Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη γέννηση ενός από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του προπολεμικού και μεταπολεμικού ελληνικού θεάτρου, του Δημήτρη Ροντήρη, ο οποίος σημάδεψε τη θεατρική αισθητική αντίληψη από τη δεκαετία του '30 και μέχρι τη δεκαετία του '60 κύρια στον τομέα του κλασικού θεάτρου (αρχαίου και σαιξπηρικού).

Ο Δημήτρη Ροντήρης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1899 και ξεκίνησε τις σπουδές του από τη στρατιωτική σχολή των Ευελπίδων, όμως την εγκατέλειψε για να γραφτεί στη Νομική Σχολή. Το 1918, κρυφά από τους γονείς του, γράφτηκε στην Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου, που είχε ιδρύσει τότε η Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων και για ένα χρόνο έκανε μαθήματα με τους Φώτο Πολίτη, Μιλτιάδη Λιδωρίκη, Νίκο Παπαγεωργίου και Σπύρο Μελά.Το 1919 έγινε δεκτός στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, όπου δίδασκε ο σπουδαίος σκηνοθέτης Θωμάς Οικονόμου.Ως μαθητής της σχολής έκανε τα πρώτα του βήματα στη σκηνή. Από το 1920 δούλεψε στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη για δέκα περίπου χρόνια. Η θεατρική Αθήνα του 1927 έμεινε έκπληκτη με την ερμηνεία του στο φάντασμα του Πολύδωρου στην παράσταση της "Εκάβης" σε σκηνοθεσία Φώτου Πολίτη με την Κοτοπούλη.Με σύσταση του Φώτου Πολίτη και της Ακαδημίας Αθηνών φεύγει με υποτροφία στην Αυστρία και τη Γερμανία, όπου σπουδάζει θέατρο, ιστορία τέχνης και κλασική λογοτεχνία. Το 1932 ο Φώτος Πολίτης καλεί τον Ροντήρη να γυρίσει και τον διορίζει βοηθό του στο νεοσύστατο τότε Εθνικό Θέατρο. Το 1938 αναβιώνει τις παραστάσεις αρχαίου δράματος στην Επίδαυρο και το Ηρώδειο, με την "Ηλέκτρα" του Σοφοκλή, βάζοντας τα θεμέλια της ερμηνευτικής αντίληψης πάνω στο αρχαίο δράμα, που επικράτησε για πολλά χρόνια.Η αρχαία τραγωδία ήταν το θέατρο στο οποίο αφοσιώθηκε περισσότερο ο Ροντήρης, αντλώντας στοιχεία από τελετουργικές λαϊκές και θρησκευτικές φόρμες και προτείνοντας ένα στιλιζαρισμένο ρεαλισμό, ενώ για το Χορό πρότεινε τη μετάβαση από το ρυθμό στο μέλος και από την αφαίρεση και τη γεωμετρία στην όρχηση.

"Προσπαθούμε να είμαστε πολύ απλοί στη δουλιά μας, γιατί απλοί ήταν οι αρχαίοι. Επιδιώκουμε να εκφράσουμε την ουσία του αρχαίου δράματος με μια φόρμα απλή, που να ανταποκρίνεται στο πνεύμα της ελληνικής τραγωδίας. Η μουσική φόρμα είναι ένα γνώρισμα χαρακτηριστικό του αρχαίου δράματος. Οποιος μπορεί να διαβάσει τα αρχαία κείμενα, μένει έκθαμβος μπροστά στη μουσική τους φόρμα. Αυτή τη μουσικότητα επιθυμούμε να αποδώσουμε. Η ποικιλία των ρυθμών στην ερμηνεία μας και ειδικά στο Χορό, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια προσπάθεια να ανταποκριθούμε στην ποικιλία των ρυθμών που εμπεριέχει κάθε αρχαίο δράμα, δεδομένου ότι η ποικιλία αυτή είναι ανάλογη με την ποικιλία των ανθρώπινων αισθημάτων".

"Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι ο Χορός της ελληνικής τραγωδίας τραγουδούσε και χόρευε. Ο δικός μας Χορός απαγγέλλει ρυθμικά και τραγουδά με την κατάλληλη συνοδεία οργανικής μουσικής, επιλεγμένη τις περισσότερες φορές για να υπογραμμίσει τους ρυθμούς χωρίς να αυξήσει τις εντάσεις και κατ' αυτό τον τρόπο να συνθέσει το βασικό της μοτίβο. Η εναλλαγή των ρυθμών είναι συνεχής, αφού πρέπει να ακολουθεί τη μεταβολή των αισθημάτων του Χορού. Υπάρχουν στιγμές όπου ο λόγος περνά από την απαγγελία στη μουσική πληρότητα, υιοθετεί τη φόρμα του μέλους, το οποίο αποδίδει την αλλαγή των αισθημάτων και δίνει διέξοδο στην ανθρώπινη συγκίνηση που έχει κορυφωθεί φθάνοντας στο ύψιστο σημείο της. Εκείνη τη στιγμή, ακόμα και οι κινήσεις του Χορού βρίσκονται κοντά στην όρχηση" (από τα πρακτικά του ΙΙ Διεθνούς Συνεδρίου Μελετών του Αρχαίου Δράματος, Συρακούσες 25-27 του Μάη 1967).

"Αφού καθορίσω και σημειώσω τους ρυθμούς που αποδίδουν όπως πρέπει τα συναισθήματα του λυρικού στοιχείου και δώσω με κάθε λεπτομέρεια τις απαραίτητες οδηγίες στο μουσικό και στο χορογράφο, πρέπει να βρίσκομαι σε διαρκή συνεργασία με τους δύο και προπάντων με το χορογράφο, απ' την αρχή ως το τέλος των δοκιμών, αφού βέβαια έχω δώσει από πριν, όπως τόνισα προηγουμένως, με κάθε λεπτομέρεια τις απαραίτητες οδηγίες σχετικά με την πάροδο, τις στάσεις, τους ελιγμούς στο χώρο, τις κινήσεις, τα σχήματα, τις χειρονομίες και τις κάθε είδους αντιδράσεις του χορού στα επεισόδια, στα μουσικά και ορχηστρικά εμβόλιμα και στις συναισθηματικές καταστάσεις που κυριαρχούν στα στάσιμα. Ετσι μονάχα μπορεί κανείς να πετύχει ένα πραγματικά καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, με εντατική και μακροχρόνια εργασία από όλους τους παράγοντες της παράστασης" (από τα πρακτικά της Διάσκεψις Θεάτρου, Αθήνα Ιούλιος 1976).

Μετά το θάνατο του Φώτου Πολίτη (1934), ο Δ. Ροντήρης είναι ο μόνος σκηνοθέτης της κρατικής σκηνής που παραιτείται λόγω της γερμανικής κατοχής και μένει μακριά από κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα. Από το 1946 έως το 1950 διατέλεσε διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, θέση στην οποία επανήλθε το 1953 για να παυτεί οριστικά το 1955 από την κυβέρνηση της ΕΡΕ.Στο μεταξύ το 1951 είχε ιδρύσει την "Ελληνική Σκηνή", ενώ αργότερα το 1957 ιδρύει το "Πειραϊκό Θέατρο". Περιοδεύει παρουσιάζοντας αρχαίο δράμα στα αρχαία θέατρα της Ελλάδας, αλλά και στο εξωτερικό, όπου έδωσε περισσότερες από 400 παραστάσεις σε εβδομήντα χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής.

Και στη διάρκεια της χούντας, όμως, συνεπής στη στάση που για εκείνον ήταν στάση ζωής, απείχε ξανά, όπως και στην κατοχή, από κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα.Εμεινε όμως μακριά από το θέατρο και στα κατοπινά χρόνια, έτσι που οι νεότεροι δυστυχώς δεν έχουμε τη δική μας προσωπική εμπειρία για το μέγεθος αυτού του ανθρώπου. Ωστόσο ήταν τέτοια η φήμη της τέχνης του, που για τους πιο νέους το όνομα Ροντήρης σημαίνει πολλά. Ομως, η μη αξιοποίηση της πείρας του μεγάλου σκηνοθέτη στοίχισε πολλά στο ελληνικό θέατρο. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Κ. Νίτσου,το 1981, όταν πέθανε ο Ροντήρης: "Από το 1968 τον κρατούν μακριά από το θέατρο. Ο θάνατός του είναι μια τιμωρία για όσους διοίκησαν την πολιτεία και το θέατρο τα χρόνια αυτά. Πέρασαν τόσοι υπουργοί Πολιτισμού και Παιδείας. Κλήθηκαν, ρωτήθηκαν διορίστηκαν εκατοντάδες άσχετοι και ανίδεοι... Κανένας "αρμόδιος" δε σκέφτηκε να ρωτηθεί ο Ροντήρης. Να εκμεταλλευτούμε την πολύχρονη πείρα, τη σοφία του. Ηταν επόμενο. Ο Ροντήρης είχε ειδικό βάρος. Είχε αξία. Είχε ήθος. Κι ως τα σήμερα τουλάχιστον σ' αυτόν τον τόπο οι ικανοί και ασυμβίβαστοι κρατιούνται απ' έξω".

Τρία χρόνια πριν το θάνατό του πρότεινε δύο φορές στον ΕΟΤ να παρουσιάσει στην Επίδαυρο έναν κύκλο τραγωδιών. Και τις δύο φορές οι τότε υπεύθυνοι του αρνήθηκαν το δικαίωμα στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, τον ιερό χώρο που εκείνος ζωντάνεψε για τους σύγχρονους Ελληνες.

Ο Δημήτρης Ροντήρης δεν είναι απλά μεγάλη μορφή του θεάτρου μας. Είναι "σχολή". Οπως από πολλούς λέγεται η παράδοση του Εθνικού Θεάτρου βρίσκεται πάντα κάτω από τη σκιά του.

Το Κέντρο Ερευνας και Πρακτικών Εφαρμογών του Αρχαίου Ελληνικού Δράματος "Δεσμοί",στο πλαίσιο της προσπάθειάς του για καταγραφή και μελέτη των σκηνικών προσεγγίσεων του αρχαίου ελληνικού δράματος από τη νεοελληνική σκηνή, που ξεκίνησε τον Οκτώβρη του 1998 με τη διερεύνηση της μεθόδου εργασίας του Φώτου Πολίτη,διοργανώνει συμπόσιο εργασίας για τη δουλιά του Δημήτρη Ροντήρη πάνω στην αρχαία τραγωδία. Το συμπόσιο με τίτλο "Η σκηνοθετική προσέγγιση του αρχαίου ελληνικού δράματος από τον Δημήτρη Ροντήρη",που αρχίζει αύριο και θα συνεχιστεί στις 20, 21 και 23 του Απρίλη,θα διεξαχθεί στη Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5), στο πλαίσιο του κύκλου "Η ερμηνεία του αρχαίου ελληνικού δράματος στον 20ό αιώνα: η ματιά του σκηνοθέτη".

Τα 100 χρόνια, λοιπόν, από τη γέννηση του Δ. Ροντήρη είναι μια καλή αφορμή για μια σφαιρική αποτίμηση του έργου του, που δεν έχει τύχει μέχρι σήμερα ολοκληρωμένης διερεύνησης. Στο συμπόσιο εργασίας παίρνουν μέρος: Ελένη Βαροπούλου, Απόστολος Βέττας, Κώστας Γεωργουσόπουλος, Ιων Ζώτος, Δημήτρης Σπάθης, Γιάννης Τσιώλης κ. ά., ενώ τη μέθοδο εργασίας του σκηνοθέτη θα αναλύσουν μαθητές, συνεργάτες, όπως οι: Αλέκος Αλεξανδράκης, Ελένη Ζαφειρίου, Θάλεια Καλλιγά, Βάσω Μανωλίδου, Ασπασία Παπαθανασίου, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Μενέλαος Παλλάντιος, Αλέξης Σολομός, Φοίβος Ταξιάρχης, Λεωνίδας Τριβιζάς, Ελένη Χατζηαργύρη κ. ά. Στις 23 του Απρίλη θα πραγματοποιηθεί ελεύθερη συζήτηση, αφιερωμένη στα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Ροντήρη, με θέμα την τέχνη του ηθοποιού. Συμμετέχουν: Γιώργος Αρμένης, Κώστας Γαλανάκης, Λυδία Κονιόρδου, Ολια Λαζαρίδου, Στάθης Λιβαθινός και Μηνάς Χατζησάββας.Την επιστημονική επιμέλεια έχουν αναλάβει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος,πρόεδρος του Κέντρου, και η Ασπασία Παπαθανασίου,διευθύνουσα σύμβουλος του Κέντρου.

Το συμπόσιο θα πλαισιωθεί με προβολές και έκθεση σπάνιου οπτικού σκηνογραφικού υλικού από τις παραστάσεις του Δημήτρη Ροντήρη στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η έκθεση θα λειτουργήσει παράλληλα με τη διεξαγωγή του συμποσίου, από σήμερα μέχρι και τις 24 του Απρίλη. Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

Ροντήρης - Κοτοπούλη, από τις πρόβες της "Ορέστειας" στο Ηρώδειο (1949 - Αρχείο Μεγαλοοικονόμου)