Πενήντα πέντε χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την άγρια δολοφονία της Μαρίας Λιουδάκι (τέλος Νοέμβρη του 1947). Ποια ήταν; Αγνωστη στο ευρύ κοινό, η φωτισμένη δασκάλα, διακεκριμένη λαογράφος, αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης. Αγνωστη, όπως τόσοι άλλοι, γιατί οι κρατούντες πάνω από μισόν αιώνα επιδιώκουν, όχι μόνο να σβήσουν τη μνήμη, αλλά και να θάψουν την πολιτιστική κληρονομιά μιας ολόκληρης αγωνιζόμενης γενιάς, της γενιάς της Αντίστασης.

Οι δήμιοί της εξαφάνισαν το σώμα της Μαρίας Λιουδάκι. Το πτώμα της δε θα βρεθεί, παρά μετά από πολύ καιρό, σε μια χαράδρα, κυριολεκτικά κομματιασμένο. Αυτό ήταν το τέλος μιας ηρωικής και γοητευτικής μορφής, που ονειρεύτηκε μια καλύτερη κοινωνία για τα παιδιά, που τόσο αγαπούσε.

Πρόσφατα, βρεθήκαμε στην Ιεράπετρα και είδαμε το σχολείο, όπου δίδασκε η αγωνίστρια εκπαιδευτικός - σήμερα στεγάζει το Μουσείο της πόλης. Ενα από τα ελάχιστα χνάρια της τεράστιας προσφοράς της, που θα είχε μείνει άγνωστη στους νεότερους, χωρίς την έρευνα του συμπατριώτη της, επίσης εκπαιδευτικού, Μανώλη Μιλτ. Παπαδάκη. Φιλόλογος, πρώην εκπαιδευτικός σύμβουλος, ο συγγραφέας του βιβλίου «Μαρία Λιουδάκι, η ιέρεια της Παιδείας» ερεύνησε είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια για να ανασυνθέσει τα κομμάτια από το σπασμένο πρόσωπο της μαρτυρικής εκπαιδευτικού. Θα ήταν ευχής έργο, το βιβλίο αυτό, που εκδόθηκε πριν από δέκα χρόνια από τη Μορφωτική Στέγη Ιεράπετρας, να επανεκδοθεί.

...κι όμως, θα ήταν τόσο απλό να γλιτώσει η Μαρία Λιουδάκι, όσο «απλό» θα ήταν και για χιλιάδες αγωνιστές. Φτάνει να έκανε «δήλωση». «Να λείπει τέτοιος σωσμός», είπε και πήγε και στάθηκε στον τοίχο, μαζί με ελάχιστους άλλους, που δε θέλησαν να αποκηρύξουν τα «πιστεύω» τους μπροστά στις απειλές των παρακρατικών.

Ηταν η εποχή της τρομοκρατίας, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Η Ιεράπετρα είχε ζωστεί από παρακρατικούς που πυροβολούσαν, σπάζανε γραφεία κομμάτων και οργανώσεων, κατέστρεφαν λέσχες πολιτισμού και βιβλιοθήκες. Ξυλοδαρμοί και συλλήψεις αγωνιστών γίνονταν κάθε μέρα. Τα τραγούδια του αγώνα, τα τραγούδια της Αντίστασης, θεωρούνταν προκλητικά και απαγορεύτηκαν. Μέσα σ' αυτό το κλίμα, έγινε και η σύλληψη της Λιουδάκι, που κατηγορήθηκε ότι ήταν ένα από τα πιο δραστήρια στοιχεία του Κομμουνιστικού Κόμματος, που, τάχα, εκμεταλλευόταν την ιδιότητα της δασκάλας για να προσηλυτίσει τα νέα παιδιά στο κόμμα της. Στην πραγματικότητα, φοβούνταν την επιρροή της δασκάλας, το παράδειγμά της, που έχαιρε γενικής εκτίμησης. Ηθελαν να εκδικηθούν, γιατί είχε συμπαρασταθεί στον ήρωα Ναπολέοντα Σουκατζίδη, αρραβωνιαστικό της αδελφής της και μετά την Κατοχή τού είχε κάνει πνευματικό μνημόσυνο. Συνεργάτης της στις λαογραφικές της έρευνες, ο εκτελεσμένος από τους κατακτητές ήρωας, της γράφει μέσα από την Ακροναυπλία: «Είδες το μίσος του λαού για το θάνατο, για το Χάρο; Είδες την αγάπη που δείχνει για τη ζωή, όσο κι αν είναι δύσκολη και δυστυχισμένη για κείνον; Αισιοδοξία για τη ζωή, όχι κλαψούρα ή φυγή σαν κάτι αρρωστιάρικους νεαρούς ποιητές μας. Ξέρεις πότε μόνον αψηφά το θάνατο ο λαός μας; Σαν κινδυνεύει η τιμή και η ελευθερία του».

Παιδί του λαού η ίδια η Μ. Λιουδάκι, κόρη αγροτικής οικογένειας με οκτώ παιδιά, γεννήθηκε στο χωριό Λατσίδα. Πρωτότοκη, σπούδασε πεινώντας κυριολεκτικά και άρχισε να εργάζεται από τα 14 της χρόνια σαν υποδιδάσκαλος. Μετεκπαιδεύτηκε δίπλα στον καθηγητή Μανώλη Τριανταφυλλίδη και έγινε θερμή οπαδός της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Το 1927 διορίστηκε διευθύντρια στο Δημοτικό Σχολείο Θηλέων Ιεράπετρας. Παρά τους διωγμούς για τις ιδέες της, η προσφορά της αναγνωρίστηκε από τους επιστήμονες. Εργάστηκε στο Λαογραφικό Αρχείο από το 1937 για τρία χρόνια, προσφέροντας τεράστιες υπηρεσίες στην ελληνική Λαογραφία. Με την πρώτη έκδοση των «Κρητικών μαντινάδων» της, έχουν ασχοληθεί κορυφαίοι επιστήμονες. Το 1939 βραβεύτηκε το έργο της «Το παιδί μου και τ' αρνί μου» από την Ακαδημία Αθηνών. Ενα έργο της, που, ενώ ήταν έτοιμη να το εκδώσει λίγο πριν από το θάνατό της, παραμένει ακόμα ανέκδοτο - όπως και πλήθος άλλα έργα της (άφησε ένα ανέκδοτο υλικό 10.000 σελίδων!). Λίγα ευτύχησαν να εκδοθούν, όπως τα παραμύθια «Στου παππού τα γόνατα», «Στης γιαγιάς τα γόνατα» (κάποτε θα πρέπει να αξιοποιηθεί η πνευματική της κληρονομιά με εκατοντάδες παραμύθια, δημοτικά τραγούδια, αινίγματα και χιλιάδες παροιμίες - ένα μέρος μόνον από αυτά είναι κατατεθειμένο στο Κέντρο Ερευνας Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών).

Η Λιουδάκι μεγάλωσε γενιές μαθητών με τριάντα σχολικά βιβλία, που ήταν, επίσης, βοηθήματα για τους δασκάλους. Αλλά δεν περιόρισε την κοινωνική της προσφορά μόνο στην επιστήμη.

Θυσίασε την προσωπική της ζωή για να βοηθήσει τους γέρους γονείς της και να σπουδάσει τ' αδέλφια της. Φωτεινό παράδειγμα κοινωνικής αλληλεγγύης, μοίραζε το φτωχό μισθό της ακόμα και σε οικογένειες απόρων καλών μαθητών, για να μη τους αποσύρουν από τα γράμματα, μοιραζόταν ακόμα και το φαγητό με τα «παιδιά της». Βοήθησε πολλά να τελειώσουν το Γυμνάσιο, αναλαμβάνοντας τα δίδακτρά τους, που τότε ήταν πανάκριβα (θα επιστρέψουμε, άραγε, σ' αυτήν την εποχή με την ιδιωτικοποίηση της Παιδείας ή την απομάκρυνση από τις ανώτατες σπουδές των πιο φτωχών;).

Η ίδια ενεργοποιήθηκε στην Αντίσταση, συμμετέχοντας στην πρώτη Κομματική Οργάνωση του ΕΑΜ στην Ιεράπετρα και στην «Εθνική Αλληλεγγύη». Ακουγε παράνομο ραδιόφωνο και ετοίμαζε καθημερινά το δελτίο ειδήσεων, που κυκλοφορούσε σε πολλά αντίτυπα για ενημέρωση του λαού, συμμετείχε, ακόμα, στην έκδοση της πολυγραφημένης εφημερίδας «Φωνή του λαού», καθοδηγούσε το γυναικείο τμήμα.

Η Μαρία Λιουδάκι έκανε πάντα πράξη τα «πιστεύω» της. Οπως σημειώνει ο ερευνητής Μανώλης Παπαδάκης, μέσα από τα διδακτικά της βιβλία, παροτρύνει τους δασκάλους να ακολουθούν το δρόμο της έρευνας, της παρατηρητικότητας και του πειραματισμού, αντί τις διδακτικές συνταγές. Και ο ορισμός της για τον μορφωμένο άνθρωπο είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ: «...Γιατί μορφωμένος είναι ο ανώτερος άνθρωπος, ο εξελιγμένος συναισθηματικά. Αυτός που θέτει τον εαυτό του σε δεύτερη μοίρα, για να εξυπηρετήσει τον διπλανό του.

- Μορφωμένος είναι ο άνθρωπος, που ποτέ δεν καταλαμβάνει τη θέση του εκμεταλλευτού, του απατεώνα, του θύτου, του φιλοκατήγορου, του συκοφάντη.

- Μορφωμένος είναι ο άνθρωπος αυτός, που δε βλέπει γύρω του μικρούς και μεγάλους, υψηλούς και χαμηλούς. Αυτός, που δεν είναι κόλακας μπροστά στους υποτιθέμενους ανώτερους και τύραννος μπροστά στους κατώτερους».