Το πρωί της 21ης Απρίλη 1967 οι κάτοικοι της Αθήνας αντίκρισαν ένα σκηνικό πραγματικού τρόμου. Τανκς, στρατιωτικά οχήματα και περιπολίες στρατιωτικών στους δρόμους δεν άφηναν αμφιβολία ότι η νύχτα που πέρασε είχε «γεννήσει» στη χώρα τη στρατιωτική δικτατορία. Το ραδιόφωνο από πολύ νωρίς μετέδιδε στρατιωτικά εμβατήρια και συνθήματα, ενώ από τις 6.30 π.μ. ενημέρωνε, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ότι «λόγω της εκρύθμου καταστάσεως από του μεσονυκτίου ο στρατός ανέλαβε την διακυβέρνησιν της χώρας».

Η επιβολή της δικτατορίας δικαιολογήθηκε από τη χούντα με τον «κομμουνιστικό κίνδυνο» που δήθεν απειλούσε την Ελλάδα. Βεβαίως, μετά τα «Ιουλιανά» (1965), τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις και την αδυναμία του αστικού πολιτικού κόσμου για σχεδόν δύο χρόνια να σχηματίσει σταθερή κυβέρνηση, είχαν προκηρυχτεί εκλογές για το Μάη του 1967. Βεβαίως, τα ίδια τα λαϊκά προβλήματα συνέβαλαν στην ανάπτυξη των αγώνων εκείνης της εποχής, που ήταν μαζικοί, μαχητικοί και αναμφίβολα θα επιδρούσαν και στο εκλογικό αποτέλεσμα.

Αλλά αυτοί οι αγώνες δε δικαιολογούσαν άμεσα «κομμουνιστικό κίνδυνο» για την άρχουσα τάξη και τους ξένους συμμάχους της. Είναι δε γεγονός ότι εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ, χωρίς Κομματικές Οργανώσεις στην Ελλάδα, και προπαντός η ΕΔΑ δεν είχαν στον προσανατολισμό τους την προετοιμασία της εργατικής τάξης και του λαού γενικότερα, ακόμη και για να αντισταθούν στο πραξικόπημα, δεν είχαν προβλέψει τον κίνδυνο. Είναι γνωστά τα άρθρα της τότε «Αυγής», «Γιατί δε θα γίνει δικτατορία»!

Γενικότερα το λαϊκό κίνημα, παρά τον όχι σωστό πολιτικό προσανατολισμό του, είχε σημειώσει μια ανοδική πορεία, που δυσκόλευε το αστικό πολιτικό σύστημα, όξυνε τις αντιθέσεις του και κάτω βεβαίως από ορισμένες προϋποθέσεις, μπορούσε να γίνει στην πορεία επικίνδυνο.

Ταυτόχρονα, ενώ η συγκεκριμένη περίοδος απαιτούσε εκσυγχρονισμό του αστικού πολιτικού συστήματος, η άρχουσα τάξη αδυνατούσε να το κάνει. Το πολιτικό σύστημα, η δράση του, παρέμεναν ουσιαστικά αμετάβλητα, από την περίοδο του Εμφυλίου και μετά. Αστικά πολιτικά κόμματα, το Παλάτι, ο στρατός και ένας ισχυρός κρατικός κατασταλτικός μηχανισμός, μαζί με το παρακράτος, αποτελούν το μοχλό της πιο εξοντωτικής δράσης ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Ο αντικομμουνισμός, η «εθνικοφροσύνη» και ο «από βορρά κίνδυνος», είναι η επίσημη ιδεολογία. Το Παλάτι είχε μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας, επιρροή στο στρατό, ή, πιο σωστά, ήθελε να έχει το πάνω χέρι σ' αυτό το μηχανισμό.

Ομως, αυτή η άκρατη καταστολή, ο αντικομμουνισμός και η «εθνικοφροσύνη» ως μέσα στη δράση του αστικού πολιτικού συστήματος, ως μέθοδος κυριαρχίας πάνω στο λαό, μάλλον δημιουργούσαν αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα για την άρχουσα τάξη. Απαιτούνταν άλλες μορφές ενσωμάτωσης των λαϊκών μαζών, και η άρχουσα τάξη το κατανοούσε. Αλλά το Παλάτι έμπαινε εμπόδιο σ' αυτή την αναγκαιότητα.

Τέτοιες εκσυγχρονιστικές προσπάθειες επιχειρήθηκαν από αστούς πολιτικούς, όπως οι Κ. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου, αλλά γι' αυτούς ακριβώς τους λόγους συγκρούστηκαν με το Παλάτι, που χρειαζόταν την καταστολή για να συνεχίσει να έχει μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας. Αυτές οι αντιθέσεις στο αστικό πολιτικό σύστημα οδηγούσαν σε συγκρούσεις, οδήγησαν στην αποχώρηση Καραμανλή από την ελληνική πολιτική σκηνή, έφεραν τα «Ιουλιανά».

Σ' αυτές τις αντιθέσεις τα αστικά πολιτικά κόμματα δεν μπορούσαν να δώσουν λύση. Γιατί ενώ ουσιαστικά η μοναρχία δεν είχε λαϊκό έρεισμα, ενώ συγκρούονταν μαζί της, δεν ήθελαν ταυτόχρονα να έρθουν και σε πλήρη ρήξη μ' αυτήν. Αυτή η αντίθεση λύθηκε την περίοδο της δικτατορίας και ολοκληρώθηκε αμέσως μετά την κατάρρευσή της.

Μέσα σ' όλ' αυτά, τα οποία καθόριζαν την κατάσταση στην Ελλάδα, πρέπει να συμπεριλάβουμε και το ρόλο των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, που αποτελούσαν επίσης βασικά στηρίγματα της ελληνικής άρχουσας τάξης, αλλά είχαν και τα δικά τους αυτοτελή συμφέροντα στην περιοχή των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι ελληνικές κυβερνήσεις, γενικότερα το αστικό πολιτικό σύστημα είναι στενά δεμένο με τους Αμερικανούς, που δε θα διστάσουν να αξιοποιήσουν αυτή την πραγματικότητα και για δικούς τους σκοπούς. Αλλωστε, η περιοχή ήταν σημείο διασταύρωσης των δύο αντίθετων κοινωνικοοικονομικών συστημάτων, καπιταλισμού και σοσιαλισμού, γεγονός που δυσχεραίνει το ιμπεριαλιστικό σύστημα στη δράση του στην ενεργειακή αυτή περιοχή.

Η Κύπρος ως στρατηγικό σημείο, «αβύθιστο αεροπλανοφόρο» τη χαρακτήριζαν, είναι απαραίτητη για τον ιμπεριαλισμό. Η διχοτόμησή της, ως μέσο ένταξης στα σχέδια του ιμπεριαλισμού, φαίνεται πως είχε δρομολογηθεί από τότε. Αλλά υπήρχε το καθεστώς του Μακαρίου που εμπόδιζε αυτή την προοπτική. Και για τα αστικά κόμματα υπήρχε το εμπόδιο του λαϊκού παράγοντα με την έννοια του πολιτικού κόστους, αν εκτελούσαν τα ιμπεριαλιστικά σχέδια.

Η χούντα μπορούσε να αναλάβει αυτή την εξυπηρέτηση των ΑμερικανοΝΑΤΟικών για την Κύπρο. Τα όσα έγιναν στη συνέχεια - πραξικόπημα και ανατροπή του Μακαρίου, «Αττίλας» 1 και 2, κατοχή μεγάλου μέρους των εδαφών της ως τα σήμερα, αλλά και η τωρινή εξέλιξη του Κυπριακού - δείχνουν πως αυτό ίσως ήταν μια από τις αιτίες επιβολής της χούντας.

Στην καρδιά της οργάνωσης του αντιδικτατορικού αγώνα βρέθηκε εξαρχής το ΚΚΕ με τις παράνομες Οργανώσεις του.

Από την πρώτη κιόλας μέρα του πραξικοπήματος, πρώτο το ΚΚΕ, πρώτοι οι κομμουνιστές εμφανίστηκαν σαν απειλή στα εγκληματικά σχέδια των πραξικοπηματιών και των ΑμερικανοΝΑΤΟικών αφεντικών τους. Από εκείνη την πρώτη μέρα και χωρίς διακοπή, μέχρι την πτώση της δικτατορίας, οι κομμουνιστές αγωνίζονταν για την αποτίναξη του ζυγού. Το ΚΚΕ ήταν ο μεγάλος κίνδυνος για το καθεστώς της πιο άγριας τρομοκρατίας, των φυλακών, των βασανιστηρίων, της κατάλυσης κάθε δημοκρατικού δικαιώματος, για το καθεστώς της υποτέλειας.

Την πρώτη μέρα του πραξικοπήματος, την ίδια ώρα που από τους άλλους ραδιοφωνικούς σταθμούς της χώρας μεταδίδονταν εμβατήρια, η «Φωνή της Αλήθειας» μετέδιδε προκήρυξη του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, που ανάμεσα στα άλλα τόνιζε: «Κατέλυσαν κατά τον πιο στυγνό τρόπο το Σύνταγμα της χώρας. Διέπραξαν έγκλημα εναντίον του λαού. Δημιουργούν άμεση σοβαρότατη απειλή για την Κύπρο, για την εμπλοκή της χώρας στο βρώμικο πόλεμο του Βιετνάμ, για την ειρήνη στο χώρο της ΝΑ Μεσογείου».

Την ώρα που εκατοντάδες κομμουνιστές μαζί με πολλούς δημοκράτες συναγωνιστές είχαν συλληφθεί και έπαιρναν το δρόμο για τις φυλακές, μόνο η φωνή του ΚΚΕ, η «Φωνή της Αλήθειας», έφθανε στα αυτιά του λαού. Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με την ίδια προκήρυξη, απηύθυνε κάλεσμα ενότητας και αντίστασης:

«Καλούμαστε όλοι, πάνω από οποιεσδήποτε διαφορές, να υψώσουμε υπερήφανο το εθνικό μας ανάστημα και να αντιτάξουμε το ΟΧΙ στη δικτατορία. Περιφρονήστε τα φασιστικά στρατοκρατικά μέτρα και αντιταχθείτε με την πιο μεγάλη αποφασιστικότητα στη βασιλοφασιστική δικτατορία. (...) Η Ελλάδα θα προχωρήσει. Η θέληση του ελληνικού λαού θα επιβληθεί».

Οι πραξικοπηματίες άρχισαν το πογκρόμ κατά των κομμουνιστών. Καραβιές ολόκληρες αγωνιστών μετέφεραν στα ξερονήσια. Σειρές ήταν οι κλούβες, που μετέφεραν μέλη, φίλους κι οπαδούς του ΚΚΕ στις φυλακές. Κι όμως, η αντίσταση των κομμουνιστών δε σταμάτησε.

Μαζί στις επάλξεις σημαία του αγώνα και ο παράνομος «Ριζοσπάστης». Με την κυκλοφορία του, ο παράνομος «Ρ» του Μάρτη του 1968, έγραψε μια από τις σημαντικότερες σελίδες της ιστορίας του. Η σημασία της έκδοσης του «Ρ», αλλά και της ανακοίνωσης, που δημοσίευε, του Προεδρείου της 12ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ ήταν μεγάλη.

Η Ολομέλεια διαπίστωνε ότι «εκείνο που χαρακτηρίζει την εσωτερική κατάσταση είναι από τη μία μεριά η προσπάθεια της χούντας να ξεπεράσει την κρίση του καθεστώτος με τη δημαγωγία και την τρομοκρατία και από την άλλη το δυνάμωμα της αντιδικτατορικής αντίστασης και πάλης». Τόνιζε ότι «για να πέσει η δικτατορία χρειάζεται ν' αναπτυχθεί ισχυρό κίνημα του λαού και του στρατού».

Η Ολομέλεια ψήφισε ένα «μίνιμουμ πρόγραμμα για τη συσπείρωση όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων». Δήλωνε ότι το ΚΚΕ θα πρωτοστατήσει για τη συσπείρωση των αντιδικτατορικών δυνάμεων και για το δυνάμωμα του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Χαρακτήριζε «κεντρικό πολιτικό και οργανωτικό καθήκον τη δημιουργία γερού ΚΚΕ, τη δημιουργία Οργανώσεων του Κόμματος παντού και κατά πρώτο λόγο στα μεγάλα εργοστάσια και επιχειρήσεις».

Μαζί με το ΚΚΕ, στην πρώτη γραμμή του αντιδικτατορικού αγώνα, και η ΚΝΕ. Η πορεία της, στα πρώτα της βήματα, είναι συνυφασμένη με τον αντιδικτατορικό αγώνα, με την οργάνωση της πρωτοπόρας πάλης της νεολαίας κατά της χούντας. Η ΚΝΕ ιδρύθηκε στα τέλη του '68. Από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της, έβαλε σαν άμεσους στόχους την οργάνωση, την ενότητα, την κινητοποίηση της δημοκρατικής νεολαίας για το γκρέμισμα της δικτατορίας και την αποκατάσταση της πραγματικής δημοκρατίας.

Η ΚΝΕ αποτέλεσε τον κρίκο συνένωσης του νεολαιίστικου κινήματος με το κίνημα της εργατικής τάξης. Η ΚΝΕ ανέπτυξε δραστηριότητα σε όλα τα τμήματα της νεολαίας, στους φοιτητές, στους μαθητές, στα εργοστάσια, στα νυχτερινά σχολεία. ΚΝίτικες Οργανώσεις στήθηκαν σε όλους τους χώρους της νεολαίας.

Η ΚΝΕ πήρε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της αντι-ΕΦΕΕ, που δημιουργήθηκε για να συντονίσει και να συνενώσει σε ενιαία οργάνωση την αντιδικτατορική δράση των φοιτητών. Σημαντικά γεγονότα στη δράση της, οι πρώτες Γενικές Συνελεύσεις των φοιτητών. Εκεί εκλέχτηκαν οι πρώτες επιτροπές αγώνα. Η δράση της ΚΝΕ είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη συμμετοχή των φοιτητών και άλλων τμημάτων της νεολαίας στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου.