"Καρπός μιας Αγάπης με πόνους και λαβωματιές, γεναμένος από λίγα χορτάρια έλαβε τώρα πνοή. Γλυκό είν' το πρόσωπό μας και οι χορδές της φωνής σαϊτες αγγέλων στα "Λαϊκά Τραγούδια της Ζάκυνθος". Δυο ήλιοι, δυο φεγγάρια οι χτύποι της καρδιάς των έφηβων - εραστών, μοσκοβολάει το στόμα. Ω πατέρα ουρανέ, σημαδεύεις πως ο ήλιος προβαίνει. Ας πάμε νέοι, ανθεί και λουλουδίζει ο ήχος. Κι όρκο σας κάνω, τα πανιά αντέχουν κι είναι άσπρα, το αγέρι φυσάει στον Αιγιαλό, η "Γιακίνθη" αρμενίζει!".

Ο λόγος του αξέχαστου Ζακυνθινού συνθέτη Δημήτρη Λάγιου,ως "προανάκρουσμα" σε μια δισκογραφική έκδοση, που φέρει την υπογραφή του στην έρευνα, καταγραφή, επεξεργασία και διδασκαλία, εισάγει στα "Λαϊκά Τραγούδια της Ζάκυνθος".Εναν εξαίρετο δίσκο - έκδοση του "Κάλβειου Μουσικού Σχολείου" - που μαρτυρά την αγωνία και την προσπάθεια του συνθέτη για τη διάσωση και διάδοση της μουσικής παράδοσης του νησιού. Πέντε χρόνια έχουν περάσει από το θάνατο του Δημ. Λάγιου (έφυγε στις 11 Απρίλη '91, σε ηλικία 39 χρόνων), όμως η μουσικολογική του έρευνα, που καταγράφηκε στο βινίλιο, σε μια συλλογή δίσκων ("Λαϊκά Τραγούδια της Ζάκυνθος", "Του Σολωμού και της Ζάκυνθος", "Ζακυνθινές σερενάδες", "Εκκλησιαστική μουσική παράδοση" κ. ά.) παραμένει μοναδική.

"Τα τραγούδια της Ζάκυνθος", μας πληροφορεί σε κάποιο από τα σχόλιά του ο Δ. Λάγιος, "εισάγοντας" τον ακροατή στο περιεχόμενο του δίσκου "Λαϊκά Τραγούδια της Ζάκυνθος","έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία και τη βυζαντινή Ελλάδα. Επιδράσεις έχουν επίσης δεχτεί από την Κρήτη και την Ιταλία. Αναφέρομαι στις αρέκιες, τα αγροτικά και τη ζακυνθινή ψαλμωδία, που κράτησαν το μουσικό τους χαρακτήρα μορφικά αυτόνομο. Αναπτύσσονται όλοι αυτοί οι ήχοι, ευδοκιμούν και συγκλίνουν πριν και μετά την πτώση της Βενετίας στα Εφτάνησα. Είναι η ψυχή, ο καθρέφτης και το όπλο στα χρόνια εκείνα με τις μεγάλες αλλαγές, τα λαϊκά αυτά τραγούδια... Είναι χαραγμένη βαθιά η αγωνία και η πάλη των τάξεων, η προσδοκία για την ένωση με την Ελλάδα και κυρίως μια ώριμη πολιτική συνείδηση των ανθρώπων του λαού, που καταγράφεται στο τραγούδι τους".Οκτώ αγροτικά τραγούδια, που περιλαμβάνονται στο δίσκο, μαρτυρούν το πνεύμα, τη γρήγορη μελωδική κίνηση και το καθαρό, μα και ιδιόμορφο μουσικό και στιχουργικό κλίμα που διαπνέει αυτό το είδος τραγουδιών. Τραγούδια που συνοδεύονται από τα παραδοσιακά ταμπουρλονιάκαρα (νταούλι και πίπιζα) ή από βιολί, ακορντεόν και κιθάρα. "Σώθηκαν, σημειώνει ο Δ. Λάγιος, από λαϊκούς οργανοπαίχτες και με την προφορική παράδοση των χωρικών μας. Ο Τάσης Κουκής στο Κερί, ο Μπάμπης Χαραλαμπαίος στον Αγιο Λέοντα, η Ρούσα Τσουκαλά στις Ορθωνιές μού τραγούδησαν στιχάκια και στιχάκια.Ο πλούτος των αγροτικών είναι μεγάλος, εδώ έχω κάνει μια μικρή επιλογή". Ετσι, στο πρώτο μέρος του δίσκου, μετά από το "Τελάλημα" με τη φωνή του Γεράσιμου Πανά να προσκαλεί στην ομιλία "Ο Κρίνος και η Ανθία", ακούγονται από το "Κάλβειο Παραδοσιακό Συγκρότημα" κομμάτια όπως ο Ζακυνθινός συρτός ή Λεβαντίνικος,η Κεριώτικη μπαλάντα "Ο Πικραμένος",ο χορός "Γιαργιτός",που λέγεται ότι είναι ο πανάρχαιος κύκλιος χορός ή χορός του Θησέα (η μεγάλη ευκινησία και τα πηδήματα που απαιτεί από τον κορυφαίο αναπαριστούν την πάλη του Θησέα με το Μινώταυρο), η παραπλήσια στις κρητικές μαντινάδες "Απαρνημένη",η "Αμοιρη",που πιθανολογείται ως μανιάτικο τραγούδι, αν και σήμερα δεν υπάρχει στη Μάνη, το κεφάτο "Αλφαβητάρι" και το χορό "Γέρανος" ή μεγάλος Ζακυνθινός.

Η ρυθμική αγωγή (δίσημος ρυθμός) και τα μελίσματα των αγροτικών τραγουδιών της Ζακύνθου διαφέρουν κατά πολύ από τις αρέκιες,τα παλιά λαϊκά τραγούδια, που ευδοκίμησαν στη Χώρα της Ζακύνθου στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου.Τραγούδια πολυφωνικά και χωρίς τη συνοδεία οργάνων, υμνούν τον έρωτα, αλλά και εμψυχώνουν το λαό για τον ξεσηκωμό ενάντια στον κατακτητή, όχι μόνο της Επτανήσου, αλλά όλης της Ελλάδας. Η αρέκια γεννήθηκε στην ταβέρνα, η οποία στη Ζάκυνθο λειτούργησε σαν λαϊκό σχολείο, κι έγινε η ντοπιολαλιά των Ζακυνθινών.

Μια επιλογή με οκτώ αρέκιες περιλαμβάνεται στη δεύτερη πλευρά του δίσκου, που ερμηνευμένες από τους "Τραγουδιστάδες του Ασκηταριού",προσφέρουν μια γεύση αυτών των λαϊκών μουσικών αριστουργημάτων. Οι αρέκιες στο άκουσμα συγγενεύουν με τραγούδια της νότιας Ιταλίας και εβραϊκούς ύμνους. "Η πρώτη φωνή, σημειώνει ο Δ. Λάγιος αναφερόμενος στις αρέκιες, είναι απλή και, ρινόφωνα όπως αρχίζει, θυμίζει πολύ τον βυζαντινό τρόπο ερμηνείας, η δε πρώτη νότα του τραγουδιού είναι συνήθως η δεσπόζουσα της σκάλας. Ιδιαίτερο ρόλο στα τραγούδια αυτά παίζει το ηχόχρωμα κάθε φωνής, που πρέπει να 'χει το ίδιο ταίριασμα (ένταση και χρώμα), για να δέσει η αρμονία. Πολλές φορές, στο τέλος των φράσεων έχουμε την προσθήκη μιας ακόμα φωνής που μπαίνει μια τρίτη πάνω από τη μελωδία του τραγουδιού και λέγεται "σουλτάνα". Ετσι η αρέκια γίνεται πεντάφωνη... Στις αρέκιες το ρυθμικό στοιχείο φαινομενικά είναι χαλαρό, με παύσεις και πλατειασμούς. Κι εδώ έχουμε συγγένεια με το βυζαντινό τρόπο της ψαλμωδίας. Μελετώντας όμως το τραγούδι, ακούς κάποια εσωτερική δύναμη του ρυθμού και στις παύσεις ακόμα. Στις αρέκιες τραγουδούν πέντε φωνές: πρίμο, σιγόντο, τέρτσα, αμπάσο και σουλτάνα".

Στο δίσκο, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται το ερωτικό, δοξαστικό τραγούδι "Δυο ήλιοι, δυο φεγγάρια",τα πατριωτικά "Εφτασε η λαμπρά στιγμή" και "Στ' άγρια βουνά",το επίγραμμα του Σολωμού "Στων Ψαρών".Επίσης, τα "Φυλακίσια" ή "Τση φυλακής",όπως ονόμαζαν οι παλιοί τραγουδιστάδες τα δίστιχα, που το περιεχόμενό τους αναφερόταν στην παλικαριά, τον πόνο και τον έρωτα. Οπως μας πληροφορεί ο Δ. Λάγιος, αυτά τα κομμάτια τα τραγουδούσαν με το γνώριμο τρόπο της ερωταπόκρισης και με τη συνοδεία μιας κιθάρας που έπαιζε "διπλό κοπανιαμέντο". Σε αντίθεση με τις άλλες αρέκιες, που είναι πολυφωνικές, εδώ τραγουδάει ένας ένας, κάτι ανάλογο με τις κρητικές μαντινάδες. Τα ονόμαζαν φυλακίσια, γιατί τα τραγουδούσαν στη φυλακή αυτοί που μπαίνανε από "βεντέτα" για λόγους τιμής ή από διαμάχες με τους άρχοντες. "Με σπάρα εγεννήθηκα, με κάμες με φασκιώσαν, και με πιστολομάχαιρα στην κούνια με ασημώσαν" αρχίζει το "φυλακίσιο" κομμάτι, που φιλοξενείται στο δίσκο και κάνει λόγο για τη "σελινοπουλημένη Μαρία", την "πουλημένη στα σελίνια, στο αγγλικό χρυσάφι δηλαδή, συνείδηση του καταχθόνιου άρχοντα". Ενα κομμάτι, που όπως γράφει ο Σαράντης Α. Αντίοχος στο βιβλίο "Χρονικά Ζακύνθου", "τραγουδούσαν στους δρόμους οι Ζακυνθινοί και ήταν μοτίβο συνεννόησης μεταξύ εκείνων που δεν τολμούσαν να εξωτερικεύσουν ελεύθερα τη γνώμη τους".

Η έκδοση αυτού του πολύτιμου υλικού - παραγωγή του "Κάλβειου Μουσικού Σχολείου" που ο Δ. Λάγιος ίδρυσε - βεβαίως δεν είναι τωρινή. Παραπέμπει στα μέσα της δεκαετίας του '80. Η μοναδικότητά της όμως κάνει φανερή την ανάγκη ώστε αυτό το μουσικό υλικό να βγει και έξω από τα όρια του νησιού, κάνοντας και άλλους πέρα από τους Ζακυνθινούς κοινωνούς αυτής της πλούσιας μουσικής παράδοσης. Καθώς η έκδοση αυτή, όπως και οι άλλοι δίσκοι που προαναφέραμε, έγινε σε περιορισμένα αντίτυπα, θεωρούμε ότι σήμερα μια ενδεχόμενη επανέκδοσή του με πανελλήνια εμβέλεια θα είχε πολλά να προσφέρει.

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ

Αρέκια από τους: Γ. Κουρέντε, Δ. Σπαθάτο, Γ. Στάμο, Γ. Τέρτσα