Η ταινία "Ο χαμένος θησαυρός του Χουρσίτ Πασά",που είδαμε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ήταν ο λόγος της συζήτησής μας με τον δημιουργό της Σταύρο Τσιώλη.Πρόκειται για ταινία που διατρέχει το σύγχρονο ελληνικό τοπίο χωρίς καλλωπιστικές ωραιοποιήσεις. Ερασιτεχνική, με το ουσιαστικό νόημα της λέξης και αβίαστα αυθόρμητη στην κατασκευή της. Τα ίδια στοιχεία έχουν και οι χαρακτήρες, τα πρόσωπα και οι καταστάσεις που τη συνθέτουν. Τα θλιμμένα από την ερήμωση χωριά της Μανιάτικης γης, όπως τα καταγράφει η κινηματογραφική κάμερα του Τσιώλη. Οι ίδιες στην ουσία, ριζωμένες στο χρόνο, αξίες του λαϊκού μας πολιτισμού, που σήμερα εγκαταλείπεται στη λήθη. Θα λέγαμε ότι η ταινία του Σταύρου Τσιώλη αντλεί τα στοιχεία της από τον Καραγκιόζη. Φτωχή, όπως και εκείνος, συλλαμβάνει και εκφράζει με κωμικά πανούργο τρόπο τα βάσανα και τους πόθους του νεοέλληνα στην καινούρια "σκλαβιά" που του φέρνουν η ευκολία, η ζωή χωρίς αγώνα.

Η ταινία, αν και δημιούργημα μιας απόλυτα προσωπικής αγωνίας, αποτελεί ένα φαινομενικά "τυχαίο" συνάθροισμα των συλλογικών οραμάτων του λαού μας, των αξιών, των παραδόσεων και του πολιτισμού του. Και λέμε "τυχαία", γιατί όλα μέσα στην ταινία, οι μανιάτικοι πύργοι, τα μοιρολόγια, οι γάμοι, τα τραγούδια της χαράς, μονιάζουν με τη σημερινή πραγματικότητα σαν να τοποθετήθηκαν τυχαία εκεί. Και ο θεατής καλείται να ανακαλύψει, σε κάθε πλάνο, τη θέση τους στην ιστορική μας συνείδηση. Αυτό που κρύβεται πίσω από το τυχαίο.

Με το πρόσχημα ενός τυχαίου αρχίζει και η ιστορία της. Η ταινία αφηγείται τις περιπέτειες 80 κρατούμενων, που απέδρασαν από τις φυλακές του Κορυδαλλού,εξαιτίας ενός τυχαίου λάθους να αφήσει ένας από αυτούς την πόρτα ανοιχτή! "Πάντα αισθανόμουνα μια τέτοια πράξη, όσο συμβολική μπορεί να είναι μια απόδραση, σαν μια εκτίναξη προς την ελευθερία",λέει ο Σταύρος Τσιώλης. "Βλέπουμε τους 11 από αυτούς τους δραπέτες, που πηγαίνουν στην Πελοπόννησο, να εφευρίσκουν τον τρόπο να ζούνε, αυτοσχεδιάζοντας τη ζωή τους από την αρχή. Να κατακτούν κάθε μέρα την ελευθερία τους, κατακτώντας τρόπους να επιβιώσουν. Οι δικοί μου ήρωες χαίρονται κάθε στιγμή της ζωής τους. Γι' αυτούς η ζωή είναι μια γιορτή. Είναι συμμετοχή στην κατάκτηση της αλήθειας".

- Ποια, όμως, αλήθεια μπορεί να κρύβει ένας παλιός θησαυρός, στοιχείο πάντα φιλονικίας, έχθρας και διχόνοιας;

- "Ενας μεγάλος "θησαυρός" εμφανίζεται στο δρόμο των ηρώων μου. Η ανακάλυψή του δεν προκαλεί αλλαγές στο χαρακτήρα τους, δε μετατοπίζει το στόχο τους, την άσκηση της ελευθερίας τους, ούτε φθείρει τη συλλογικότητά τους. Ο "θησαυρός" υπάρχει χωρίς να φαίνεται στην ταινία. Υπάρχει ως αφύπνιση, ως πρόκληση να συνειδητοποιήσουμε τον αληθινό θησαυρό της ζωής. Εχουμε μάθει να βλέπουμε την έννοια "θησαυρός" όπως τον παρουσιάζει ο αμερικανικός, γενικά ο ξένος κινηματογράφος: Μια ομάδα που βρίσκει ένα θησαυρό, σφάζεται μέχρι την επικράτηση του δυνατότερου. Αυτός είναι ένας ύπουλος νόμος, που πλέον κυριαρχεί στην καθημερινή μας ζωή. Στην ιστορία μου η ανακάλυψη του θησαυρού κουβαλά κάτι από τη συγκίνηση που μας προξενεί η αναζήτηση της αλήθειας. Η ίδια συγκίνηση όταν αντικρύζουμε το νιογέννητο μωρό, βλέποντας σ' αυτό τη γέννηση της ελπίδας, τη συνέχεια της ζωής".

- Τι διαφορετικό περιέχει αυτός ο θησαυρός και ποια η σημασία του στην ταινία σας;

- "Με την ανακάλυψη του θησαυρού, ο έφιππος στρατηγός της ταινίας κηρύσσει την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Καλεί το λαό σε ένα νέο '21 και επιστρέφει το "πακέτο Ντελόρ", μέσα σ' ένα κλίμα γενικού ενθουσιασμού και εθνικής αξιοπρέπειας. Ο θησαυρός αποκτά το χαρακτήρα κινήτρου για την καλλιέργεια των ριζωμένων στο χρόνο αξιών της φυλής και η υλική του πλευρά καλύπτεται κάτω από τη σκέπη αγαθών, που μόνο ο αγώνας θα φέρει".

- Η αναζήτηση του θησαυρού έχει πρωταγωνιστικό ρόλο κι όμως δε φαίνεται, τον αφήνετε απλησίαστο από το βλέμμα του θεατή.

- "Ο θεατής καλείται να πλησιάσει την ταινία και το θησαυρό της ελεύθερα. Χωρίς την κηδεμονία του σκηνοθέτη. Είναι ελεύθερος να συμμεριστεί, να μοιραστεί ή αν θέλει και να αγνοήσει το μυστικό του χαμένου θησαυρού. Το μήνυμα, αν και δεν ασπάζομαι την αρχή του μηνύματος στη δημιουργία, αλλά της κοινωνίας, είναι ότι πρέπει να μάθουμε να πολεμάμε για τη ζωή μας και την ελευθερία μας.Βλέπουμε σήμερα 200 χιλιάδες παιδιά στο λεκανοπέδιο της Αττικής να είναι εξαρτημένα από τα ναρκωτικά. Εχουμε δηλαδή ένα κράτος και μια κοινωνική οργάνωση, όπου κάθε βράδυ αυτά τα παιδιά μπορούν να βρίσκουν ελεύθερα τη δόση τους. Τα ναρκοκέρδη είναι 600 εκατομμύρια δραχμές το χρόνο και όλοι ξέρουν ποιοι τα καρπώνονται.Αν θέλουμε σαν λαός να αισθανθούμε το μεγαλείο της ζωής και της φυλής μας, πρέπει ασταμάτητα να αγωνιζόμαστε για τη ζωή, πολεμώντας για τις αξίες της.

Σήμερα μας βάζουν το δίλημμα να διαλέξουμε ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την Αμερική. Να μας συγκλίνουν θέλουν με έναν τρόπο ζωής αλλότριο. Αυτό που καταστρέφει την αληθινή επαφή των λαών είναι οι δεδομένες από την αρχή πολιτικές κατευθύνσεις των κυρίαρχων. Αρκεί να κοιτάξουμε στη γειτονική μας Γιουγκοσλαβία, που τη διαμέλισαν, χωρίς να ρωτήσουν το λαό της. Να πολεμήσω σημαίνει να κρατήσω αυτό που εγώ θεωρώ Ιερό, την ατομική, οικογενειακή και εθνική μου ελευθερία".

- Πώς εκφράζεται αυτό το "πολεμάμε" για ό,τι θεωρούμε ιερό και ποιο είναι αυτό;

- "Να ξαναρχίσουμε από την αρχή. Εχουμε έναν τεράστιο πλούτο. Είναι η πείρα που αποκομίσαμε από το μεγαλείο των λαών, που πίστεψαν σε μια μεγάλη πανανθρώπινη ιδέα μέσα από τη μαρξιστική θεωρία. Είδαμε πόσο άδολα θυσιάστηκαν λαοί για το κοινό συμφέρον. Θα αφήσουμε να χαθεί αυτός ο πλούτος; Αυτός είναι ο πολιτισμός, η προίκα των λαών, που κινείται υπόγεια αργά και αδιόρατα. Πολιτισμός είναι η αλήθεια που έχει δοθεί και αλήθεια σημαίνει "δεν ξεχνώ". Δεν ξεχνώ τις γενιές ανθρώπων που αγωνίστηκαν πριν από μένα για να φτιάξουνε μια ζωή καλύτερη".

- Ο κινηματογράφος πώς πρέπει να πλησιάζει τη ζωή, ερμηνεύοντάς την, προτείνοντας λύσεις...;

- "Ο κινηματογράφος δεν έχει δικαίωμα ούτε να αναλύει, ούτε να προτείνει, γιατί είναι μια τέχνη οντολογικής τάξεως. Είναι αυτό που ο έλεγε ο Χρήστος Βακαλόπουλος ότι "η ύπαρξη των πραγμάτων και των ανθρώπων και όχι η ερμηνεία τους είναι το μεγάλο φάσμα και ο σκηνοθέτης είναι μια βασανισμένη συλλογική κοινωνική συνείδηση, που ό,τι έχει να καλύψει το καταθέτει μέσα στην ταινία του, με κύριο προορισμό να επικοινωνήσει με τους άλλους ανθρώπους".Αυτή είναι και η αδυναμία του ελληνικού κινηματογράφου. Γίνεται εγωιστικά, χωρίς να παίρνει υπόψη του ότι υπάρχουν κάποιοι άλλοι δίπλα του. Ο θεατής είναι μια καθολικά ολική συνείδηση, που μπαίνει στη σκοτεινή αίθουσα, κάνοντας μια ενεργητική πράξη. Πληρώνει για να δει, που σημαίνει ότι εργάστηκε για να επικοινωνήσει. Ο σκηνοθέτης και ο θεατής είναι ένα κομμάτι μιας μεγάλης ενότητας. Οπως γίνεται με τον επιστήμονα που προσπαθεί να δώσει απαντήσεις για τη συμπαντική κίνηση, μελετώντας τη μικρότερη υποδιαίρεση της ύλης, το ίδιο θα συμβεί, αν αιχμαλωτίσουμε μιάμιση ώρα του χρόνου, μια φέτα ζωής δηλαδή, και σκεφτούμε πάνω σ' αυτή.Η τηλεόραση, όμως, κάνει το αντίθετο. Δημιουργεί ένα θεατή που δεν απαιτεί διάλογο με την ταινία, που την καταναλώσει όπως καταναλώνει ένα φαγώσιμο".

- Ο εθνικός κινηματογράφος τι χρειάζεται;

- "Οι μικρές εθνικές κινηματογραφίες συνεχώς πρέπει να τείνουν να διαπεράσουν το παγκόσμιο σύστημα. Μην ικανοποιηθούμε από μια εγωιστική αυτάρκεια και εσωστρέφεια. Δε μας χρειάζεται η αυτοϊκανοποίηση, επειδή υπάρχει ελληνικός κινηματογράφος και κάνει ένα φεστιβάλ ή επειδή γνωριζόμαστε μεταξύ μας. Θα 'λεγα ότι ο δημιουργός χρειάζεται να αυτοταπεινωθεί, να δουλεύει ανώνυμα, όπως δούλευαν οι βυζαντινοί αγιογράφοι".

- Μιλήσατε για την προίκα των λαών, για κρυμμένο θησαυρό. Η Αριστερά στη χώρα μας πιστεύετε ότι κουβαλά την προίκα του λαού μας;

- "Η Αριστερά κουβαλά μέσα της τεράστια προίκα και δεν εξαργυρώνεται εύκολα, γιατί είναι σε ατίμητα φλουριά. Πρέπει ως αριστεροί να μετριάσουμε τις καθημερινές διεκδικήσεις και να απαιτήσουμε το ανώτερο επίπεδο της ζωής. Να δώσουμε περισσότερη σημασία στην περιφέρεια, να φτιάξουμε πυρήνες αυτοδιοίκησης και να πάρει ο λαός τη ζωή στα χέρια του. Να τονώσει την αυτοπεποίθηση των νέων στην επαρχία, να ενισχύσει τα δημιουργικά του στοιχεία και γιατί όχι να ξεκινήσει η επανάσταση στον πολιτισμό από την ελληνική επαρχία. Επιπλέον χρειάζεται να σεβαστούμε τις αξίες του λαού μας. Να κατανοήσουμε, λ. χ., τη θρησκευτική παράδοση στη χώρα μας. Γιατί εκμεταλλεύονται και τέτοιες αξίες σήμερα οι σοβινιστές και δεν αφήνουν την εργατική τάξη να αισθανθεί πόσο παγκόσμια, αδερφική και ενωμένη είναι. Αυτά όλα μπορεί να φαντάζουν ουτοπικά. Βγαίνουν όμως από όλη την αγωνία και την αναζήτηση μέσα από την Αριστερά. Ποτέ δε θα 'χουμε ολοκληρωτικά την αλήθεια με το μέρος μας. Πρέπει να την ανακαλύπτουμε και να την κατακτούμε από την αρχή".

Γεράσιμος ΒΑΚΡΟΣ

Από την τελευταία ταινία του Σταύρου Τσιώλη "Ο κρυμμένος θησαυρός του Χουρσίτ Πασά"