Εξόριστοι στο κολαστήριο της Μακρονήσου το 1950

Από την πλευρά του τελευταίου, περίσσεψαν οι έμμεσες και άμεσες επιθέσεις κατά του ΚΚΕ για τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, περίσσεψαν οι επιθέσεις στον Στάλιν και στον Ζαχαριάδη, αλλά και οι προσπάθειες να οικειοποιηθεί ο χώρος του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ ακόμα και τους Νίκο Μπελογιάννη και Νίκο Πλουμπίδη! Φαίνεται πως ορισμένοι θεωρούν ότι η θέση δύο από τους χιλιάδες ήρωες του ΚΚΕ δε βρίσκεται στο Κόμμα που έτσι τους διαπαιδαγώγησε και που σε αυτό έμειναν πιστοί μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής τους, αλλά ότι βρίσκεται στην όχθη όπου έχουν μεταπηδήσει συγγενείς των εκτελεσμένων κομμουνιστών!..

Είναι χαρακτηριστικό ότι στα τόσα που γράφτηκαν και ειπώθηκαν αυτές τις μέρες για τις δίκες του 1951 και 1952 αντιστοίχως, ούτε μία καλή λέξη δε βρήκαν οι ρήτορες και οι συγγραφείς να πουν για το ΚΚΕ, λες και είναι δυνατό να ξεπηδούν Μπελογιάννηδες από παρθενογένεση. Λες και είναι δυνατό να ξεπηδούν από κόμματα τύπου ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ. Οι Μπελογιάννηδες δεν ανήκουν σε όλους.

Ο Νίκος Μπελογιάννης, σε ένα στιγμιότυπο από την πρώτη του δίκη

Ορισμένοι από τους παραπάνω λόγους συνηγορούν στο ότι κατά κανόνα οι πρωταγωνιστές των γεγονότων δεν μπορούν να γίνουν και οι πιο αντικειμενικοί κριτές τους, πολύ περισσότερο δεν ερμηνεύονται αυθεντικά οι πρωταγωνιστές μόνο από τις μαρτυρίες συγγενών και φίλων, όπως κάνει ο γιος του Νίκου Μπελογιάννη και της Ελλης Παππά.

Αυτά ισχύουν με το παραπάνω, όταν επιχειρείται να γραφτούν τα γεγονότα μετά την πάροδο χρόνων και αφού στο μεταξύ έχει αλλάξει η ιδεολογική - πολιτική αφετηρία και τοποθέτηση του συγγραφέα - πρωταγωνιστή. Στην περίπτωση της Ελλης Παππά, αυτό το τελευταίο είναι αναμφισβήτητο, κρίνοντας από τα πολλά που είπε για τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και όσα έγραψε, είτε που αφηγήθηκε σε άλλους και έγραψαν (Διδώ Σωτηρίου, Πότης Παρασκευόπουλος κ.ά.).

Αν παραγνωριστούν έστω και κάποιες από τις παραπάνω παραμέτρους, είναι αδύνατο να εξηγηθούν αντικειμενικά όλες οι πλευρές που αποτελούν συστατικά των υποθέσεων Μπελογιάννη και Πλουμπίδη. Πάντα με την επιφύλαξη ότι είναι δυνατό νεότερα και άγνωστα στοιχεία να συμπληρώσουν στο μέλλον μία ή περισσότερες πλευρές αυτών των δραματικών γεγονότων, μπορούμε να επικεντρώσουμε στα καίρια ζητήματα που αναδείχθηκαν εκείνα τα χρόνια.

Η κριτική εξέταση της πορείας του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος ήταν αναγκαίο και φυσικό να μην περιοριστεί στα χρόνια 1946 - 1949, αλλά να αγκαλιάσει ολόκληρη τη δεκαετία του 1940, γεγονός που εκφράστηκε με τη διεξαγωγή της 3ης Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (Οκτώβρης 1950). Το κύριο συμπέρασμα της 3ηςΣυνδιάσκεψης ήταν:

«Στην πρώτη κατοχή είχαμε λαθεμένη πολιτική γραμμή και όχι σωστή οργανωτική δουλειά. Γι' αυτό πέσαμε έξω, χάσαμε την επανάσταση. Στη δεύτερη κατοχή η γραμμή μας ήταν βασικά σωστή» (ΙΙΙ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΚΚΕ, σελ. 17-18, έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ).

Ως αιτίες της ήττας η Συνδιάσκεψη θεώρησε τη μη λύση του προβλήματος των εφεδρειών του ΔΣΕ και το ζήτημα του ανεφοδιασμού των τμημάτων του ΔΣΕ του ΚΓΑΝΕ (Αρχηγείο Νότιας Ελλάδας). Και συνέχιζε:

«Ωστε δε μπορέσαμε εξαιτίας αυτής της καθυστέρησής μας σ' αυτά τα δυο ζητήματα ν' αντεπεξέλθουμε αποτελεσματικά τόσο στον όγκο της αγγλοαμερικάνικης βοήθειας, που δίνονταν στο μοναρχοφασισμό, όσο και στην ανοιχτή προδοσία του Τίτο» (ό.π. σελ. 18).

Κύριοι φορείς των διαφωνιών που είχαν προκύψει ήταν ο Μάρκος Βαφειάδης και ο Κώστας Καραγιώργης, που διαγράφτηκαν από το Κόμμα πριν από την 3ηΣυνδιάσκεψη, καθώς και ο Μήτσος Παρτσαλίδης. Επί της ουσίας, οι διαφωνίες επικεντρώνονταν στο ότι δεν έπρεπε το Κόμμα να ακολουθήσει το δρόμο της ένοπλης πάλης, αλλά το δρόμο της δημοκρατικής εξέλιξης (!), με τη συμμετοχή στις εκλογές του 1946. Τέθηκε επίσης έντονα σε αμφισβήτηση ότι το ΚΚΕ λειτουργούσε δημοκρατικά.

Διαπάλη διεξαγόταν και στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι λόγω των συνθηκών δεν εκφραζόταν με την ίδια ένταση.

Ταυτόχρονα, στο εσωτερικό της Ελλάδας συνεχιζόταν ο ανηλεής διωγμός των κομμουνιστών και άλλων ΕΑΜιτών. Από τους βασικούς στόχους των κρατικών διωκτικών αρχών ήταν η εξάρθρωση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ. Αξιοσημείωτο είναι ότι την ίδια στιγμή επιδιωκόταν από εγχώριες αστικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις, ακόμα και από τη γιουγκοσλαβική πρεσβεία, η δημιουργία ενός «εθνικού ΚΚΕ»!

Σε αυτές τις συνθήκες μεγιστοποιήθηκε η σημασία της νόμιμης δράσης και επιπλέον αντιπαρατέθηκε αυτή στην παράνομη. Μαζί τους μπλέχτηκε και το ζήτημα της πολιτικής των συμμαχιών του ΚΚΕ.

Μόνο με βάση το συνυπολογισμό όλων των προηγουμένων μπορεί να εξηγηθεί γιατί η εσωκομματική σύγκρουση, από το πλαίσιο της οποίας δεν έλειψε και ο φραξιονισμός, πήρε οξύτατη μορφή, ενώ εκφράστηκε και με εκατέρωθεν ακραίες ενέργειες, καθώς και με άδικους χαρακτηρισμούς, όπως αποδείχθηκε σε μια σειρά περιπτώσεις.

Γι' αυτό και δεν είναι αντικειμενικό να αποδίδονται σε προσωπικά κίνητρα του Ζαχαριάδη, οι χειρισμοί από αυτόν διαφόρων καταστάσεων, όπως, για παράδειγμα, ο χειρισμός του στο γράμμα που έστειλε στον Τύπο ο Νίκος Πλουμπίδης, με το οποίο υποσχόταν να παρουσιαστεί στην Ασφάλεια, αν ακυρωνόταν η θανατική ποινή του Μπελογιάννη.

Η παραπάνω ενέργεια του Νίκου Πλουμπίδη ήταν λαθεμένη και βρισκόταν έξω από το πλαίσιο της κομματικής λειτουργίας. Ο ίδιος ο Πλουμπίδης παραδέχθηκε στη συνέχεια ότι κακώς δε συνεννοήθηκε με την ηγεσία του Κόμματος γι' αυτήν την ενέργειά του, παρότι επέμενε ότι έπραξε το χρέος του προκειμένου να σωθεί ο Μπελογιάννης. Επίσης ο Μπελογιάννης είχε θεωρήσει σωστή τη διάψευση της επιστολής Πλουμπίδη από το ραδιοφωνικό σταθμό του Κόμματος, ενώ είναι δεδομένο ότι απέκλειε να πάρει άλλος κομμουνιστής τη θέση του στο εκτελεστικό απόσπασμα, για να γλιτώσει ο ίδιος. Εξάλλου, το αστικό κράτος θα εκτελούσε και τους δύο. Οπως και έκανε.

Ενα από τα ζητήματα είναι γιατί οι βουλευτές της ΕΔΑ δεν πήγαν στο δικαστήριο ως μάρτυρες υπεράσπισης, αλλά και γιατί δεν βρίσκονταν έξω από τις φυλακές της Καλλιθέας τη νύχτα που πήραν τους 4 για το Γουδή. Σε αυτό η Ελλη Παππά έχει απόλυτο δίκιο.

Αλλά ένα επίσης σοβαρό ζήτημα είναι η μη τοποθέτηση του Μπελογιάννη ως υποψήφιου βουλευτή στους συνδυασμούς της ΕΔΑ, αφού η σίγουρη εκλογή του, πράγματι, θα έδινε τη δυνατότητα να διεξαχθεί από καλύτερες θέσεις η πάλη για τη σωτηρία του. Αυτό η Ελλη Παππά δεν γνωρίζουμε αν το έχει κάπου σημειώσει. Γνωρίζουμε, όμως, ότι ουδέποτε το έθεσε δημοσίως.

Μετά το θάνατο της Ελλης Παππά είδαν το φως της δημοσιότητας τοποθετήσεις της για μια σειρά ζητήματα. Πολλές από αυτές τις τοποθετήσεις είναι ανακριβείς, αλλά και αντιφατικές, αν συγκριθούν με αντίστοιχες που έκανε για τα ίδια ζητήματα πριν από πολλά χρόνια.

«Ο Ζαχαριάδης είχε ανάγκη να δημιουργήσει τον μύθο ενός μάρτυρα και τον μύθο ενός προδότη. Τον Μπελογιάννη τον χρησιμοποίησε στη θέση του μάρτυρα. Και τον Πλουμπίδη στη θέση του προδότη» (Η ΑΥΓΗ, 1/11/2009).

Εδώ πια υπάρχει εμπάθεια και πλήρης διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Καταρχήν είναι απορίας άξιον το εξής: Οσοι υποστηρίζουν ότι ο Ζαχαριάδης έπρεπε να συμφωνήσει με την επιστολή του Πλουμπίδη, άρα και με την παράδοσή του, πώς και γιατί θεωρούν ζήτημα δευτερεύουσας σημασίας το να εκτελεστεί ο Πλουμπίδης αντί του Μπελογιάννη; Πέρα από την άποψη που είχε ο Ζαχαριάδης για τον Πλουμπίδη, πώς και γιατί θεωρούν ότι είναι δυνατό να βάζει το Κόμμα στο ζύγι ποιο στέλεχός του θα εκτελεστεί και ποιο όχι;

Ο Μπελογιάννης ήταν ένα από τα στελέχη στα οποία ο Ζαχαριάδης είχε επενδύσει μεγάλες ελπίδες και τα ανέδειξε στο καθοδηγητικό όργανο του ΚΚΕ. Ο Μπελογιάννης προσλήφθηκε στην Κεντρική Επιτροπή ως αναπληρωματικό μέλος της (7η Ολομέλεια του 1950) και ορίστηκε επικεφαλής του παράνομου κομματικού μηχανισμού, γεγονός που έδειχνε το μέγεθος της εμπιστοσύνης που του είχε ο Ζαχαριάδης. Στη συνέχεια έγινε τακτικό μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, ενώ ήδη βρισκόταν παράνομος στην Ελλάδα.

Και το ερώτημα είναι: Αποτελεί κατηγορία κατά του Ζαχαριάδη το γεγονός ότι επέλεξε ένα από τα καλύτερα στελέχη που διέθετε το ΚΚΕ ως επικεφαλής του παράνομου μηχανισμού ή αποτελούσε χρέος του ένα τέτοιο στέλεχος να επιλέξει, που βεβαίως υπήρχε και ο κίνδυνος να χάσει τη ζωή του; Για κάθε κομμουνιστή, για κάθε αγωνιστή, η απάντηση είναι αυτονόητη.

Τα χρόνια εκείνα και αργότερα ήρθαν παράνομα στην Ελλάδα δεκάδες στελέχη του ΚΚΕ, μέλη του ΠΓ και της Κεντρικής Επιτροπής, ενώ άλλα στελέχη των ίδιων οργάνων βρίσκονταν συνέχεια στην Ελλάδα και καθοδηγούσαν τον παράνομο μηχανισμό. Ενας αριθμός πιάστηκαν και εκτελέστηκαν (Στέργιος Αναστασιάδης, Αρίστος Βασιλειάδης, Βασίλης Μαρκεζίνης, Κώστας Φαρμάκης κ.ά.). Αλλοι δεν πιάστηκαν (Γιώργης Γούσιας, Κώστας Κολιγιάννης κ.ά.).

Είναι ανακριβή, γιατί στην πραγματικότητα συνέβαιναν τα ακριβώς αντίθετα, όπως είναι ιστορικά δεδομένο και όπως η ίδια η Ελλη Παππά έχει αναγνωρίσει πριν από πολλά χρόνια. Τότε ο Μπελογιάννης αναφερόταν σε οργανώσεις που θεωρούσε διαβρωμένες από τον εχθρό και υπογράμμιζε την ανάγκη της αποκεντρωμένης παράνομης οργάνωσης. Η άποψη του Μπελογιάννη για τις παράνομες κομματικές οργανώσεις περιέχονταν στη γενική αντίληψη του ΚΚΕ και του ίδιου για το σωστό συνδυασμό της παράνομης με τη νόμιμη δράση και όχι στην εγκατάλειψη της πρώτης, δήθεν για να διεξαχθεί με επιτυχία η δεύτερη. Ο Μπελογιάννης υλοποιούσε την πολιτική συμμαχιών του ΚΚΕ και έτσι ερχόταν σε επαφή με πολιτικά πρόσωπα άλλων κομμάτων και χώρων, πέρα από το γεγονός ότι είχε εκφραστεί με όχι και τόσο κολακευτικά λόγια για την ΕΔΑ...

Από το «μικρόβιο» της καχυποψίας δεν είχε μείνει απρόσβλητη και η Ελλη Παππά. Επομένως, ενώ είναι δίκαιο το ότι επέκρινε τον Ζαχαριάδη για την πράγματι αβάσιμη άποψη που διαμόρφωσε για τον Πλουμπίδη, δεν παίρνει καν υπόψη ότι αυτή σε έναν βαθμό οφειλόταν στο γεγονός ότι αρκετοί κομμουνιστές - από τη νομιμότητα ή την παρανομία - είχαν την ίδια λαθεμένη άποψη για τον Πλουμπίδη, μάλιστα ορισμένοι από αυτούς έστειλαν και σχετικές εκθέσεις στο Πολιτικό Γραφείο και προσωπικά στον Ζαχαριάδη, στις οποίες κατήγγειλαν τον Πλουμπίδη, τον Βαβούδη και άλλους ως πράκτορες του εχθρού. Η ίδια η Ελλη Παππά έχει αφήσει σαφείς υπαινιγμούς σχετικά με την κομματική ακεραιότητα του Ζαχαριάδη! Τα πράγματα, λοιπόν, δεν μπορεί να κρίνονται με δυο μέτρα και δύο σταθμά. Και ο Ζαχαριάδης καταγγέλθηκε ως πράκτορας, όμως δεν συνάντησε την ίδια ευαισθησία στην αβάσιμη εναντίον του κατηγορία.

«Αλλη περίεργη ιστορία με τον Αναστασιάδη. Ηταν μέλος του ΠΓ, έτσι; Είχε συλληφθεί, τον είχαν στην Ασφάλεια, κι από εκεί και πέρα χάθηκε. Τότε είχαμε μάθει πως τον είχαν σκοτώσει στην Ασφάλεια. Ομως, ποτέ κανείς δεν μίλησε για τον Αναστασιάδη. Ενα μέλος του ΠΓ να χάνεται στα μπουντρούμια της Ασφάλειας και το Κόμμα να μην αναφέρει ποτέ ούτε το όνομά του, είναι τουλάχιστον ανεξήγητο. Τότε είχε ακουστεί πως είχε διαφωνήσει με τον Ζαχαριάδη για τον ένοπλο αγώνα...» (Η ΑΥΓΗ, 3/11/2009).

Κανείς ποτέ δεν μίλησε; Ετσι ήταν; Και όμως δεν ήταν! Αλλά Η ΑΥΓΗ δεν μπήκε καν στον κόπο να διασταυρώσει τη «μαρτυρία». Της αρκούσε ότι αυτή στρεφόταν κατά του Ζαχαριάδη... Ωστόσο, να πώς άνοιξε τις εργασίες της 3ης Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (1950) ο Απόστολος Γκρόζος:

«Από την ΙΙΙ Συνδιάσκεψή μας λείπουν τα μέλη της ΚΕ και ΚΕΕ του Κόμματός μας που έπεσαν από τα δολοφονικά βόλια (...) οι σύντροφοι Στέργιος Αναστασιάδης ...» (ΙΙΙ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΚΚΕ, σελ. 11, Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ).