Οι επανειλημμένες δηλώσεις του υφυπουργού Παιδείας Ν. Γκεσούλη ότι «αν περιμέναμε να φτιάξουμε πρώτα την υποδομή, το ολοήμερο σχολείο δε θα λειτουργούσε ποτέ», αντικατοπτρίζουν απόλυτα τους βαθύτερους στόχους που κρύβονται πίσω από την κυβερνητική πρεμούρα να μετονομάσει τα σχολεία του «διευρυμένου ωραρίου» σε ολοήμερα και να γενικεύσει το θεσμό σε χιλιάδες δημοτικά της χώρας, επιταχύνοντας έτσι την πορεία προς το κυοφορούμενο σχολείο της αγοράς. Μακριά από τις πραγματικές ανάγκες των εργαζόμενων γονιών, των εκπαιδευτικών, αλλά κυρίως των ίδιων των μαθητών, τα ολοήμερα εντάχτηκαν από την αρχή στην αιχμή της προεκλογικής καμπάνιας του ΠΑΣΟΚ και γίνονται απέλπιδες προσπάθειες να περάσουν στη συνείδηση του εκπαιδευτικού κόσμου σαν «κοσμογονία» στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Μια προσέγγιση του θεσμού μέσα από το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης αποδεικνύει ότι οι ελλείψεις στην υποδομή δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα και ότι το αίτημα για το Ενιαίο Δωδεκάχρονο Δημόσιο και Δωρεάν Σχολείο είναι το μοναδικό που μπορεί να απαντήσει στις πραγματικές, σύγχρονες ανάγκες γονιών, εκπαιδευτικών και μαθητών.

Μόλις το 1/3 των μαθητών Δημοτικού της Θεσσαλονίκης επέλεξαν για τη φετινή χρονιά να συμμετέχουν σε ένα από τα 866 τμήματα ολοήμερου που λειτουργούν στην πόλη και τους γύρω δήμους. Συνολικά, ολοήμερα τμήματα δημιουργήθηκαν φέτος σε 259 Δημοτικά Σχολεία και φιλοξενούν 19.969 μαθητές, σε σύνολο περίπου 61.000.

Η κατανομή των ολοήμερων τμημάτων στα διάφορα διαμερίσματα της πόλης δείχνει την προτίμηση στα ολοήμερα σχολεία από τους κατοίκους των πιο υποβαθμισμένων περιοχών, κυρίως των δυτικών συνοικιών της πόλης, καθώς και των διαμερισμάτων περιφερειακά του πολεοδομικού συγκροτήματος, όπως αυτά της Περαίας, της Μηχανιώνας και της Θέρμης. Συνολικά στη δυτική Θεσσαλονίκη λειτουργούν φέτος 462 ολοήμερα τμήματα, στα οποία φοιτά το 35% των μαθητών του Δημοτικού, έναντι 404 στην ανατολική Θεσσαλονίκη, με το 30% των μαθητών της περιοχής να συμμετέχει στα προγράμματά τους.

Τα προβλήματα, που εμφανίστηκαν με την έναρξη της φετινής σχολικής χρονιάς και παρουσιάστηκαν από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη», αφορούσαν κυρίως στις μεγάλες ελλείψεις σε υποδομή, αλλά και στην έγκαιρη στελέχωση των ολοήμερων σχολείων με τους ωρομίσθιους καθηγητές των διαφόρων ειδικοτήτων. Στην πλειοψηφία τους τα σχολεία βαφτίστηκαν ολοήμερα μέσα σε μια νύχτα, χωρίς να γίνουν οι απαραίτητες παρεμβάσεις στην υποδομή τους, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται δυσλειτουργίες, με τελικούς αποδέκτες τους μαθητές που είτε στοιβάζονται σε μικρές, πρόχειρα δημιουργημένες αίθουσες, είτε φτάνουν σε σημείο να κάνουν το μεσημεριανό τους γεύμα στους διαδρόμους και στις τάξεις, λόγω έλλειψης αιθουσών πολλαπλών χρήσεων.

Τα επιπλέον μαθήματα που προβλέπονται στο πρόγραμμα του ολοήμερου σχολείου ξεκίνησαν με καθυστέρηση, αφού τέσσερις μήνες μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς και λείπουν ακόμα εκπαιδευτικοί σε πολλά σχολεία, με αποτέλεσμα να χάνονται εκατοντάδες ώρες διδασκαλίας. Οι αρμόδιες υπηρεσίες διαβεβαιώνουν ότι έχουν καλυφθεί πλήρως οι θέσεις, στο σύνολο των ολοήμερων της Θεσσαλονίκης. Συνολικά, για τη φετινή χρονιά, δίπλα στους 528 διορισμένους δασκάλους που απασχολούνται πλήρως στα ολοήμερα ή συμπληρώνουν το ωράριό τους, εργάζονται και 505 ωρομίσθιοι, καλύπτοντας τα μαθήματα της θεατρικής αγωγής, των εικαστικών, της μουσικής και της πληροφορικής. Στην πλειοψηφία τους είναι εκπαιδευτικοί - «αλεξιπτωτιστές», αφού υποχρεώνονται να περιφέρονται από σχολείο σε σχολείο, προκειμένου να συμπληρώσουν τις ώρες τους.

Η λειψή χρηματοδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό έχει συνέπεια το κόστος λειτουργίας των ολοήμερων να μεταφέρεται με γοργούς ρυθμούς στους γονείς των μαθητών, πορεία που θα επιταχυνθεί μετά το 2006, οπότε και λήγει η χρηματοδότησή τους από τα προγράμματα της ΕΕ (ΕΠΕΑΕΚ). Στελέχη του υπουργείου Παιδείας σπεύδουν να χαρακτηρίσουν το σχολικό έτος 2005-2006 «έτος αξιολόγησης» των ολοήμερων σχολείων, αποφεύγοντας να πάρουν ανοιχτά θέση για το μέλλον του θεσμού όταν διακοπεί η χρηματοδότησή του από το ευρωπαϊκό ταμείο. Είναι ενδεικτικό ότι οι αρχικοί σχεδιασμοί της κυβέρνησης προέβλεπαν την επέκταση του πιλοτικού ολοήμερου σε 300 επιπλέον σχολεία, πέρα από τα 28 που ήδη εφαρμόζεται, εγχείρημα που εγκαταλείφθηκε λόγω του μεγάλου οικονομικού κόστους. Μπροστά στον κίνδυνο του πολιτικού φιάσκου και με δεδομένο ότι η κυβέρνηση έχει επενδύσει μεγάλο κομμάτι της προεκλογικής της προπαγάνδας και στην εφαρμογή του θεσμού, το υπουργείο αρκέστηκε στο να μετονομάσει τα σχολεία του διευρυμένου ωραρίου σε ολοήμερα, επεκτείνοντας παράλληλα το θεσμό σε περίπου 5.000 σχολεία σε όλη τη χώρα.

Η κεντρική πολιτική κατεύθυνση να αποδεσμευτούν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα από την κρατική χρηματοδότηση έχει ήδη κάνει ορατές τις συνέπειές της στην τσέπη των γονιών, αφού οι σύλλογοί τους, αλλά και οι σχολικές επιτροπές εκδίδουν ΑΦΜ για να δικαιολογούν παροχές προς το σχολείο, ενώ, παράλληλα, μέσω των δημοτικών τελών συμμετέχουν οικονομικά όλο και περισσότερο στη λειτουργία των σχολείων. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι γονείς υποχρεώνονται να αναλάβουν οι ίδιοι το κόστος του τραπεζοκόμου στο ολοήμερο σχολείο ή του εξοπλισμού των εργαστηρίων, αφού τα σχετικά κονδύλια είτε δεν προβλέπονται από τον κρατικό προϋπολογισμό, είτε είναι πενιχρά σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες.

Είναι ενδεικτικό ότι στο Δήμο Αγίου Παύλου, όπου λειτουργεί ένα από τα 28 πιλοτικά ολοήμερα της χώρας, τα έξοδα συντήρησης του σχολείου για το 2002 έφτασαν τα 13.847 Ευρώ, ενώ για το 2003 το κόστος παρουσιάζεται αυξημένο. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση χρηματοδοτεί με 3.000 Ευρώ εφάπαξ την έναρξη λειτουργίας ενός ολοήμερου σχολείου, ενώ η τακτική ετήσια ενίσχυση ανέρχεται σε μόλις 1.200 Ευρώ. Από την πενιχρή κρατική επιδότηση, τα 640 ευρώ προορίζονται για λειτουργικά έξοδα, όπως η θέρμανση, ενώ τα υπόλοιπα 560 «καλύπτουν» ανάγκες της υλικοτεχνικής υποδομής.

«Το ολοήμερο σχολείο είναι το πρώτο απαραίτητο βήμα για το σχολείο της αγοράς που μεθοδεύει η κυβέρνηση, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις» λέει στο «Ρ» ο Γιάννης Δελής, δάσκαλος στο 2ο πιλοτικό ολοήμερο του Δήμου Αγίου Παύλου. «Πρώτος χορηγός είναι η ίδια η ΕΕ, η οποία αφού δίνει τα χρήματα, επιβάλλει και τους όρους της, με κυριότερο αυτό των ωρομίσθιων εκπαιδευτικών, ο θεσμός των οποίων αποτελεί το Δούρειο Ιππο για την ανατροπή των εργασιακών σχέσεων στην εκπαίδευση».

Με το προωθούμενο νομοσχέδιο - «σκούπα», ο θεσμός του ωρομίσθιου δασκάλου επεκτείνεται και στα μαθήματα ειδικότητας στο συμβατικό πρόγραμμα του σχολείου, πέρα από αυτό του ολοήμερου. «Μια τέτοια εξέλιξη», μας λέει ο Γ. Δελής, «προμηνύει τη γενίκευση του θεσμού του ωρομίσθιου σε όλα τα μαθήματα του προγράμματος, με στόχο την πλήρη ανατροπή των εργασιακών σχέσεων στο χώρο της εκπαίδευσης. Κανείς εξάλλου δεν μπορεί να παραγνωρίσει και το παιδαγωγικό κόστος που συνεπάγεται ο θεσμός του ωρομίσθιου, αφού η σχέση του δασκάλου με το μαθητή δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί πλήρως στις ελάχιστες ώρες που βρίσκονται στην ίδια αίθουσα».

Το ολοήμερο σχολείο δημιουργήθηκε - σύμφωνα με τους εμπνευστές του - για να καλύψει τόσο παιδαγωγικές όσο και κοινωνικές ανάγκες, που προκύπτουν κυρίως από την απορύθμιση και την ελαστικοποίηση του ωραρίου των εργαζόμενων γονιών. Στις βαρύγδουπες, εξάλλου, κυβερνητικές εξαγγελίες ο θεσμός του ολοήμερου παρουσιάζονταν σαν αντίδοτο στην υπερδιογκωμένη παραπαιδεία που απομυζά τεράστια ποσά από τον οικογενειακό προϋπολογισμό.

«Οι έρευνες του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ δείχνουν πως το 93% των μαθητών του ολοήμερου καταφεύγουν μετά το σχολείο σε ιδιώτες για αγγλικά, μουσική, γυμναστική και άλλα μαθήματα που είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα του ολοήμερου» μας λέει ο Αποστόλης Σκούφας, γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας Γονέων Μαθητών Ν. Θεσσαλονίκης. «Την ίδια στιγμή, το 98% των γονέων δηλώνουν πως αξιοποιούν το ολοήμερο σαν λύση ανάγκης. Από μόνα τους αυτά τα στοιχεία συνηγορούν στη θέση που λέει ότι η κυβέρνηση δεν κατάφερε τίποτε άλλο παρά να φτιάξει "σχολεία φύλαξης", μακριά από τις πραγματικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, αλλά και τις κοινωνικές ανάγκες των εργαζόμενων γονέων».