Στο επίκεντρο των προσπαθειών του ευρωπαϊκού κεφαλαίου και των κυβερνήσεων που σπεύδουν να υλοποιήσουν το όραμά του βρίσκεται το ζήτημα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Μία σειρά διεργασιών που έχουν ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του '90, με στόχο περισσότερη «κατάρτιση» και λιγότερη ολόπλευρη μόρφωση για τους πολλούς, λειτουργία της παιδείας με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και παιδεία πλήρως υποταγμένη στις ανάγκες της αγοράς. Σήμερα, οι εκπαιδευτικές αναδιαρθρώσεις έχουν πάρει σάρκα και οστά και πάνε χέρι χέρι με τις αντεργατικές και αντιλαϊκές επιλογές. Παράλληλα, εντείνεται η προσπάθεια για συνέχιση και ένταση αυτών των αναδιαρθρώσεων.

Η Τράπεζα των Ευρωπαίων Βιομηχάνων είχε δώσει τις κατευθυντήριες γραμμές από το 1995, μιλώντας για την ανάγκη σύνδεσης της εκπαίδευσης με την παραγωγή. Ακολούθησε η «Λευκή Βίβλος» για την εκπαίδευση με την υπογραφή της ΕΕ, που περιέγραφε ουσιαστικά το εκπαιδευτικό μοντέλο της «διά βίου εκπαίδευσης». Που, βέβαια, είναι καθαρό πλέον αυτό που από την αρχή το ΚΚΕ είχε επισημάνει, ότι δηλαδή δεν πρόκειται για συμπλήρωση της εκπαίδευσης με νέες δομές και λειτουργίες, που θα επιτρέπουν τη διαρκή μόρφωση και παρακολούθηση των εξελίξεων της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως προπαγανδιζόταν. Αλλά πρόκειται για υποκατάσταση της διαχρονικής γνώσης, της γνώσης των εσωτερικών σχέσεων και νόμων που διέπουν τη φυσική και κοινωνική πραγματικότητα, από γνώσεις ληξιπρόθεσμες και ρηχές, ανταλλάξιμες με μια πρόσκαιρη απασχόληση ή με μια εφήμερη επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις στην ανώτατη εκπαίδευση.

Οι επιδιώξεις της ΕΕ αφ' ενός για εκπαίδευση που θα εξασφαλίζει το ελάχιστο μορφωτικό υπόβαθρο, για ν' ακολουθήσει η στενή κατάρτιση και επανακατάρτιση για τη μεγάλη μάζα των «απασχολήσιμων» νέων και αφ' ετέρου για χτύπημα του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης και μεταβίβαση του συνολικού κόστους της όποιας εκπαίδευσης στον ίδιο το λαό, έχουν γίνει πλέον φανερές. Τώρα, με οδηγό την απόφαση της Λισαβόνας που συμπυκνώνεται στη φράση «να γίνει η Ευρώπη η πιο ανταγωνιστική οικονομία της γνώσης μέχρι το 2010», εξαπολύεται ένα δεύτερο κύμα αναδιαρθρώσεων που καταλήγουν σε μια παιδεία περισσότερο ταξική και πλήρως υποταγμένη στις ανάγκες του κεφαλαίου. Το τελευταίο διάστημα ήρθαν στην επιφάνεια μια σειρά από διεργασίες για την υλοποίηση αυτής της επιταγής.

Μέσα από το πρόσφατο συνέδριό του, ο ΣΕΒ έδωσε τις κατευθύνσεις για την εκπαιδευτική πολιτική: Πλήρη υποταγή του εκπαιδευτικού συστήματος στις ανάγκες των επιχειρήσεων, από το... νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο. Ο πρόεδρος του ΣΕΒ πρότεινε αυτονόμηση των ΑΕΙ, με τα ίδια να έχουν την αποκλειστική ευθύνη για την ανάπτυξή τους και τη χάραξη στρατηγικής, χωρίς το κράτος να έχει τον κεντρικό έλεγχο. Ο πρόεδρος του ΣΕΒ όρισε ως απόλυτη προτεραιότητα την απελευθέρωση της ιδιωτικής Παιδείας και την καθιέρωση συστημάτων πιστοποίησης και αξιολόγησης σε όλες τις βαθμίδες της ιδιωτικής και δημόσιας Παιδείας.

Από το ίδιο βήμα, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου δήλωνε πως «από κράτος που είναι παραγωγός παιδείας, πρέπει να πάμε σε ένα κράτος που αγοράζει την παιδεία από μία αγορά, όμως, την οποία πιστοποιεί, την οποία ελέγχει και που βάζει κάποιους κανόνες ώστε να είναι υψηλού επιπέδου». Και πρότεινε την καθιέρωση συστήματος πίστωσης από το κράτος στην παιδεία με τη μέθοδο των «βάουτσερς», για να μπορεί ο πολίτης να εκπαιδεύεται διά βίου «χωρίς το άγχος της χρηματοδότησης αυτής της εκπαίδευσης, αλλά και θα δημιουργήσει και μια εσωτερική αγορά ανταγωνιστική μέσα στο χώρο της παιδείας».

Πρόκειται για μια πρόταση που όλο και περισσότερο προβάλλεται και από διάφορους φορείς με επιχειρηματική φυσιογνωμία (ΕΒΕΑ, Ομοσπονδία ιδιοκτητών φροντιστηρίων) και σύμφωνα με αυτή το κράτος δίνει σε κάθε οικογένεια κάποια κουπόνια με τα οποία μπορούν να αγοράσουν εκπαιδευτικές υπηρεσίες είτε από δημόσια είτε από ιδιωτικά σχολεία. Το μέτρο έχει ήδη εφαρμοστεί στις ΗΠΑ, όπου παρατηρήθηκε ακόμα και το φαινόμενο γονείς να μην κάνουν καμία χρήση αυτών των κουπονιών αλλά να τα πουλούν για να επιβιώσουν...

Η πρόσφατη πρόταση της ΓΣΕΕ για δημιουργία «Ακαδημίας Εργασίας», εκφράζοντας ανοιχτά την επιθυμία «να μετεξελιχθεί σε μη κρατικό Πανεπιστήμιο εάν και εφόσον η ελληνική Πολιτεία δημιουργήσει το ανάλογο θεσμικό πλαίσιο», έρχεται να συμπληρώσει το σκηνικό. Πέρα από την παραγωγή και... σπουδαγμένων εργατοπατέρων, η ΓΣΕΕ με την... «απόφαση σταθμό» της, όπως την είπε η συμβιβασμένη διοίκησή της, ουσιαστικά αναλαμβάνει να διευκολύνει το μεγάλο κεφάλαιο να προωθήσει τα σχέδια για ιδιωτικοποίηση της παιδείας, αλλά και για παραγωγή απασχολήσιμων που θα διαθέτουν τις «δεξιότητες» που περιγράφονται στο μοντέλο του «συνεργάσιμου» και «απασχολήσιμου» εργαζόμενου που οραματίζεται η ΕΕ.

Στην πορεία προς το 2010, η Ευρωπαϊκή Ενωση δηλώνει πως πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες σύνδεσης της εκπαίδευσης με την οικονομία. Στο πρόσφατο συμβούλιο υπουργών Παιδείας επιβεβαιώθηκε αυτός ο στόχος και αποφασίστηκε να καθιερωθεί διά βίου «επαγγελματικός προσανατολισμός», προκειμένου να προσαρμόζεται ο εργαζόμενος στις εκάστοτε ανάγκες του μεγάλου κεφαλαίου, αλλά και τα ζητήματα της πιστοποίησης της «άτυπης εκπαίδευσης». Το ψήφισμα που τελικά υιοθετήθηκε σηματοδοτεί ένταση των προγραμμάτων διά βίου κατάρτισης και στο πλαίσιο αυτό συμφώνησε σε κοινό πλαίσιο για τη διαφάνεια επαγγελματικών προσόντων μέσω του Ευρωδιαβατηρίου κατάρτισης, το οποίο αποτελεί εφαρμογή της επιταγής για εφήμερες ανταλλάξιμες γνώσεις. Και όπως ήταν αναμενόμενο, το ελληνικό υπουργείο Παιδείας έσπευσε να χαιρετίσει και να δηλώσει έτοιμο να εφαρμόσει αυτές τις πολιτικές. Και αφού έχει βάλει τη σφραγίδα του σε τέτοιες και άλλες ακόμα αντιεκπαιδευτικές επιλογές, την ίδια στιγμή επιχειρεί να εμφανίσει φιλολαϊκό πρόσωπο, εξαγγέλλοντας κατάργηση των πανελλαδικών εξετάσεων στη Β΄ Λυκείου και μείωση των εξεταζόμενων μαθημάτων, κάτι που δεν επηρεάζει τελικά τους γενικότερους στόχους και επιλογές.

Η επίθεση στο μορφωτικό δικαίωμα, στη δημόσια δωρεάν παιδεία έχει την ίδια προέλευση και τους ίδιους στόχους με την επίθεση στα δικαιώματα συνολικά των εργαζομένων. Τα ταξικά χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού συστήματος που οικοδομείται είναι πλέον κάτι παραπάνω από φανερά, όπως φανερές είναι και οι προθέσεις για όξυνση αυτών των χαρακτηριστικών. Σήμερα, είναι αναγκαία όσο ποτέ η έμπρακτη αποδοκιμασία, και στην κάλπη των Ευρωεκλογών, αυτής της πολιτικής, από την οποία τίποτα καλό δεν μπορούν να περιμένουν τα λαϊκά στρώματα.

Χρειάζεται, ταυτόχρονα, ο λαός να βγάλει τα συμπεράσματά του από τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων. Σε αντίθεση με τις εξαγγελίες για αναβάθμιση και ανάπτυξη που τις συνόδεψαν, είχαν ως αποτέλεσμα και το σχολείο να γίνει φτωχότερο και οι όροι με τους οποίους μπαίνουν στο επάγγελμα οι νέοι πολύ χειρότεροι. Ο λαός είναι επιτακτική ανάγκη να επιλέξει τη διέξοδο του αγώνα για μια παιδεία σε όφελός του. Για αποκλειστικά δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, βασισμένο στο ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο γενικής εκπαίδευσης, για όλους, χωρίς τις ταξικές και φυλετικές διακρίσεις, που θα καλλιεργεί αρμονικά όλες τις πλευρές της ανθρώπινης προσωπικότητας, θα προσφέρει γενική επιστημονική γνώση της φύσης και της κοινωνίας. Ιδρυση δημόσιων δωρεάν μεταλυκειακών επαγγελματικών σχολών. Να είναι πηγή γνώσης και εφοδίων για τη νεολαία - όχι πηγή κερδών και υποταγής στους επιχειρηματίες. Ενιαίο σύστημα ανώτατης εκπαίδευσης, χωρίς ταξικούς φραγμούς και αντιεπιστημονικούς διαχωρισμούς των σπουδών σε κύκλους και των ιδρυμάτων σε κατηγορίες. Να διαμορφώνει καλλιεργημένους επιστήμονες με υψηλή ειδίκευση και επαγγελματική ικανότητα. Σύνδεση του πτυχίου με το δικαίωμα στην εργασία. Αύξηση της χρηματοδότησης της παιδείας από τον κρατικό προϋπολογισμό.