"Η δύναμή μου κόβεται και δεν μπορώ να συλλοϊστώ τα όσα περάσαμε, πε πως είμαι και γω μες το χώμα άμα τα συλλοϊστώ... ".

"Αχ, πού να σας θυμηθώ; πού να σας μνημονέψω;".

"Στην Ελεψίνα πιάστηκε, μη με ρωτάτε το πώς. Κείτομαι στο στρώμα. Και στο Γουδί τον εκτελέσανε, 1944, χρόνος σημαδεμένος με σταυρό. Ο άλλος μου κατέβηκε τον ίδιο χρόνο απ' το βουνό. Υστερα γυρίσανε τα πράγματα. Μας κυνηγούνε. Τώρα οι δεξιοί. Απ' του βελονιού τη μύτη μας περνούνε. Μας ξεφτιλίζουνε. Πάνε 19 χρόνια που τον έχουνε στη φυλακή... Μα να 'τανε και μόνο εμένα, είμαστε πολλές, οι πέτρες ραγίζουνε άμα μαζευτούμε και καρτερούμε στην πόρτα της φυλακής".

Περιστατικά μεγάλα και μικρά με κοινό εφόδιο το λόγο των κοινών ανθρώπων, όπως τα κατέγραψε αυτούσια από διηγήσεις απλών ανθρώπων η Ελλη Παπαδημητρίου,δίνοντας τον τίτλο "Κοινός λόγος".Ενας "λόγος" που επισημαίνει μια "κοινή" πραγματικότητα. Κι εδώ η πραγματικότητα είναι πόλεμοι, πείνες, προσφυγιές, καταδρομές. Κύρια συνάρτηση το κοινό πάθος των ανθρώπων, που με το κεφάλι ψηλά, την αξιοπρέπεια στο μέτωπο, αξίωναν ειρήνη, ελευθερία.

"Οι αφηγήσεις του "Κοινού λόγου" - λέει ο σκηνοθέτης της παράστασης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος - διαθέτουν σπάνιες αρετές. Πρώτα απ' όλα γνησιότητα και άκρα οικονομία στην έκφραση και στη συγκίνηση. Δεν υπάρχει τίποτε περιττό ή κούφιο. Ο αφηγητής περιγράφει τα γεγονότα που τον σημάδεψαν, τοποθετώντας τον εαυτό του στο κέντρο, μα και σε απόσταση από αυτά. Χάρη στην απόσταση, που κάποιες στιγμές μας παραπέμπει στην αρχαία τραγωδία, η ουσία και η συγκίνηση της ζωής μεταδίδονται με απόλυτη αμεσότητα. Και τα μικρά ή μεγάλα περιστατικά, που αφηγείται ο καθένας, συναρμολογούν, το ένα πλάι στο άλλο, μια ολόκληρη εποχή, το πάθος και το κλίμα της. Τα χαρακτηριστικά αυτά, πολύτιμα για κάθε τέχνη και ιδιαίτερα για το θέατρο, θελήσαμε να αναδείξουμε στην παράστασή μας, με την πεποίθηση πως στις μέρες μας η υγεία του συλλογικού αισθήματος που αποπνέει ο "Κοινός λόγος" λειτουργεί λυτρωτικά τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό".

- Γιατί επιλέξατε αυτά τα κείμενα;

- Κατ' αρχήν για τη συνταρακτική επικαιρότητά τους. Οι εμφύλιοι και η προσφυγιά είναι δίπλα μας. Επειτα, η σχέση μου με τον "Κοινό λόγο" είναι πολύ παλιά. Ξεκινά από το 1974 που ήμουν μαθητής στη δραματική σχολή και δούλευα στον "Κέδρο". Εκεί διάβασα τον "Κοινό λόγο" και γνώρισα την Ελλη Παπαδημητρίου,με την οποία ήμασταν φίλοι μέχρι το θάνατό της, πριν από τρία χρόνια. Ηταν από τις σχέσεις της ζωής μου που με επηρέασαν πάρα πολύ. Η Ελλη ήταν ένα άτομο με μοναδική ικανότητα να ξεχωρίζει το γνήσιο από το κάλπικο. Κοντά της ανακάλυπτα κυριολεκτικά την Ελλάδα πέρα και έξω από γραφικότητες ή μεγάλα λόγια. Ηξερε να μπαίνει στην ουσία των πραγμάτων και των ανθρώπων αυτού του τόπου. Τη θεωρώ πνευματική μου μητέρα. Οταν πρωτοδιάβασα της έλεγα ότι έχουν πολύ έντονη θεατρικότητα. Είναι αφηγήσεις με λόγο ποιητικό και με μια εκπληκτική θεατρικότητα. Η οικονομία που έχουν, ως προς την έκφραση και τα συναισθήματα, είναι αρετή που δεν τις συναντάμε εύκολα στο νεοελληνικό θέατρο. Πιστεύω ότι όσοι θα ήθελαν να γράψουν θέατρο, θα έπρεπε να σπουδάσουν πάνω σ' αυτά τα κείμενα. Με την Ελλη Παπαδημητρίου και τον Σάββα Χαρατσίδη,του οποίου η ζωγραφική και ιδιαίτερα οι γυναικείες μορφές του μου θύμιζαν πάντα κάποιες γυναίκες από τον "Κοινό λόγο", είχαμε συζητήσει πολλές φορές για την προοπτική να γίνουν οι αφηγήσεις αυτές θεατρική παράσταση. Δυστυχώς, δεν προλάβαμε να την κάνουμε μαζί, γι' αυτό και αφιερώνω αυτές τις παραστάσεις στη μνήμη τους.

- Οι αφηγήσεις ποιο διάστημα καλύπτουν χρονικά;

Από τις αρχές του αιώνα, πριν τη Μικρασιατική καταστροφή. Προχωράνε στη Μικρασιατική καταστροφή, στον πόλεμο, τον εμφύλιο και τα επόμενα δύσκολα χρόνια μέχρι τη δεκαετία του '60. Είναι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ιστορίας μας. Αυτός ο τόπος έχει περάσει πάρα πολλά, πολύ δύσκολα χρόνια. Αλλά βλέπουμε ότι αυτές τις αφηγήσεις θα μπορούσαμε να τις ακούσουμε, σήμερα, από ανθρώπους από τη Γιουγκοσλαβία, την Αλβανία, τη Ρουάντα. Η βάση αυτών των κειμένων είναι οι σχέσεις με τους ανθρώπους. Μιλάνε άνθρωποι για ανθρώπους που χάσανε, για ανθρώπους που αγαπήσανε, για τα παιδιά τους, τους γονείς τους, τα αδέλφια τους. Εχει μια τρομακτική επικαιρότητα. Κάθε μέρα ακούμε στις ειδήσεις το τι συμβαίνει στις γειτονικές μας χώρες και απλώς τα προσπερνάμε, γιατί δε συμβαίνουν μέσα στο σπίτι μας. Και όσο πιο μακριά είναι, τόσο λιγότερο μας ενδιαφέρει, δυστυχώς.

- Η τέχνη οφείλει να σκύψει με σεβασμό πάνω στη μνήμη του λαού της; Είμαστε λαός που χάνουμε σιγά - σιγά τη μνήμη μας;

- Ενας στόχος της παράστασης είναι και αυτός. Δε γίνεται να μην πατάμε στη μνήμη μας, να μην πατάμε στο παρελθόν μας. Δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς τη μνήμη.Ζούμε σε μια εποχή όπου επιφανειακά περνάμε καλά. Αλλά ξεχνάμε ότι αυτά που συμβαίνουν σε γειτονικές μας χώρες είναι πάρα πολύ πιθανό να συμβούν και στο δικό μας τόπο και δεν μπορούμε να τα αγνοούμε. Οπως, επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε κάποιες ανθρώπινες αξίες, που μας διδάσκουν εκείνοι οι άνθρωποι που περάσανε πάρα πολλά, γιατί αγαπήσανε αυτό τον τόπο και αγωνίστηκαν για τα ιδανικά τους. Τα κείμενα αυτά έχουν μεγάλη σχέση με την αντίσταση, τον εμφύλιο, τα μετεμφυλιακά χρόνια. Υπάρχουν κάποια πράγματα που μας χαρακτηρίζουν σα λαό και φαίνονται μέσα από αυτά τα κείμενα. Είναι η αξιοπρέπεια και η αισιοδοξία. Μπορεί τα κείμενα να μιλάνε για τραγικά γεγονότα, αλλά βλέπεις την ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει με αξιοπρέπεια. Ενα πράγμα που με συγκλόνιζε πάντα, και όχι μόνο επειδή ανήκω στο χώρο της Αριστεράς, ήταν το γεγονός ότι κάποιοι άνθρωποι πέρασαν πολύ δύσκολα χρόνια σε εξορίες και με βασανιστήρια, γιατί μαζί με την ιδεολογία τους υπήρχαν και λόγοι αξιοπρέπειας. Μου φαίνεται συγκλονιστική η απόφαση ενός ανθρώπου να λέει "δεν υπογράφω. Οχι μόνο γιατί δε μου το επιτρέπει η ιδεολογία μου, αλλά και η αξιοπρέπειά μου".Χαρακτηριστικό του λαού μας είναι επίσης η αισιοδοξία. Περνάμε δύσκολα πράγματα, είμαστε ένας δοκιμασμένος λαός, περάσαμε δύσκολες εποχές, αλλά έχουμε την ικανότητα να τα ξεπερνάμε και να κάνουμε και τα δύσκολα τραγούδι. Στις αφηγήσεις γίνεται φανερό ότι εκείνο που μένει, πάνω απ' όλα, είναι η αξιοπρέπεια, η ανθρωπιά, η βαθιά πίστη στη ζωή. Κι αυτή ακριβώς η πίστη, η θέληση για ζωή, κάνει το γέλιο ν' ανθίσει πλάι στο δάκρυ. Οδηγεί τα βήματα στο χορό και ενώνει τις φωνές στο τραγούδι, που μιλάει με τη δική του γλώσσα για την αξία της ζωής.

- Στην παράσταση γιατί επιλέξατε μόνο γυναικείες αφηγήσεις;

- Γιατί μας ενδιαφέρει να δούμε την ιστορία μέσα από το φίλτρο της γυναικείας έκφρασης και ευαισθησίας. Να μετρήσουμε τα σημάδια της, όπως εγγράφονται στην ψυχή και στη ζωή των προσώπων, που πολλές φορές στέκονται σε δεύτερο πλάνο. Μ' ενδιαφέρει ο ρόλος της γυναίκας στην ιστορία, όπου η γυναίκα είναι δίπλα από τα ηρωικά πρόσωπα. Παρότι ο αγώνας που κάνουν για να κρατήσουν την οικογένειά τους, για να κρατήσουν τις αξίες τους, είναι το ίδιο ηρωικός. Γιατί οι γυναίκες, όλα αυτά τα δύσκολα χρόνια, στήριξαν δυναμικά τους άντρες τους, τα παιδιά τους, τα αδέλφια τους. Επίσης ο λόγος που διάλεξα γυναικεία κείμενα είναι γιατί ξέρουν οι γυναίκες να αφοσιώνονται στους ανθρώπους που αγαπάνε. Ο συναισθηματικός κόσμος των γυναικών είναι έντονος.

• Ο "Κοινός λόγος" παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου,σκηνικά - κοστούμια Αντώνη Δαγκλίδη,επιλογή τραγουδιών Κώστα Βόμβολου και επιμέλεια κίνησης Ντόρας Τσάτσου - Συμεωνίδου.Τους ρόλους ερμηνεύουν: Σούλα Αθανασιάδου, Ανθή Ανδρεοπούλου, Ολγα Δαμάνη, Μαρία Κατσανδρή, Τζίνη Παπαδοπούλου.Η παράσταση θα παίζεται μέχρι τις 6 Ιουλίου.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

"Κοινός λόγος" στο "Θέατρο του Νέου Κόσμου"