«Μέχρι τώρα σε διεθνές επίπεδο δεν έχει βρεθεί άλλη θεραπεία από τα στεγνά προγράμματα».

Τα λόγια του Γεράσιμου Νοταρά - πέρα απ' τις θεωρητικές προσεγγίσεις - έχουν τη βεβαιότητα της επαλήθευσης απ' τη δεκαεξαετή λειτουργία των θεραπευτικών κοινοτήτων στη χώρα μας.

Ο Γ. Νοταράς διατέλεσε πρόεδρος για τρεις θητείες (1989 - '90 και 1995 - 2000) στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ). Σήμερα είναι επίτιμος πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ και συνεχίζει τη δράση του κατά των ναρκωτικών μέσα απ' την κοινότητα «Παρέμβαση».

Πιστεύει ότι αν το 1983 δεν είχε ιδρυθεί η «Ιθάκη» απ' το Φοίβο Ζαφειρίδη και άλλους εφτά θεραπευτές, δε θα υπήρχε σήμερα το ΚΕΘΕΑ και δηλώνει ευτυχής που εργάστηκε μέσα σε αυτόν τον Οργανισμό.

Με το Γ. Νοταρά είχαμε μια μεγάλης διάρκειας συζήτηση για τη φιλοσοφία, τις σχολές και τις εμπειρίες της απεξάρτησης. Δυστυχώς ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει τη μεταφορά ολόκληρης της συζήτησης.

Θα προσπαθήσουμε όμως δώσουμε ορισμένες κεντρικές ιδέες με τη ζωντάνια που διατυπώθηκαν.

«Το ΚΕΘΕΑ απ' το 1983 είπε ότι τα ναρκωτικά είναι κοινωνικό πρόβλημα, δεν είναι ούτε ιατρικό, ούτε ψυχιατρικό», τόνισε ο Γ. Νοταράς για να σημειώσει: «Σε παγκόσμια κλίμακα και όχι μόνο εδώ στην Ελλάδα, ο τρόπος με τον οποίο προσπαθεί το κράτος, η κοινωνία, η εξουσία ως επί το πλείστον να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, είναι πάρα πολλές φορές αντιφατική. Ενώ ο περισσότερος κόσμος συμφωνεί ότι τα θέματα των εξαρτήσεων είναι θέματα κοινωνικοψυχικά και όχι θέματα άλλου τύπου, προσπαθούν ορισμένες φορές να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα όχι με τη θεραπεία αλλά με τη διαιώνισή του. Οταν κάποιος είναι εξαρτημένος και θέλω να ασχοληθώ μαζί του, να τον γιατρέψω όπως λέμε στην κοινή γλώσσα, σημαίνει ότι θέλω να τον κάνω να πάψει να είναι εξαρτημένος. Και έρχεται μια "σχολή", η οποία σου λέει ότι θα τον γιατρέψει με υποκατάστατα ή με ανταγωνιστές».

-Γιατί δεν είναι γιατρειά;

- Διότι το υποκατάστατο σημαίνει τη χορήγηση ενός συνθετικού ναρκωτικού. Αρα δεν αντιμετωπίζω την εξάρτηση για να την καταργήσω, απλά τη διαιωνίζω ελεγχόμενα. Μια τέτοια αντίληψη εκτός απ' το ότι δεν απεξαρτά το άτομο έχει την - ίσως πιο επικίνδυνη - επίπτωση: Καθιστά το άτομο ελεγχόμενο απ' αυτόν που του δίνει τη σταγόνα και το χάπι».

Αφού κάνει μια αναδρομή στην ιστορία των υποκατάστατων - «μιας πρακτικής χωρίς δυνατότητας εξόδου», ο Γ. Νοταράς σημειώνει τη «γενικευμένη πολιτική της υποκατάστασης από το κράτος».

«Επί αιώνες κυκλοφορούσαν ναρκωτικά και υπήρχαν εξαρτημένοι άνθρωποι. Ξαφνικά βλέπουμε στην Αμερική να γενικεύεται η ιστορία της υποκατάστασης, όταν κάποιες κοινωνικές ομάδες -όπως οι νέγροι, οι πορτορικάνοι, οι λατίνοι - άρχισαν να ενοχλούν. Ενοχλούσαν δηλαδή αυτοί που η ίδια η κοινωνία τους είχε ρίξει στο περιθώριο. Και τι να κάνουμε; Χορήγησέ τους τη μαστούρα με κρατική ευθύνη για να τους έχει υπό συνεχή καταστολή. Να μη διαμαρτύρονται».

- Κι όμως, ο γονιός που έχει το πρόβλημα λέει: «Να σώσω το παιδί μου έστω και με υποκατάστατα».

- «Είναι υπαρκτό το δίλημμα. Οι άνθρωποι δεν έχουν σωστή πληροφόρηση γιατί το ίδιο το κράτος τους παραπλανά.

Οποιος έχει το πρόβλημα πιάνεται απ' τα μαλλιά του. Ακούει το κράτος να λέει ότι θα φτιάξει προγράμματα μεθαδόνης και ο καλόπιστος πολίτης το εισπράττει πως γίνονται για να γιατρευτεί ο άνθρωπός του και πασχίζει να τον βάλει σε αυτή τη διαδικασία.

Δεν του είπε όμως κανείς αν ο άνθρωπός του θα γιατρευτεί μέσα από τη μεθαδόνη ή από το οποιοδήποτε υποκατάστατο ή ανταγωνιστή. Και δεν του είπε ότι μείωση της βλάβης - που είναι το κύριο επιχείρημα των υποκατάστατων - μπορεί να γίνει με άλλες μεθόδους».

-Πώς;

«Με τον ανθρώπινο τρόπο. Το ΚΕΘΕΑ έχει στα Εξάρχεια - στην καρδιά της πιάτσας - το Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης που δε χρησιμοποιεί υποκατάστατα. Δέχεται τον άνθρωπο που είναι στη χρήση να 'ρθει να πλυθεί, να πλύνει και να σιδερώσει τα ρούχα του, να επισκεφθεί τον οδοντίατρο, να τον δει ο γιατρός και να τον παραπέμψει για εξετάσεις μήπως έχει μολυσματικές νόσους, να φάει ένα σάντουιτς, να πιει έναν καφέ με μια μόνο προϋπόθεση: Οτι το χρόνο που θα βρίσκεται μες το κέντρο δε θα κάνει χρήση. Αρα εκεί δεν είναι θεραπεία, είναι μείωση της βλάβης, γιατί όσες ώρες το 24ωρο είσαι έξω από τη χρήση είναι κέρδος».

Ο Γ. Νοταράς επισκέφτηκε την Ολλανδία και την Ελβετία, όπου με στοιχεία - αλλά και ενημέρωση των υπευθύνων - διαπίστωσε την αποτυχία των μοντέλων που τόσο έχουν πολυδιαφημιστεί στη χώρα μας. «Είναι, λέει, εύκολο να λέμε μύθους και να πετάμε πυροτεχνήματα στα παράθυρα των τηλεοράσεων. Αν τα τηλεοπτικά κανάλια δέχονται μια κοινωνία της φούμας, με γεια τους και χαρά τους. Δεν μπορεί όμως το κράτος να ακολουθεί μια αντίστοιχη τακτική - και δε μιλάω για το θέμα του διαχωρισμού γιατί ακόμη δεν το έχει τολμήσει - αλλά να αφήνει ασάφειες σε πράγματα που επιστημονικά είναι δεδομένα. Κάποιοι, δηλαδή, αρμόδιοι να αφήνουν να εννοηθεί ότι η υποκατάσταση είναι θεραπεία. Δεν είναι και πρέπει να το πούμε στους γονείς, που συνωστίζονται να βάλουν το παιδί τους στο πρόγραμμα. Να τους πούμε ότι το καταδικάζουν στην αιώνια μαστούρα»

- Μπορεί να γίνει διάκριση των ναρκωτικών;

- «Δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ μαλακών και σκληρών ναρκωτικών. Οι βλάβες είναι ίδιες και η αλληλουχία δεδομένη. Στόχος πρέπει να είναι η θεραπεία και όχι η συντήρηση, που δημιουργεί μεγάλα κοινωνικά προβλήματα και μεγάλα ελλείμματα δημοκρατίας καθώς οδηγεί ολόκληρα τμήματα του πληθυσμού συνεχώς στη μαστούρα. Το είχα επισημάνει και στο φίλο μου Κ. Σημίτη, που το χρησιμοποίησε στη Βουλή, αλλά δε βλέπω να το έχει εφαρμόσει στην πολιτική: Τα ναρκωτικά δε θα μπορέσουν να αντιμετωπιστούν από καμία κυβέρνηση, αν δεν έχουν τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας και για να έχουν τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας, που θα είναι καλά πληροφορημένη, μέσα στο παιχνίδι και όχι αποκλεισμένη».

- Τι προοιωνίζεται το εθνικό σχέδιο δράσης που ανακοίνωσε η κυβέρνηση;

- «Το κράτος ανακοίνωσε - και ποιος λέει όχι - τη συγκρότηση ενός συντονιστικού φορέα.

Ομως ποιοι είναι σε αυτό το φορέα; Δυστυχώς αυτούς που συμμετέχουν στο συντονιστικό όργανο δεν τους έχω δει ούτε ως επισκέπτες στα θεραπευτικά προγράμματα. Πού λοιπόν θα αναπτυχθεί ο εποικοδομητικός διάλογος; Μήπως στα παράθυρα των τηλεοράσεων;

Ενα τέτοιο συντονιστικό όργανο πρέπει να είναι συλλογικό, να περιλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς που παλεύουν κατά των ναρκωτικών. Αλλά πού είναι το "18 Ανω" και το ΚΕΘΕΑ;

Αυτά είναι μεγάλα ελλείμματα. Και δεν είναι μόνο ελλείμματα δημοκρατικά, που δεν επιτρέπουν την αποτελεσματικότητα. Φοβάμαι πως μεθαύριο θα συζητάμε ξανά γιατί κι αυτή η προσπάθεια δεν πέτυχε. Διότι κι εδώ προσπάθησαν να γίνει μια μονοπώληση. Δε χαρακτηρίζω αν είναι κομματική, παρεΐστικη ή συνδικαλιστική. Πάντως δεν είναι αντιπροσωπευτική η καινούρια δομή των φορέων των εκπροσώπων που ασχολούνται με συνέπεια εδώ και χρόνια και με αποτελεσματικότητα, για την καταπολέμηση των ναρκωτικών».

- Ποια είναι η συμβολή των πολιτικών δυνάμεων στην πάλη κατά των ναρκωτικών;

- «Το ΚΕΘΕΑ δε δουλεύει για κανένα αφεντικό, για κανένα κόμμα, για καμία παρέα. Δουλεύει για την κοινωνία, διαχειρίζεται κοινωνικούς πόρους και έχει την ευθύνη να παρουσιάζει αυτή τη διαχείριση με διαφάνεια στην κοινωνία.

Βέβαια τα κόμματα διαμορφώνουν συνειδήσεις στους οπαδούς τους, αλλά διαμορφώνουν και πολιτική στη Βουλή και την κυβέρνηση. Εμείς ξέρουμε ποιοι υποβάλλουν νομοσχέδια για την αποποινικοποίηση ή ή το διαχωρισμό μαλακών και σκληρών ναρκωτικών και ποιοι λένε όχι στη μαστούρα.

Και εγώ δεν μπορώ στον τομέα αυτό παρά να είμαι με όσους είναι εναντίον της μαστούρας».

- Μπορεί να είναι αριστερή μια πολιτική που προτείνει ουσίες;

- «Θα απαντήσω με τρόπο πολύ ανθρώπινο. Πιστεύω ότι ο αριστερός πριν απ' όλα πρέπει να έχει καθαρό το μυαλό του. Είναι απλούστατο».

Φέτος το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) κλείνει 15 χρόνια λειτουργίας, θεσμοθετημένης και με νόμο.

Η ιστορία του ΚΕΘΕΑ ξεκινάει το 1983, με την ίδρυση της πρώτης ελληνικής θεραπευτικής κοινότητας, της «Ιθάκης» (Σίνδος Θεσσαλονίκης) και τριών ακόμη μονάδων στο πλαίσιο του Ειδικού Θεραπευτικού Προγράμματος για Εξαρτημένα Ατομα. Ηταν ένα πιλοτικό πρόγραμμα που υπαγόταν διοικητικά στον Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας και αντιπροσώπευε την πρώτη επίσημη προσπάθεια της χώρας μας να αντιμετωπίσει την ουσιοεξάρτηση με τρόπο οργανωμένο και ολοκληρωμένο. Επειτα από τέσσερα χρόνια επιτυχούς πειραματικής λειτουργίας, το πρωτοποριακό αυτό πρόγραμμα πήρε, με το νόμο 1729/87, τη μορφή Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου και τη σημερινή του ονομασία (ΚΕΘΕΑ).

Το ΚΕΘΕΑ είναι ο πρώτος φορέας που συστήθηκε στην Ελλάδα με αποστολή το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων θεραπείας, πρόληψης, εκπαίδευσης και έρευνας στο χώρο της τοξικοεξάρτησης. Σήμερα είναι και ειδικός σύμβουλος-οργανισμός σε θέματα ναρκωτικών του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ.

Στις 4.2.2002 το ΚΕΘΕΑ παρουσίασε τα εξής αποτελέσματα της δράσης, αξιολογημένα με επιστημονικό τρόπο:

• Το 73,44% των χρηστών που έμειναν περισσότερο από έναν χρόνο στις θεραπευτικές κοινότητες απεξαρτήθηκε πλήρως
• Ακόμα και εκείνοι που έμειναν από μία μέχρι ενενήντα μέρες σε κάποιο απ' τα προγράμματα απεξαρτήθηκαν σε ποσοστό 11,84%.

Παρά το μόνιμο οικονομικό βρόχο της υποχρηματοδότησης απ' το κράτος, το ΚΕΘΕΑ αναπτύσσεται ταχύτατα δημιουργώντας νέες μονάδες σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, με γνώμονα τις ανάγκες που διαπιστώνονται μετά από επιστημονικές προσεγγίσεις. Παρά τις υποσχέσεις της κυβέρνησης για πρόσθετη χρηματοδότηση τριών δισ. δραχμών στα πλαίσια του εθνικού σχεδίου δράσης κατά των ναρκωτικών, εντούτοις στον προϋπολογισμό του 2002 εγγράφηκαν μόλις 3,4 δισ. δραχμές αντί για 6,4 δισ. δρχ.

Επίσης το ΚΕΘΕΑ δεν εξαιρέθηκε απ' το ΑΣΕΠ, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προσληφθούν 90 άτομα, που είναι απαραίτητα για να μη σταματήσουν τρία προγράμματα. Στο ΚΕΘΕΑ εργάζονται 225 άτομα.

Η Γενική Συνέλευση του ΚΕΘΕΑ (αποτελείται από το προσωπικό θεραπείας, τα μέλη -θεραπευόμενους - στη φάση της κοινωνικής επανένταξης, τα Διοικητικά Συμβούλια των Συλλόγων Οικογένειας του ΚΕΘΕΑ και τα μέλη όλων των προηγούμενων ΔΣ του ΚΕΘΕΑ) εκλέγει κάθε δύο χρόνια το εννεαμελές ΔΣ του φορέα. Το ΔΣ έχει τη γενική εποπτεία της λειτουργίας του οργανισμού και διορίζει τον διευθυντή του ΚΕΘΕΑ, ο οποίος έχει την επιστημονική και διοικητική ευθύνη του οργανισμού.

Ο αυτοδιοικητικός χαρακτήρας φαίνεται ότι ενοχλεί την κυβέρνηση. Ετσι, πρόσφατα, σε ένα νομοσχέδιο για την Πρόνοια, με τροπολογία, επιχειρείται να μπει υπό την «εποπτεία του υπουργείου Υγείας». Μέχρι τώρα το ΚΕΘΕΑ ήταν απλώς υπό την αιγίδα του υπουργείου.

Σήμερα το ΚΕΘΕΑ διαθέτει εννέα θεραπευτικά προγράμματα: «Ιθάκη» (Μακεδονία), «Στροφή» (Αττική), «Εξοδος» (Θεσσαλία), «Παρέμβαση» (Αττική), «Διάβαση» (Αττική), «Νόστος» (Πειραιάς και νησιά Αιγαίου), Κέντρο Πολλαπλής Παρέμβασης (Αττική), «Αριάδνη» (Κρήτη), Δίκτυο Εγκαιρης Παρέμβασης Πλεύση (Αττική) και τρεις τομείς: Πρόληψης (πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη), Ανάπτυξης (εκπαίδευση επαγγελματιών, έρευνα, ανθρώπινοι πόροι, επιχορηγούμενα αναπτυξιακά προγράμματα, ενημέρωση) και Διοικητικο-οικονομικού.

Με στόχο την πρόληψη των ναρκωτικών και την απομάκρυνση των παιδιών από τον κίνδυνο της χρήσης τους, μια ομάδα νέων, πρώην χρηστών, έβαλε μπροστά τη φαντασία, απλούστευσε τα βιώματά της, και από τις εκδόσεις «Σχήμα και Χρώμα» εκδόθηκε ένα μπουκέτο από παραμύθια, γεμάτα «εμπειρίες» που η ψυχολογική έρευνα έχει διαπιστώσει ότι στηρίζουν την παρόρμηση του ατόμου προς τα ναρκωτικά: περιέργεια, ικανοποίηση, χαρά, έπαρση, φόβος, συναισθήματα εγκατάλειψης και κοινωνικού αποκλεισμού, πίεση της ομάδας, αλληλεγγύη, απερίσκεπτη βιασύνη, τη γοητεία του καινούριου και την αυταπάτη.

Στόχος των παραμυθιών αυτών είναι να καλλιεργηθούν οι άμυνες του παιδιού, ώστε να αρνηθεί τις «μαγικές» λύσεις στις οποίες θα το σπρώξει μια πλαστή αισιοδοξία, αλλά και τις «κυνικές» (φυγή ή επιθετικότητα) που πηγάζουν από την απαισιοδοξία.

«Ο Κήπος με τις έντεκα γάτες» αποτελεί την πρώτη έκδοση του ΚΕΘΕΑ, το οποίο έτυχε ευρείας υποδοχής και προτάθηκε από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για χρήση στα δημοτικά σχολεία της χώρας μας. Εκεί παρουσιάζονται δώδεκα συμβολικά επεισόδια, τα πρόσωπα του παραμυθιού χωρίζονται σε παιδιά, ενήλικες και «πειραστές», δηλαδή εκείνους που βάζουν τους πειρασμούς, προτείνοντας «μαγικές» λύσεις για ευτυχία και απαλλαγή από κάθε δεινό.

Την ιστορία πέντε διαφορετικών μήλων που συναντιούνται με διάφορα φρούτα, βάζουν ένα κοινό στόχο και γίνονται φίλοι, αναπτύσσει το «Διάφοροι διαφορετικοί φίλοι». Το βιβλίο δίνει με απλό και αλληγορικό τρόπο μια σύνθετη αλήθεια: Το δικαίωμα στη διαφορά.

«Θυμός», «φιλία», «απόρριψη», «ζήλια», «μοναξιά», «φόβος», «τόλμη», «αυτοπεποίθηση», «χαρά», «λύπη», είναι μερικά από τα συναισθήματα που αναλύονται στα ομότιτλα βιβλία έχοντας ως σκοπό να ενθαρρύνουν τα παιδιά να μιλήσουν γι' αυτά τα συναισθήματα και να νιώσουν άνετα με αυτά. Ενώ ο «εγωισμός», το «ψέμα», η «κλεψιά», ο «τύραννος», ο «ζαβολιάρης», ο «κατσούφης» βοηθάει τα παιδιά να ερμηνεύσουν συμπεριφορές και να απορρίψουν αρνητικά πρότυπα.