"Μεταλλευτικά φρέατα, στόματα γης στεγνά, /

στοές κουρασμένες, /

τα θλιμμένα βιομηχανικά ερείπια, /

σωροί σκουριών/

τα πεύκα που επιμένουν να υπάρχουν/

...

Λαύριο, μια πόλη μ' ένα αίτημα δικαιοσύνης πάντα στο πρόσωπό της/

ο Σουνιακός Κούρος της αντέχει να μειδιά".

Με αυτούς τους στίχους ξεκινά η έκδοση του Δήμου Λαυρεωτικής "Τοπίο και Μνημεία της Λαυρεωτικής" του Γιώργου Δερμάτη.Ενα βιβλίο, που φιλοδοξεί όχι να καταγράψει με ακαδημαϊκό ύφος την ιστορία του Λαυρίου, αλλά "να γίνει αγωγός γνωριμίας και επικοινωνίας της πόλης με όσους γνωρίζουν πολύ λίγα για αυτή την πόλη και τους ανθρώπους, που έζησαν σε αυτή τη γωνιά της Αττικής γης",όπως σημειώνει στο προλογικό σημείωμα ο δήμαρχος Λαυρίου, Κωνσταντίνος Πόγκας.

Λαύριο σημαίνει: Τόπος πολλών μεταλλευτικών στοών και προέρχεται από τη λέξη "λαύρα",που σημαίνει στενό πέρασμα.Πάνω σε μια επιτύμβια στήλη του 200 μ. Χ., με το επίγραμμα "σώμα ανέπνευσε πόνων",ακουμπάει όλη η ιστορία αυτού του τόπου. Γη μεταλλείων από το 3000 π.Χ. έθρεψε τον Κυκλαδικό, Μινωικό και Μυκηναϊκό πολιτισμό, ενώ τα πλούσια αργυρά μεταλλεύματα "συνηγόρησαν" στο κλασικό θαύμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Οπως σημειώνεται στην εισαγωγή του βιβλίου, από το ασήμι του Λαυρίου κατασκευάστηκαν οι 200 τριήρεις που πολέμησαν στη Σαλαμίνα το 480 π. Χ..Το ίδιο ασήμι κόσμησε την Αγια Σοφιά στην Κωνσταντινούπολη, ενώ, για τη νεότερη Ελλάδα, το Λαύριο έγινε το πρώτο βιομηχανικό μεταλλευτικό κέντρο,με εξέχουσα περίπτωση το, αποικιοκρατικού χαρακτήρα, βιομηχανικό μεταλλουργικό συγκρότημα της Γαλλικής Εταιρείας.

Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο αναπτύχθηκαν και άλλοι παραγωγικοί τομείς. Αργότερα, εκδηλώθηκαν οι οικονομικές κρίσεις του 1911 και του 1930.Ομως, τα τελευταία χρόνια κατέρρευσαν οι βιομηχανίες, οδηγώντας στο μαρασμό μια ιστορική πόλη και τους κατοίκους της.

Αρχαίες μνήμες

Το λεύκωμα, με ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ξεκινάει την περιήγησή του με πρώτο σταθμό στην περιοχή του Θορικού.Οι οικισμοί των πρωτοελλαδικών, μεσοελλαδικών, υστεροελλαδικών, γεωμετρικών και κλασικών χρόνων απλώνονται στα πόδια των δύο λόφων της Αφροδίτης.Οι τεράστιες στοές με τους δούλους συνορεύουν με το αρχαιότερο σωζόμενο θέατρο και "υποκλίνονται" στις μυσταγωγίες στο ναό της Δήμητρας και της Κόρης (τέλη 5ου αι. π.Χ.). Στην κορυφή του λόφου Βελατούρι βρίσκεται η μυκηναϊκή ακρόπολη,έδρα του βασιλιά, από την οποία είχε απόλυτη θέα της ξηράς και της θάλασσας. Αργότερα, με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (510 π. Χ.), ο Θορικός εντάχθηκε στην πόλη - κράτος της Αθήνας.

Επόμενος σταθμός είναι ο ιερός βράχος του Σουνίου,τοπωνύμιο, που πρώτη φορά το συναντάμε στην Οδύσσεια του Ομήρου.Η ιστορία και η μυθολογία απλώνουν τη βαριά σκιά τους σ' αυτόν τον τόπο. Οι αρχαϊκοί Κούροι,τεραστίων διαστάσεων, αποπνέουν υποβλητική μνημειακότητα. Ο ναός, ιωνικού ρυθμού, της Σουνιάδας Αθηνάς (περίπου 430 π. Χ.) υψώνεται στο λόφο της ανατολικής χερσονήσου του Σουνίου. Ενώ, στο υψηλότερο σημείο του Ακρωτηρίου, αρχές του 5ου αιώνα,άρχισε να χτίζεται ο πρώτος ναός του Ποσειδώνα,που έμεινε ανολοκλήρωτος εξαιτίας της καταστροφικής μανίας των Περσών (480 π. Χ.). Ο μεταγενέστερος ναός, στη θέση του πρώτου, χτίστηκε επί Περικλή,(περίπου 444 π. Χ.).

Η ξενάγηση, λεπτομερειακά, συνεχίζεται στον Εθνικό Δρυμό του Σουνίου,με το τεράστιο βάραθρο, το "Εγκοιλον Χάος",το σπήλαιο του Κίτσου με τα προϊστορικά ευρήματα, την πολυχρωμία και ποικιλία φυτών και ζώων και την επιβλητική πευκοθάλασσα.Συνεχίζει με τα ορύγματα,τις στοές πολλών χιλιομέτρων,τα φρέατα,τα εργαστήρια επεξεργασίας μεταλλευμάτων,τα πλυντήρια καθαρισμού,τις δεξαμενές νερού,τις εγκαταστάσεις καμίνων.Εργα, που αναπαριστούν την πλήρη εικόνα της λειτουργίας των αργυρείων, αλλά και τη ζωή όσων δούλευαν σε αυτά.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Σούνιο υπήρχε αγορά δούλων, "ανδραπόδων", που ονομαζόταν "κύκλος" ή "περίβολος".

Οι πρώτες απεργίες

Η πόλη του νεότερου Λαυρίου έχει ζωντανές ακόμα τις μνήμες από τις αρχαίες σκουριές. Από την πρώτη μεταλλουργική εταιρία των I. B. Σέρπιρι,τη "Roux - Serpieri - Fressynet CE",που είχε φτιαχτεί το 1865 και αργότερα (1873) αγοράστηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων,δυστυχώς σώζονται λίγα δείγματα.Ωστόσο, σώζονται άλλα κτίρια της Εταιρείας, όπως εκείνο που μεταγενέστερα έγινε δημαρχείο.Σώζονται, επίσης, κατοικίες από τον εργατικό οικισμό, τη γνωστή συνοικία "Σπανιόλα".Στο νεότερο Λαύριο συναντάμε, επίσης, τα κτίρια του Αττικού Σιδηροδρόμου,το Ηρώον,το Λιμάνι και τη Γαλλική Σκάλα,που φτιάχτηκε από τη Γαλλική Εταιρεία το 1888,για να εξυπηρετήσει τη φόρτωση και εκφόρτωση.

Σήμερα, οι μηχανολογικές και κτιριακές εγκαταστάσεις της Γαλλικής Εταιρείας έχουν κηρυχτεί διατηρητέα μνημεία και αγοράστηκαν το 1992 από το ελληνικό κράτος.Χώροι γεμάτοι από το θόρυβο των απεργιών και των πρώτων κοινωνικών συγκρούσεων.Εκεί ιδρύθηκε το "Σωματείο εργατών - μεταλλευτών Λαυρίου" και το "Σωματείο Τεχνιτών Μεταλλείων Λαυρίου".Ακόμη βοά η μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων το Φλεβάρη και Μάρτη του 1929,με θύματα και συλληφθέντες. Μετά την απεργία το μεροκάματο αυξήθηκε κατά 10% και τα δύο παραπάνω σωματεία ενοποιούνται με το όνομα "Ενωση Εργατοτεχνιτών Λαυρίου".

Γεμάτη από νεοκλασικά κτίρια, η πόλη του Λαυρίου, μεγαλόπρεπα, επιδεικνύει την Αγορά,το κτίριο του Συλλόγου Φιλόμουσων, σήμερα Πολιτιστικό Κέντρο,τη Δημοτική Βιβλιοθήκη,το Ιστορικό Αρχείο,την Πινακοθήκη,το Α Δημοτικό Σχολείο,το Ξενοδοχείο "Μπελ Επόκ".

Απέναντι από το Λαύριο στέκει πληγωμένη η ιστορική και μαρτυρική Μακρόνησος και το βιβλίο του Δήμου Λαυρεωτικής κλείνει την περιήγησή του με μια αναφορά στο νησί, που υπήρξε τόπος ανελέητης βίας και σύμβολο επαγρύπνησης, αντίστασης και αγώνων.

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

Αγγίζοντας

τον πυρήνα

της ζωής

Ο Μ. Παπαστεργίου παρουσιάζει τα έργα του μέχρι τις 7 Γενάρη στην γκαλερί "7"

Σελίδα 2

Ρ Ι Τ ΑΜ Π Ο Υ Μ Η

Ν Ι Κ Ο ΣΠ Α Π Π Α Σ

Ζηλευτό

πνευματικό

ζευγάρι

Ο "Ρ" δημοσιεύει άρθρο του γνωστού συγγραφέα της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας, Πάνου Τσούκα, αφιερωμένο στα 10 χρόνια από το θάνατο της Ελληνίδας ποιήτριας

Σελίδα 3

Πρωτοχρονιάτικα

ήθη και

έθιμα

Σελίδα 4

Τ Ο 1994 Τ Ο Υ

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Υ

1994 "πληγές"

των Γραμμάτων

και των Τεχνών

"Ρακοσυλλέκτης" ο πολιτισμός τη χρονιά που πέρασε

Σελίδες 8 - 9

Ν Ε Ν Α

Β Ε Ν Ε Τ Σ Α Ν Ο Υ

Ο φεμινισμός

μετά

είκοσι έτη

Συζήτηση με τη γνωστή καλλιτέχνιδα, για το χτες, το σήμερα και το αύριο της γυναίκας

Σελίδα 7

Α Θ Λ Η Τ Ι Κ Η

Α Ν Α Σ Κ Ο Π Η Σ '94

Επιτέλους,

ας τολμήσουμε

Ο Νίκος Νιόπλιας προτείνει ριζοσπαστικές αλλαγές για το πρωτάθλημα

Σελίδα 13

Α Ρ Σ ΗΒ Α Ρ Ω Ν

"Σηκώνω

το βάρος

της ανεργίας"

Η Γιώτα Αντωνοπούλου, παγκόσμια πρωταθλήτρια και κορυφαία αθλήτρια του '94, εξομολογείται στο "Ρ" τις φιλοδοξίες της, αλλά και τα παράπονά της

Σελίδα 14

Αναπαράσταση εργασίας στο αρχαίο ελικοειδές πλυντήριο, στο Δημολάκι