κάτω, επειδή η παραγωγικότητα της εργασίας εκτινάσσεται προς τα επάνω, διότι δεν υπάρχει ζωντανή εργασία - που είναι η πηγή του κέρδους - και επειδή δεν υπάρχει ζωντανή εργασία, δεν έχει αγοραστική δύναμη το εργατικό δυναμικό για να αγοράσει τα προϊόντα που παράγονται, και αυτή η αντίφαση του καπιταλισμού οδηγεί το σύστημα σε κρίσεις, από τις οποίες δεν μπορεί να ξεφύγει.

Αυτήν τη φρενήρη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αν την αξιοποιούσαμε εμείς, θα μπορούσαμε να μειώσουμε δραστικά τον χρόνο εργασίας, να πολλαπλασιάσουμε τις ικανότητες που έχει ο κεντρικός σχεδιασμός να ρυθμίζει και να ελέγχει την παραγωγική διαδικασία, να αξιοποιήσουμε την αυτοματοποίηση όχι για να υποκαταστήσουμε τον δάσκαλο και τον γιατρό, αλλά για να τον βοηθήσουμε στην εργασία, να βοηθήσουμε όλους τους εργαζόμενους ώστε να λειτουργούν πιο συμμετοχικά στην παραγωγική και κοινωνική διαδικασία.

Στην πρόταση του ΚΚΕ για τον σοσιαλισμό, τα νέα μέσα παραγωγής μπορούν να εκτινάξουν τις παραγωγικές δυνάμεις προς όφελος της εργατικής τάξης και του λαού. Το νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων σήμερα κραυγάζει ότι αν ο σοσιαλισμός, η κοινωνική ιδιοκτησία, η κατάργηση του κέρδους, η λειτουργία όλων των μέσων παραγωγής κάτω από τον κεντρικό σχεδιασμό ήταν επίκαιρος στις αρχές του 20ού αιώνα, σήμερα η ανάγκη να μεταβούμε σε μια τέτοια οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας είναι υπερώριμη».

Η Ελενα Παπαγιαννάκη παρουσίασε τις «αστικές και οπορτουνιστικές πολιτικοοικονομικές αντιλήψεις για την Τεχνητή Νοημοσύνη», καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη πρέπει να κατανοηθεί μέσω του «φακού» τόσο της αντίθεσης εργασίας - κεφαλαίου όσο και κεφαλαίου - κεφαλαίου. Η πρώτη αποκαλύπτει ότι η τεχνική αλλαγή δεν είναι συνώνυμη με όλες τις δυνατές βελτιώσεις, ενώ η δεύτερη δείχνει πώς ο ανταγωνισμός αναγκάζει τους καπιταλιστές να υιοθετούν ακόμα και λιγότερο κερδοφόρες τεχνολογίες, παρά το γεγονός ότι το κέρδος είναι ο κύριος στόχος τους. Οι οικονομολόγοι πρέπει να εγκαταλείψουν τις παρανοήσεις ότι ο καπιταλισμός είναι εγγενώς προσανατολισμένος στην ανάπτυξη, ή προορισμένος να καταρρεύσει μέσω της αυτοματοποίησης. Αντίθετα, οι τεχνολογικές διαδρομές καθορίζονται από τις κοινωνικές σχέσεις της εξαγωγής κέρδους, απαιτώντας επανεκτίμηση των κοινωνικών επιπτώσεων της AI πέρα από τις απλουστευτικές αφηγήσεις του τεχνο-ντετερμινισμού.

Ο Δήμος Τσούρος πραγματοποίησε παρέμβαση για την «αξιοποίηση και κατεύθυνση της Ερευνας στην Τεχνητή Νοημοσύνη», συμπεραίνοντας ότι «χρειάζεται να αναλογιστούμε: Η ανάπτυξη και χρήση τέτοιων τεχνολογιών σε αυτήν την κλίμακα είναι δυνατή αλλά και αναγκαία, ακριβώς γιατί έχει βαθύνει πολύ ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής, και αυξάνονται οι δυνατότητες αλλά και η συνθετότητα της οργάνωσης της εργασίας, του βραχυπρόθεσμου και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού. Και το πρόβλημα είναι ακριβώς αυτή η μεγάλη αντίθεση, ανάμεσα στην κοινωνικοποιημένη εργασία και στην ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, λόγω της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.

Και για να λυθεί αυτή η βασική αντίθεση, χρειάζεται να αντιστοιχηθούν οι σχέσεις παραγωγής με το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων σήμερα. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο με την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, με τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό».