Σε κοινωνική περιθωριοποίηση έχουν καταλήξει οι γυναίκες στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, που βλέπουν συνεχώς τη θέση τους να επιδεινώνεται, σε αντίθεση με την εποχή που ζούσαν σε σοσιαλιστικό καθεστώς. Αυτό είναι ένα γεγονός τόσο προφανές, που δεν μπορούν να το αρνηθούν ούτε καν οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Ενωσης που ισχυρίζονται ότι η ένταξη των χωρών αυτών στην ΕΕ θα βελτιώσει -λόγω νομοθεσίας- τη θέση των γυναικών. Η ζωή όμως έρχεται να αποδείξει το αντίθετο, στις ίδιες τις χώρες της ΕΕ, όπου η ανεργία ανθεί και η κατάσταση των γυναικών υποβαθμίζεται με τη μερική και άλλες μορφές ελαστικής απασχόλησης, ενώ παράλληλα συρρικνώνονται οι κοινωνικές παροχές και οι διευκολύνσεις για τις εργαζόμενες μητέρες...

Μιλώντας για τις γυναίκες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, σε πρόσφατο συνέδριο για την κοινωνική περιθωριοποίηση, η Εύα Εμπερχαρντ, επισκέπτρια καθηγήτρια από το Πανεπιστήμιο Πεκς της Ουγγαρίας, και εμπειρογνώμονας για θέματα φύλου και δημοκρατίας, αναφέρθηκε στη θεαματική αλλαγή της θέσης των γυναικών μετά την κατάλυση των σοσιαλιστικών καθεστώτων το 1989 και το 1990 στα περισσότερα κράτη του ανατολικού συνασπισμού. «Πολλές απ' αυτές τις χώρες, είπε, είδαν μια μεγάλη μείωση του ποσοστού εκπροσώπησης των γυναικών στη Βουλή και στις δημόσιες υπηρεσίες, καθώς και μια σημαντική εξασθένιση της θέσης των γυναικών στην αγορά εργασίας. Η χειροτέρευση αυτή αφορά και τις κοινωνικές υπηρεσίες που υπήρχαν, όπως υπηρεσίες φροντίδας των παιδιών, φτηνά προϊόντα για το σπίτι κ.ά.

Μαζί μ' αυτά όμως εμφανίστηκαν προβλήματα που σχετίζονται με διακρίσεις στην εργασία: Διαχωρισμοί επαγγελμάτων σε ανδρικά και γυναικεία, χαμηλότερες αμοιβές για τις γυναίκες, σεξουαλική παρενόχληση στη δουλιά και έλλειψη αποτελεσματικών μέτρων ενάντια στη βία κατά των γυναικών.

Στο παρελθόν, καθώς οι πρώην σοσιαλιστικές χώρες εφάρμοζαν πολιτικές για πλήρη απασχόληση των γυναικών και συμμετοχή τους στην παραγωγή, το ποσοστό των εργαζόμενων γυναικών ήταν σημαντικά υψηλότερο, δηλαδή 70-90% σε σύγκριση με αυτό των γυναικών στη Δυτική Ευρώπη, όπου ο μέσος όρος συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό κυμαίνονταν ανάμεσα στα 25-50%.

Επόμενο ήταν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες να υπάρχουν βασικές δομές υποστήριξης των εργαζόμενων γονέων από την πλευρά του κράτους: Παιδικοί σταθμοί, γεύματα στο σχολείο, φροντίδα για την υγεία, φτηνές δημόσιες μεταφορές - όλα αυτά είχαν θεσμοθετηθεί και λειτουργούσαν, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του πενήντα. Αυτές οι υπηρεσίες έκαναν ευκολότερη τη ζωή των εργαζόμενων γυναικών που είχαν να αντεπεξέλθουν στο διπλό φορτίο της δουλιάς και της οικογένειας. Και βέβαια οι σύζυγοι έπρεπε να βοηθήσουν: Αν η σύζυγος σχόλαγε αργά, θα έπαιρναν τα παιδιά από το σχολείο, θα μετέφεραν τα ψώνια στο σπίτι. Ολα αυτά ήταν απαραίτητο να γίνουν για να μπορέσει να λειτουργήσει η οικογένεια!

Μετά την αλλαγή του καθεστώτος, δε μειώθηκε μόνο ο αριθμός των γυναικών στην πολιτική και στις δημόσιες υπηρεσίες. Συγχρόνως, άρχισε πάλι να αναδύεται το πρότυπο του «άντρα κουβαλητή» μαζί με το παραδοσιακό πρότυπο της «γυναίκας στο σπίτι». Τα επιχειρήματα υπέρ αυτών των παλιών πρότυπων ενισχύθηκαν, βέβαια, από την ανεργία που προέκυψε σαν αποτέλεσμα των αλλαγών στις οικονομικές δομές. Ετσι ακολούθησαν νέοι περιορισμοί στο Εργατικό Δίκαιο και τους νόμους σ' ό,τι αφορά ορισμένες δραστηριότητες για τις γυναίκες. Κι ακόμα περιορισμοί και απαγορεύσεις σ' ό,τι αφορά τους νόμους που επέτρεπαν την άμβλωση και την εφαρμογή της. Η πορνεία από την άλλη πλευρά εξαπλώθηκε και θεωρήθηκε κάτι το ομαλό. Η βιομηχανία σεξουαλικών υπηρεσιών άρχισε να παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις στις χώρες του πρώην ανατολικού συνασπισμού.

Ολα αυτά ήταν ένα γόνιμο έδαφος μετάβασης, όπου η διαφθορά ανθούσε, καθώς επίσης και μια πολύ ανησυχητική αύξηση εγκλημάτων βίας καθώς και ανθρωποκτονιών που εξαπλώθηκαν σ' όλες τις χώρες. Ειδικότερα η βία ενάντια στις γυναίκες, αλλά και η σεξουαλική βία -με πολλές μορφές- αυξήθηκε εντυπωσιακά. Για την αύξηση αυτή συντέλεσαν όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν αλλά και η υποβάθμιση της θετικής εικόνας του γυναικείου φύλου και του σημαντικού ρόλου που παίζει στην οικοδόμηση της κοινωνίας. Η παράνομη μετακίνηση των γυναικών και η προώθησή τους σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης με σκοπό την πορνεία είναι μια από τις συνέπειες αυτής της κατάστασης. Μια άλλη συνέπεια ήταν η αύξηση των κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Είναι ένα πολύ συχνό και διαδεδομένο φαινόμενο στις χώρες αυτές οι γυναίκες να αναγκάζονται να παραμένουν σε ένα συμβατικό γάμο ή σχέση εξαιτίας των φοβερών οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν. Σε ορισμένες μάλιστα χώρες, όταν ένας γάμος ή μια σχέση καταλήγει σε χωρισμό, ο δικαστής ορίζει ότι το πρώην ζευγάρι οφείλει να συνεχίσει τη συγκατοίκησή του γιατί αν δεν έχουν χρήματα δεν έχουν πού να πάνε: Υπάρχει ακόμα μεγάλη έλλειψη διαθεσίμων διαμερισμάτων αλλά και έλλειψη δυνατότητας να αντεπεξέλθουν στην οικονομική επιβάρυνση που συνεπάγεται μια νέα εγκατάσταση... Στην πραγματικότητα, το κράτος κάνει ελάχιστα έως τίποτα για να βάλει ένα τέλος ή να μεταβάλει αυτή την κατάσταση... Στην Πολωνία λ.χ. η κυβερνητική πολιτική υπέρ της οικογένειας είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε να κρατάει την οικογένεια «δεμένη» ακόμα και σε περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας. Η κυβέρνηση που εκλέχθηκε το 1997 απέρριψε ένα πρόγραμμα που είχε σαν στόχο τη δημιουργία κέντρων για τα θύματα βίας, με το επιχείρημα ότι αυτό το πρόγραμμα που προσφέρει βοήθεια, συμπαράσταση και στήριξη σε γυναίκες και παιδιά έξω από το σπίτι συντελεί ώστε να... διαλυθεί η οικογένεια!

Η ίδια ομιλήτρια παρ' όλο που περιέγραψε με ρεαλιστικά χρώματα τη χειροτέρευση της κατάστασης των γυναικών στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, στήριξε κάποιες ελπίδες στην αλλαγή της νομοθεσίας με την εισδοχή αυτών των χωρών στην ΕΕ. Ωστόσο είναι ενήμερη για την επιδείνωση της θέσης των γυναικών στην ΕΕ. Οπως η ίδια ομολόγησε. «Γνωρίζω βέβαια, είπε, ότι η θέση των γυναικών στις χώρες - μέλη της ΕΕ δεν είναι και τόσο τέλεια, γι' αυτό και έχουν γίνει και τόσες καμπάνιες από τις γυναίκες για βασικές βελτιώσεις. Καμπάνιες που δεν έχουν σταματήσει από τη δεκαετία του 1970...».