Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο,ασεβώντας απέναντι στο κοινό αίτημα των Θεσσαλονικέων να διατηρηθεί στην ιστορική μνήμη το Γεντί Κουλέ,αποφάσισε την κατεδάφιση του μεγαλύτερου μέρους του μνημείου. Στην απαράδεκτη αυτή απόφαση το ΚΑΣ οδηγήθηκε με το σκεπτικό να αναδειχτεί μόνο το βυζαντινό φρούριο,μέσα στο οποίο περιλαμβάνονται και οι οθωμανικές ανακατασκευές. Γκρεμίζοντας, όμως, τις φυλακές θα απογυμνωνόταν το μνημείο από την ιστορία του και τα ανθρώπινα μαρτύρια που τη συνόδευσαν. Κατά το ΚΑΣ, φαίνεται, δεν αξίζει η διατήρηση και της σκοτεινής πλευράς της νεότερης ιστορίας μας, που μένει ζωντανή στη μνήμη και στη συνείδηση του λαού και ιδιαίτερα των γενιών που υπέφεραν και αντιστάθηκαν στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, της Κατοχής, του Εμφυλίου και των μετέπειτα χρόνων. Σε ημερίδα που είχε οργανώσει ο Οργανισμός ΠΠ, το Δεκέμβρη του 1994, με θέμα "Χρήσεις του Επταπυργίου", οι περισσότεροι εισηγητές είχαν ταχθεί υπέρ της διατήρησης όλου του μνημείου. Ο εισηγητής της ΚΟΘ του ΚΚΕ είχε τονίσει ότι θα πρέπει να διατηρηθεί το Γεντί Κουλέ και να αξιοποιηθεί, με τρόπο που να αρμόζει σε ένα τόπο μαρτυρίου και αντίστασης, όπως ήταν αυτές οι φυλακές.

Η ιστορία του μνημείου ξεκινά από τον 4ο π.Χ. αιώνα, καθώς τμήμα του ακουμπά στο αρχαίο τείχος. Το φρούριο του Επταπυργίου κατασκευάστηκε περίπου το 12ο μ.Χ., και μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς, έγινε έδρα του διοικητή του σουλτάνου. Στα τέλη του 19ου αιώνα ο χώρος μετατρέπεται σε φυλακές, που λειτούργησαν μέχρι τη δεκαετία του '70. Σύμφωνα με την απόφαση του ΚΑΣ, πρέπει να κατεδαφιστούν οι ακτίνες των φυλακών, ο πύργος του φυλακίου της αυλής, τα βοηθητικά κτίρια και οι στρατιωτικές φυλακές.Αντίθετα, στην εισήγησή της η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ζητούσε τη διατήρηση, στο σύνολό τους, των φυλακών.

"Το Γεντί Κουλέ υπήρξε, ίσως, η δεύτερη (μετά το Ανάπλι) χειρότερη φυλακή του ελληνικού χώρου, ένα κάτεργο. Αυτή είναι η κοινή διαπίστωση και η αρχή μιας ερμηνείας, για τη μυθοπλαστική του δύναμη να δημιουργήσει λογοτεχνία, μουσική και τραγούδι",αναφέρει στην εισήγησή του ο Φ. Ωραιόπουλος,μελετητής της αρμόδιας Εφορείας.

"Οι φυλακές του Γεντί Κουλέ - συνεχίζει - υπήρξαν από την κατασκευή τους έως τη δεκαετία του '70 φυλακές για πολιτικούς και ποινικούς κρατούμενους, που σε κάθε περίπτωση απαίτησαν και ύμνησαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ελευθερία. Στο συγκρότημα του Επταπυργίου μπορεί να συνυπάρχει αυτή η κρυμμένη αντιφατική και διφορούμενη συγκυρία, με απτό και φανερό τρόπο. Και ίσως αυτή η δυνατότητα εναλλαγής, ελευθερίας - εγκλεισμού, είναι ένα από τα στοιχεία που έχουν καταστήσει το βυζαντινό φρούριο και τις φυλακές ενιαίο δυναμικό σύνολο, με σύγχρονη σημασία.Η διατήρηση και συνέχεια μιας τέτοιου τύπου διαλεκτικής σχέσης απαιτεί τη συνύπαρξη του βυζαντινού φρουρίου και των φυλακών και αυτή μπορεί να υλοποιηθεί με την αναμφισβήτητη διατήρηση του συνόλου του βυζαντινού φρουριακού συγκροτήματος, αλλά και του συγκροτήματος των φυλακών. Το Επταπύργιο - Γεντί Κουλέ είναι δυνατό να διεκδικήσει μια άλλη συνέχεια στον πολιτισμό της πόλης.Μια συνέχεια που αποσκοπεί να θέσει τη σχέση της πόλης με το βυζαντινό φρούριο και τις φυλακές σε διαδικασίες κάθαρσης - με την αρχαιολογική σημασία της λέξης - και όχι σε διαδικασίες εξαγνισμού για τη μέχρι τώρα ένοχη σιωπή της".

Η απόφαση του ΚΑΣ δημιούργησε πλήθος αντιδράσεων στη Θεσσαλονίκη. Φορείς, πνευματικοί άνθρωποι, πανεπιστημιακοί εξέφρασαν την αντίθεσή τους. Εκπληξη και αγανάκτηση δηλώνουν οι αγωνιστές, που πέρασαν εφιαλτικά χρόνια στο μεσαιωνικό αυτό κάστρο. Κάποιοι από αυτούς λένε στο "Ρ":

"Το Γεντί Κουλέ δεν είναι μόνο Βυζάντιο και Τουρκοκρατία. Είναι και πρόσφατη και σύγχρονη ιστορία", τονίζει ο παλαίμαχος κομμουνιστής εκπαιδευτικός, Σωτήρης Κωστόπουλος,μέλος του Γενικού Συμβουλίου της ΠΕΑΕΑ. "Οταν ο κόσμος λέει "Γεντί Κουλέ" στη σκέψη του δεν έχει τόσο το φρούριο και τους πύργους, όσο τις μεσαιωνικές φυλακές - κάτεργο για χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και των δημοκρατικών αγώνων του ελληνικού λαού.Πολλοί οδηγήθηκαν σε εκτελεστικά αποσπάσματα, για τις ιδέες τους, γιατί δεν απαρνήθηκαν τα ιδανικά τους, στη διάρκεια της Κατοχής και αργότερα. Εκεί έγιναν, μετά τα έκτακτα μέτρα, οι πρώτες εκτελέσεις δημοκρατικών πολιτών στις 16 Ιούλη 1946 και ακολούθησαν εκατοντάδες αγωνιστές.

"Να γιατί αποτελεί πρόκληση η απόφαση για γκρέμισμα των φυλακών του Γεντί Κουλέ και προσβολή της μνήμης εκείνων, που, με την αυτοθυσία τους, ανύψωσαν το σκοτεινό αυτό δεσμωτήριο σε σύμβολο της αντρειοσύνης. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να στερήσει από τις νεότερες γενιές τη δυνατότητα να γνωριστούν με ένα χώρο όπου γράφτηκαν σημαντικές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας. Μ' ένα τεκμήριο αφοσίωσης σε υψηλά ιδανικά, ως την υπέρτατη θυσία. Η ΠΕΑΕΑ αξιώνει από την κυβέρνηση να αποτρέψει μια πράξη ασέβειας προς την ιστορία. Μια πράξη βεβήλωσης ενός τόπου μαρτυρίου πατριωτών, αγωνιστών της δημοκρατίας και της προόδου", καταλήγει ο Σ. Κωστόπουλος.

Ο πρώην βουλευτής του ΚΚΕ, Μήτσος Σαχίνης,σχολιάζει με τα παρακάτω την απόφαση:

"Ο κόσμος της Θεσσαλονίκης, που έχει ταχθεί υπέρ της διατήρησης του Γεντί Κουλέ ως μνημείου της νεότερης ιστορίας μας, διατηρεί νωπές τις μνήμες από την περίοδο 1940 - '50. Είναι η περίοδος του Εμφυλίου και το Γεντί Κουλέ γίνεται ουσιαστικά φυλακή πολιτικών κρατουμένων, αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, των κομμουνιστών. Δεν πρέπει να χαθούν από το Γεντί Κουλέ τα χνάρια, όπου περπάτησαν, έζησαν και εκτελέστηκαν τόσοι και τόσοι λαϊκοί αγωνιστές. Η πρόταση των δύο επιστημόνων, Ν. Ζία και Χ. Μπούρα,που ζητούν να διατηρηθεί ένας χώρος της φυλακής ως μνημείο και ταυτόχρονα ζητούν την κατεδάφιση άλλων σημαντικών χώρων της φυλακής, είναι αντιφατική και παράλογη. Είναι ιεροσυλία. Αν ήταν δυνατόν να διαβαστούν, να ακουστούν όλα αυτά που έχουν γραφτεί - χαραχτεί στους τοίχους αυτής της φυλακής από διάφορους αγωνιστές και τα οποία σκεπάστηκαν από το χρόνο - γραπτά θανατοποινιτών προς τις οικογένειές τους και άλλα πολλά σημαντικά - τότε, πιστεύω, δε θα έλεγαν να κατεδαφιστεί έστω και ένα τούβλο του συγκροτήματος των φυλακών του.Βιάζονται, όμως, ορισμένοι εκφραστές του "καπιταλιστικού παραδείσου" να θάψουν τα ιστορικά στοιχεία της πάλης του λαού μας ενάντια στην καπιταλιστική βαρβαρότητα και το σύστημα. Αυτά που τους εκθέτουν, δηλαδή, στη συνείδηση του λαού".

"Στην απόφαση αυτή του ΚΑΣ, με την οποία γίνεται προσπάθεια να εμφανιστεί το πρόβλημα απλό και χωρίς αξία, αποκαλύπτεται ένα ανοσιούργημα",λέει ο αγωνιστής Γιάννης Παναγιωτίδης."Θέλουν να γκρεμιστούν όλα αυτά τα κτίσματα, ζώσα ιστορία, αδιάψευστοι μάρτυρες, που θυμίζουν μια ολόκληρη περίοδο αγώνων και θυσιών για δημοκρατία και πρόοδο στον τόπο αυτό. Να σβήσουν το σπουδαιότερο, την ιστορική μνήμη, και να εξαλείψουν στοιχεία που δένουν, σε μια ενότητα, το χτες με το καινούριο της ιστορικής πορείας. Αυτές οι μνήμες δεν πρέπει να σβήνουν και να ξεχαστούν. Αλλά να τιμούνται και να πάρουν τη θέση που τις ταιριάζουν στην ιστορική διαδρομή".

Ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος,μιλώντας σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό, είπε για την απόφαση του ΚΑΣ: "Η απόφαση του ΚΑΣ είναι ό,τι χειρότερο μπορούσα να φανταστώ. Δεν εννοούν να διατηρήσουν και να σεβαστούν τους τόπους του μαρτυρίου... Τη μια βγαίνει ο ένας και ζητάει να καταστρέψει την παραλία. Την άλλη ζητούνε να καταστρέψουν την πλατεία Διοικητηρίου. Την άλλη ζητούνε να κάνουν τη Ροτόντα εκκλησία και τώρα το Γεντί Κουλέ. Μια φυλακή που δέθηκε άρρηκτα με μια πόλη... Εχουμε εκτελεσμένους από τους Γερμανούς εκεί. Τόσος πόνος, τόση αγωνία, αλλά και τόσος ηρωισμός, τόση ιστορία".

Οσον αφορά τις νέες χρήσεις, που μπορεί να προκύψουν με τη διατήρηση των φυλακών, ο μελετητής της 9ης Εφορείας Φ. Ωραιόπουλος προτείνει: Να διατηρηθούν και να χρησιμοποιηθούν οι συγκεκριμένες ιστορικές μνήμες, εξασφαλίζοντας ένα είδος συνέχειας και αλλαγής. Το βυζαντινό φρούριο θα μπορούσε να αποτελέσει αυτό καθ' αυτό ένα μουσείο οχυρωματικής αρχιτεκτονικής. Οι δύο θάλαμοι των ανδρών να αποτελέσουν έναν ειδικό μουσειακό χώρο. Να δημιουργηθεί ένα κέντρο έρευνας των θεσμών της φυλακής κλπ.

Στην ημερίδα "Χρήσεις του Επταπυργίου" ο εκπρόσωπος της ΚΟΘ του ΚΚΕ τόνιζε τα εξής:

"Η άποψή μας είναι ότι τέτοιοι χώροι είναι αναγκαίοι και η λειτουργία τους πρέπει να είναι προσιτή στο λαό.Λέμε ναι στην αξιοποίηση του μνημείου, όχι γιατί πιστεύουμε ότι θα λύσει τα προβλήματα της πόλης στον τομέα του πολιτισμού, αλλά επειδή διαπιστώνουμε ότι μπορεί να συμβάλει στην πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης. Η αξιοποίηση του μνημείου πρέπει να αναδεικνύει και εκείνες τις πτυχές της ιστορίας του Επταπυργίου, που έχουν να κάνουν με τους πολύπαθους πολιτικούς κρατούμενους, που λάμπρυναν την ιστορία αυτού του τόπου με τους αγώνες τους για τη δημοκρατία και την ελευθερία. Εννοιες, μέσα στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και το δικαίωμα ενός λαού να καλλιεργεί και να αναπτύσσει το δικό του πολιτισμό".

Α. ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Η αξιοποίηση του μνημείου πρέπει να αναδεικνύει και εκείνες τις πτυχές της ιστορίας του Επταπυργίου, που έχουν να κάνουν με τους πολύπαθους πολιτικούς κρατούμενους, που λάμπρυναν την ιστορία αυτού του τόπου με τους αγώνες τους για τη δημοκρατία και την ελευθερία