Σημαντική συμβολή στην αντιπαράθεση με την ένδεια, την αντιεπιστημονικότητα και τις ιδεολογικές στοχεύσεις του σημερινού σχολείου, όπως διαμορφώνεται και με τα νέα αναλυτικά προγράμματα, αποτέλεσε η ημερίδα με θέμα «Σκέψεις και προβληματισμοί για τις κατευθύνσεις διδασκαλίας και τα προγράμματα σπουδών στο σχολείο», που διοργάνωσε το Τμήμα Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ το Σάββατο 7 Μάη. Σήμερα ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει ρεπορτάζ από τις παρεμβάσεις που έγιναν γύρω από τις πέντε θεματικές ενότητες της ημερίδας. Υπενθυμίζεται ότι όπως ανακοινώθηκε, τα υλικά της ημερίδας θα δημοσιευτούν το επόμενο διάστημα σε έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής».

Με το ζήτημα της διδασκαλίας της Λογοτεχνίας, τον προβληματισμό που υπάρχει διεθνώς γύρω από αυτό και την κατεύθυνση των νέων προγραμμάτων, ως προς τον σχεδιασμό της μάθησης αλλά και τη θεωρία, ασχολήθηκε η παρέμβαση της Μαρίας Πεσκετζή, διδάκτορα Φιλολογίας και προέδρου της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων. Υπό τον τίτλο «Αναζητώντας τη "χαμένη τιμή" της Λογοτεχνίας», αναφέρθηκε στη διαλεκτική προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου, που οφείλει να έχει μια πραγματικά σύγχρονη ερμηνευτική, και η παρέμβασή της έκλεισε με τα ζητούμενα για τους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν ή θα διδάξουν λογοτεχνία.

Ξεκινώντας από το ερώτημα κατά πόσο το νέο πρόγραμμα για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Δημοτικό φέρνει πράγματι το νέο, αλλά και αν καταφέρνει να λύσει τις παθογένειες του υπάρχοντος αναλυτικού προγράμματος, η Χαρά Γαλανοπούλου, φιλόλογος και δασκάλα, με μεταπτυχιακό στην Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική, μίλησε για «Το "Νέο" Πρόγραμμα Σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο: "Οταν το παλιό βαφτίζεται νέο"». «Αν δεν αντιμετωπίσουμε τη Γλώσσα ως εργαλείο της σκέψης μας, θα οδηγηθούμε ως εκπαιδευτικοί να ακολουθούμε τις οδηγίες των αναλυτικών προγραμμάτων για μια μηχανιστική, τυπολατρική διδασκαλία της Γλώσσας», τόνισε μεταξύ άλλων, καταλήγοντας στην ανάγκη οι εκπαιδευτικοί να αντιπαλέψουν μία πολύ καλά σχεδιασμένη από πλευράς της αστικής τάξης αντιμετώπιση της μάθησης.

Η Ρίτα Νικολαΐδου, διευθύντρια του περιοδικού «Θέματα Παιδείας», φιλόλογος στη δημόσια Εκπαίδευση, με μεταπτυχιακό στην Αρχαία Ελληνική Φιλολογία, προσέγγισε το ζήτημα της «διδασκαλίας των Ελληνικών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» μέσα από την επιστημονική και κοινωνική διάστασή του. Οπως είπε, τα νέα Προγράμματα Σπουδών στην πραγματικότητα καλούν τον καθηγητή να ασχοληθεί με το πώς θα διδάξει και θα αξιολογήσει - το τι διδάσκεται περνάει σε δεύτερη μοίρα, ενώ το γιατί θεωρείται δεδομένο. Στη δε επιμονή των σχεδιαστών των αναλυτικών προγραμμάτων να ονομάζουν δεξιότητα την ανάπτυξη του προφορικού και γραπτού λόγου, αντιπαρέβαλε ότι αν ο σχολικός γραμματισμός θέλει να διαμορφώσει ανθρώπους οφείλει να υπηρετεί το νόημα της γλώσσας, που είναι η υλοποίηση της ανθρώπινης σκέψης με αφηρημένες έννοιες.

«Μαθηματικά, ανάπτυξη και μεθοδολογία στη διδασκαλία τους» ήταν ο τίτλος της πρώτης παρέμβασης στη δεύτερη ενότητα, από την Ελπίδα Νασιοπούλου, καθηγήτρια Μαθηματικών, με μεταπτυχιακό Διδακτικής και Μεθοδολογίας των Μαθηματικών. Μίλησε για τη φύση και τον χαρακτήρα των Μαθηματικών, εντοπίζοντας ως κύριο πρόβλημα το ότι διδάσκονται χωρίς λογική συνέχεια και δεν καλλιεργείται στους μαθητές η μεθοδικότητα της μαθηματικής εργασίας.

Στη συνέχεια η Βιολέτα Γαλανοπούλου, δασκάλα και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στις Φυσικές Επιστήμες στην Εκπαίδευση, μίλησε με θέμα «Διδάσκοντας Φυσικές Επιστήμες σε παιδιά του Δημοτικού Σχολείου. Ανάγκες και δυνατότητες». Αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στις δεξιότητες του 21ου αιώνα που προσδιορίζει η ΕΕ, επισημαίνοντας ότι η γνώση έχει πάψει να είναι το ζητούμενο, στηλίτευσε την απουσία εργαστηρίων (μόνο το 16% των σχολείων διαθέτουν) για να μπορούν να γίνονται πειράματα, ενώ μίλησε και για την ασάφεια στον προσδιορισμό εννοιών, την απουσία ορισμών, λάθη και συγχύσεις στα βιβλία.

Ακολούθησε ο Ανδρέας Καργόπουλος, Χημικός, διδάκτορας Χημείας, μεταδιδακτορικός ερευνητής και μέλος του ΔΣ της ΟΛΜΕ. Η εισήγησή του, με θέμα «Νέα αναλυτικά προγράμματα της Χημείας: Καινοτομία ή ημιμάθεια;», προβλήθηκε σε βίντεο, καθώς δεν μπορούσε να έχει φυσική παρουσία. Μίλησε για τη διαχρονικά υπερφορτωμένη ύλη της Χημείας και την απουσία χρόνου για ποιοτική δουλειά στο εργαστήριο, έκανε παραλληλισμούς και συγκρίσεις με προγράμματα σπουδών άλλων χωρών και συνέδεσε τις κατευθύνσεις που δίνουν τα αναλυτικά προγράμματα με το τι είδους αποφοίτους θέλει το σύστημα.

Η επόμενη εισήγηση ήταν του Βασίλη Καράβολα, Φυσικού, διδάκτορα Φυσικής Στερεάς Κατάστασης, με θέμα «Σύγχρονο σχολείο και αναλυτικά προγράμματα Φυσικής». Επεσήμανε ότι η ύλη εκτείνεται σε βάθος εντελώς ακατάλληλο για το Λύκειο, ότι λείπει η φιλοσοφία πίσω από τη θεωρία, δεν διδάσκονται θεμελιώδεις νόμοι αλλά «μπουκώνονται» οι μαθητές με πληροφορίες που μετά θα ξεχάσουν, ενώ συνέδεσε τα ζητήματα των βιβλίων και των αναλυτικών προγραμμάτων και με προβλήματα όπως οι διπλές και τριπλές αναθέσεις, τα κενά στην αρχή της σχολικής χρονιάς κ.ά.

Η τελευταία εισήγηση στη δεύτερη ενότητα της ημερίδας είχε θέμα «Βιολογία: Μαθαίνοντας σε "θολά νερά" υπό όρους...» και έγινε από τον Σπύρο Βέρρα, Βιολόγο, με μεταπτυχιακό Βιολογίας. Τόνισε ότι τα προγράμματα σπουδών της Βιολογίας χτίζονται πάνω στα προηγούμενα που υπήρχαν, κινούμενα στις ίδιες ράγες, χωρίς όμως να έχει αξιολογηθεί τι αποτέλεσμα είχαν τα προηγούμενα. Στηλίτευσε την απουσία υποδομών και εργαστηρίων, είπε ότι επιδιώκουν πολίτες κομμένους και ραμμένους στους στόχους του κεφαλαίου, επεσήμανε ότι τα σχολικά βιβλία «βιολογικοποιούν» τα σύγχρονα προβλήματα για να κρύψουν τις αιτίες τους, που γεννιούνται από τις καπιταλιστικές σχέσεις, ενώ αναφέρθηκε και στη θεωρία της εξέλιξης ως ενοποιητική βάση της επιστήμης της Βιολογίας, η οποία όμως όλο και περισσότερο εξοβελίζεται από τη διδασκαλία, ενισχύοντας την αποσπασματικότητα.

«Οψεις του σύγχρονου συντηρητισμού στα μαθήματα των κοινωνικών επιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση» παρουσίασε στην παρέμβασή του ο Παναγιώτης Πανάς, εκπαιδευτικός, με μεταπτυχιακό στην Κοινωνική Θεωρία. Στάθηκε στον περιορισμό των αντικειμένων των κοινωνικών επιστημών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και στη θέση υπεράσπισης της διδασκαλίας τους από το ΚΚΕ, που διατυπώθηκε στο έδαφος ενός προβληματισμού παιδαγωγικού - πολιτικού για το τι μπορεί υπό προϋποθέσεις να συνεισφέρει ως επιστήμη η Κοινωνιολογία στη μόρφωση των παιδιών. Σημείωσε παράλληλα ότι ταυτόχρονα με αυτόν τον περιορισμό της διδασκαλίας έχουμε εισαγωγή και επέκταση δραστηριοτήτων που αφορούν την κοινωνικοπολιτική διάπλαση των μαθητών στα προτάγματα του αστικού κράτους.

Στην παρέμβαση για τις «Ιστορικές διαδρομές της "δημοκρατίας" και το περιεχόμενό της στην αντίληψη του σημερινού σχολείου», ο Δημήτρης Βεργάκης, δάσκαλος, μεταπτυχιακός φοιτητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, αναφέρθηκε στη σημασία που αποδίδεται στη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς στις «αξίες» της αστικής δημοκρατίας. Μέσα από τα βιβλία Ιστορίας και Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής του Δημοτικού Σχολείου, φάνηκε πώς το αναλυτικό πρόγραμμα του Δημοτικού επιδιώκει να εμφανίσει την αστική δημοκρατία ως το πιο δίκαιο πολίτευμα και σύστημα αξιών, που εγγυάται την ελευθερία και την ισότητα όλων των πολιτών.

Ο Αναστάσης Γκίκας, διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ, με την ομιλία του με θέμα «1821 και 1922: Πτυχές της δια(παρα)μόρφωσης της συλλογικής - λαϊκής συνείδησης και μνήμης μέσα από δύο σταθμούς της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας στα σχολικά βιβλία» ξεχώρισε κεντρικά στοιχεία της κυρίαρχης - αστικής - ιδεολογίας που διατρέχουν τα σχολικά βιβλία Ιστορίας. Ως θεμελιώδες κοινό χαρακτηριστικό στην προσέγγιση των δύο γεγονότων αναδείχθηκε η παντελής έλλειψη οποιασδήποτε εμβάθυνσης ή ακόμα και στοιχειώδους αναφοράς στα βαθύτερα, γενεσιουργά αίτιά τους, στο υπόβαθρό τους, στο ευρύτερο πλαίσιο μέσα από το οποίο ξεπήδησαν, διαμορφώθηκαν και έλαβαν τον χαρακτήρα και τη μορφή τους.

Στο πώς παρουσιάζεται η έννοια της μετάβασης από το ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα στο άλλο αναφέρθηκε ο Νίκος Δάρδαλης, φιλόλογος με μεταπτυχιακό στην Ευρωπαϊκή Ιστορία, στην παρέμβασή του με θέμα «Πώς γυρίζει ο τροχός της Ιστορίας; Δύο παραδείγματα - δύο εποχές». Μέσα από δύο κορυφαίες στιγμές της Ιστορίας, τη Γαλλική και την Οκτωβριανή Επανάσταση, σημείωσε το πώς τελικά οι μαθητές στερούνται απαραίτητα εργαλεία για να κατανοήσουν τη σύνθετη έννοια της μετάβασης από το ένα σύστημα στο άλλο. Η συζήτηση για αυτές τις επαναστάσεις, πρόσθεσε, δίνει τη δυνατότητα για επιστημονικά και πολιτικά συμπεράσματα σχετικά με τον ρόλο της αστικής τάξης και με το ότι σήμερα η ιστορική πρωτοβουλία έχει περάσει στην εργατική τάξη.

«Μία κριτική προσέγγιση των νέων αναλυτικών προγραμμάτων στο μάθημα των Θρησκευτικών» έκανε η Μαρία Πετίκη, δασκάλα - θεολόγος με μεταπτυχιακό στην Ιστορική Θεολογία, αναδεικνύοντας ότι ο χαρακτήρας του μαθήματος ναι μεν έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια, ιδίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει «εκκοσμικευτεί» και «εκσυγχρονιστεί», ωστόσο πρόκειται για «σύγχρονη κατήχηση» που φανερώνει την προσπάθεια του κράτους και της Εκκλησίας να προσεγγίσουν, να επιδράσουν και να διαμορφώσουν τις συνειδήσεις των παιδιών και των νέων με πιο αποτελεσματικό τρόπο.

«Οικονομική εκπαίδευση ή απολογητική του καπιταλισμού;» ήταν το θέμα που ανέπτυξε ο Χρήστος Μπαλωμένος, εκπαιδευτικός, διδάκτορας Πολιτικής Οικονομίας, μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ. Σημείωσε ότι ο ρόλος των οικονομικών γνώσεων στην κατανόηση της κοινωνίας απορρέει άμεσα από το γεγονός ότι η οικονομία αποτελεί τη θεμελιακή εκείνη πλευρά της κοινωνίας στο έδαφος της οποίας υψώνονται όλες οι υπόλοιπες. Ωστόσο, ανέδειξε, ο στόχος που θέτει το νέο ΠΣ «να ερμηνεύουν (σ.σ. οι μαθητές) κριτικά οικονομικούς όρους, οικονομικές θεωρίες, ιδέες και οικονομικά υποδείγματα» στην πράξη μεταφράζεται στον στόχο «να ερμηνεύουν κριτικά οποιαδήποτε οικονομική θεωρία δεν εκθειάζει τον καπιταλιστικό τρόπο οργάνωσης της οικονομίας».

«Μάθημα Φυσικής Αγωγής: Νέα προγράμματα σπουδών χωρίς γυμναστήρια και καθηγητές Φυσικής Αγωγής, ή αλλιώς "ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται"» ήταν το θέμα της πρώτης παρέμβασης στην τέταρτη θεματική ενότητα. Η Ολυμπία Ζαραμπούκα, μέλος του ΔΣ του Πανελλήνιου Συλλόγου Επαγγελματιών Αθλητισμού και Ασκησης (ΠΣΕΑΑ), οργανωτική συντονίστρια Κεντρικής Μακεδονίας της Πανελλήνιας Ενωσης Εκπαιδευτικών Λειτουργών Φυσικής Αγωγής (ΠΕΝΕΛΦΑ), με μεταπτυχιακό στην Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία, αρθρογράφος εκπαιδευτικών θεμάτων στην ιστοσελίδα www.alfavita.gr, στην ομιλία της ανέδειξε ουσιαστικές πλευρές και επιστημονικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν γιατί είναι απαραίτητη η Φυσική Αγωγή στο σχολείο, αλλά και για ποιους λόγους τελικά σπρώχνεται στον μαρασμό. Εξήγησε ότι η καλή υγεία δεν εξυπηρετείται με δύο ώρες Φυσικής Αγωγής και ανέδειξε σοβαρές ελλείψεις υποδομών στα σχολεία (μόνο το 6% των Δημοτικών και το 22% των Γυμνασίων - Λυκείων διαθέτουν γυμναστήρια).

Στη συνέχεια τον λόγο πήρε η Νατάσα Μουσάδη, εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, μουσικός - μουσικολόγος, με μεταπτυχιακό Μουσικών Σπουδών. Στην ομιλία της με θέμα «Η Αισθητική Αγωγή στην Εκπαίδευση: Ανάγκη και προϋπόθεση για τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων και δημιουργικών ανθρώπων», ανέδειξε ότι σκοπός της Αισθητικής Αγωγής στο σχολείο πρέπει να είναι η ευρύτερη επίδραση στον ανθρώπινο ψυχισμό μέσα από την ενασχόληση με το καλλιτεχνικό έργο και τη συγκεκριμένη καλλιτεχνική δραστηριότητα, η γενικότερη συμβολή του σχολείου στη διαμόρφωση του δημιουργικού, κοινωνικού ανθρώπου, η διαμόρφωση αισθητικών κριτηρίων. Στον αντίποδα, με όσα συμβαίνουν σήμερα αλλά και με τα νέα σχολικά προγράμματα συνεχίζεται η υποβάθμιση των μαθημάτων της Αισθητικής Αγωγής, απαξιώνοντας παράλληλα τον μορφωτικό χαρακτήρα του σχολείου.

Στις «Αναλύσεις για τις ανισότιμες σχέσεις των δύο φύλων στα εργαστήρια δεξιοτήτων: Καταπολέμηση των διακρίσεων ή σημείο συνάντησης παρωχημένων αντιλήψεων και του "μοντέρνου" ανορθολογισμού;» αναφέρθηκε η Κωνσταντίνα Τσότρα, ψυχολόγος, μέλος του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία και Χειραφέτηση των Γυναικών. Μίλησε για μια σειρά από εργαστήρια δεξιοτήτων που υλοποιούνται στα σχολεία από ΜΚΟ, με υλικά που αναπαράγουν σκοταδιστικές αντιλήψεις ή αντιλήψεις με «σύγχρονο» ανορθολογικό περιεχόμενο οι οποίες όμως όχι μόνο δεν καταρρίπτουν στερεότυπα, αλλά συμβάλλουν να διατηρούνται και να ενισχύονται οι αντιδραστικές απόψεις για τους κοινωνικούς ρόλους του άνδρα και της γυναίκας και οι ανορθολογικές αντιλήψεις για τις σχέσεις των δύο φύλων.

Η ενότητα έκλεισε με ομιλία του Παναγιώτη Ευαγγέλου, δασκάλου, με θέμα «Εργαστήρια δεξιοτήτων: Κακή απάντηση σε ένα πραγματικό πρόβλημα». Με συγκεκριμένα παραδείγματα από θεματικές ενότητες εργαστηρίων δεξιοτήτων ανέδειξε πώς προωθείται η αποσπασματικότητα, σημειώνοντας ότι η αστική τάξη και οι διεθνείς οργανισμοί της είναι σαφείς: Ο κύριος σκοπός της Εκπαίδευσης δεν είναι η σφαιρικά αναπτυγμένη γνώση και η ανεξάρτητη προσωπικότητα, αλλά να κάνουμε τους μαθητές άτομα ικανά να εκπληρώνουν κάποια συγκεκριμένα καθήκοντα. Στον αντίποδα, τόνισε, οι εκπαιδευτικοί της τάξης οφείλουν να φωτίζουν στη συνείδηση των μαθητών αυτό που η κυρίαρχη αστική ιδεολογία πάει να συσκοτίσει: Ποιος και γιατί δημιουργεί αυτά τα προβλήματα, πώς αντιμετωπίζονται και ποια είναι τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις κράτους και πολιτών.

Στην παρέμβασή του με θέμα «Επιστημολογικοί όροι αναπαραγωγής της αστικής κοσμαντίληψης στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών», ο Δημήτρης Κοιλάκος, μεταδιδακτορικός ερευνητής και διδάσκων στο ΠΤΔΕ του ΕΚΠΑ, μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ, μίλησε για τη φιλοσοφία των νέων αναλυτικών προγραμμάτων, ξεκαθαρίζοντας ότι δεν είναι ταξικά ουδέτερα. Ανέδειξε ότι «τα ΑΠΣ αποτελούν τα εργαλεία μέσω των οποίων επιχειρούνται ο προσανατολισμός και η προσαρμογή του περιεχομένου της σχολικής Εκπαίδευσης στην επίτευξη της βασικής αποστολής του αστικού σχολείου, δηλαδή την προετοιμασία των μελλοντικών εργαζομένων ως υποκειμένων της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και της αστικής εξουσίας που εδραιώνεται σε αυτή».

Η Κωνσταντίνα Τσιουπρά, Γραμματέας της Τομεακής Επιτροπής Εκπαιδευτικών Αττικής του ΚΚΕ, ανέπτυξε το θέμα «Αξιολόγηση και νέα αναλυτικά προγράμματα: Ποιος ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο αστικό σχολείο;». Επεσήμανε ότι ο αστικός έλεγχος στον εκπαιδευτικό παίρνει πιο επιθετικά χαρακτηριστικά και ότι «όταν η κριτική στην "αξιολόγηση" γίνεται από τη σκοπιά της "αυτονομίας" του σχολείου, είναι βούτυρο στο ψωμί της κυβέρνησης». Αναφέρθηκε στη δράση κομμουνιστών και άλλων πρωτοπόρων εκπαιδευτικών, με πρόσφατο παράδειγμα τη στάση τους με αφορμή την ιμπεριαλιστική επέμβαση στην Ουκρανία. Μίλησε ακόμα για τη δυνατότητα αξιοποίησης του πλούτου των θεμάτων που ανοίχτηκαν στην ημερίδα, και για την ανάγκη να δοθεί συνέχεια στη συζήτηση γύρω από το τι μαθαίνουν τα παιδιά στο σχολείο.

Η Μυρτώ Καλτικοπούλου, μέλος του ΚΣ της ΚΝΕ και επικεφαλής της Μαθητικής Επιτροπής του ΚΣ, μίλησε με θέμα «Συζητάμε και αγωνιζόμαστε για το σχολείο που έχουμε ανάγκη σήμερα». Αναφέρθηκε στην παρέμβαση των Μαθητικών Οργανώσεων της ΚΝΕ στα σχολεία και στο μαθητικό κίνημα, μεταφέροντας τους προβληματισμούς των μαθητών για το σχολείο με τα δικά τους λόγια, αλλά και την πεποίθηση που εκφράζουν οι περισσότεροι από αυτούς, ότι το σχολείο μπορεί να είναι αλλιώς. Μίλησε τέλος για τον επόμενο σταθμό αυτής της παρέμβασης, τα Μαθητικά Φεστιβάλ που ξεκινούν και το μήνυμα - κάλεσμα που απευθύνει μέσα από αυτά η ΚΝΕ.

Ευχαριστώντας όλους τους ομιλητές και τους συμμετέχοντες ο Κυριάκος Ιωαννίδης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ, έκανε το κλείσιμο της ημερίδας με τίτλο «Συμπεράσματα και προοπτικές». Επεσήμανε ότι αυτή η δουλειά δεν πρέπει να εκληφθεί ως ολοκλήρωση, αλλά ως άνοιγμα της συζήτησης, λόγω της φύσης του θέματος, του ότι μπροστά μας θα έχουμε σε επόμενο χρόνο και τα νέα βιβλία που θα γραφτούν με βάση τα αναλυτικά προγράμματα, αλλά και λόγω του ότι υπάρχουν κι άλλα αντικείμενα και θέματα που δεν συζητήθηκαν ή θίχτηκαν ακροθιγώς. «Κάθε θεματική ενότητα, και ίσως και στο εσωτερικό της η καθεμιά, μπορεί να δώσει ένα ολόκληρο επιστημονικό συμπόσιο», είπε χαρακτηριστικά και ανέφερε μια σειρά τίτλους και θέματα που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο παραπέρα μελέτης.

Ως βασικό συμπέρασμα σημείωσε ότι «μέσα στο ΚΚΕ, με τις δεδομένες χρεώσεις του καθενός, τους τομείς δουλειάς κ.λπ., μπορούμε να στοχεύουμε στη διαμόρφωση ενός τύπου εκπαιδευτικού που καταθέτει την επιστημονική του γνώση και την επαγγελματική του επάρκεια στη συμβολή για την αντιπαράθεση με την αστική εκπαιδευτική πολιτική και την προβολή της μαρξιστικής αντίληψης για κάθε αντικείμενο.

Το γεγονός ότι η πλειονότητα των σημερινών ομιλητών αποτελεί μάχιμους εκπαιδευτικούς της τάξης επιβεβαιώνει αυτήν τη δυνατότητα. Δημιουργεί φυσικά και νέα καθήκοντα και απαιτήσεις.

Εκφράζει όμως και κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό: Οτι το ΚΚΕ έχει διαμορφώσει προϋποθέσεις, μέσα από τις δραστηριότητές του και τις εκδόσεις του, να ανυψώνονται συνολικά ο προβληματισμός, η απαίτηση και μια πιο διακριτή επιστημονική ενασχόληση για όλα τα ζητήματα, και προφανώς για τα εκπαιδευτικά».

Επεσήμανε ότι η συμμετοχή στην ημερίδα δείχνει πως αυτά τα ζητήματα δεν αφορούν μόνο τους κομμουνιστές, αλλά αγγίζουν όλους όσοι βιώνουν την κρίση του αστικού σχολείου και έχουν ενδιαφέρον και συμφέρον να αλλάξουν αυτήν την πραγματικότητα, καλώντας τέτοιες πρωτοβουλίες να οργανωθούν στα σωματεία, στα όργανα των γονιών, στα δεκαπενταμελή των μαθητών, στους φοιτητικούς συλλόγους. Καταλήγοντας τόνισε:

«Σήμερα μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι η αίσθηση υπεροχής που νιώθαμε ξεκινώντας τη σημερινή ημερίδα είναι στέρεα εδραιωμένη ως πεποίθηση. Από την υπόθεση αυτή βγαίνουμε όλοι ένα μπόι ψηλότεροι. Πιο ικανοί να κάνουμε τη δουλειά μας στο σχολείο ως εκπαιδευτικοί, αλλά και ως γονείς, συζητώντας με ανθρώπους που έχουν προβληματισμούς. Πιο ικανοί να ανοίξουμε δρόμους επικοινωνίας με τους μαθητές και με τους φοιτητές. Γιατί τελικά η γνώση είναι δύναμη. Δύναμη όχι μόνο για να ερμηνεύσουμε τον κόσμο, αλλά για να τον αλλάξουμε».