ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η αξία του ερασιτεχνισμού

Είναι πια κάτι παραπάνω από φανερό ότι η προσπάθεια χειραγώγησης συνειδήσεων περνάει και μέσα από το παραγόμενο καλλιτεχνικό προϊόν, μέσα από το δημιουργό και τον καταναλωτή. Σήμερα, το σλόγκαν "θες να απολαύσεις καλλιτεχνικό προϊόν.... πλήρωσε", έχει γενικευτεί και περνάει μέσα και από την ερασιτεχνική δημιουργία και από τα ερασιτεχνικά σχήματα. Οι "δημοτικές επιχειρήσεις" πολιτισμού, με τα ιδιωτικοοικονομικά χαρακτηριστικά τους, φθείρουν το θεσμό των εργασιτεχνικών φορέων. Τους απομακρύνουν από το δημιουργικό, προοδευτικό τους ρόλο.

Μετατρέπουν τον ελεύθερο χρόνο σε εργάσιμο. Εθίζουν τον ερασιτέχνη στη λογική της "κονόμας" και μέσα από τα χόμπι τους, βάζουν τις βάσεις ώστε η συνείδηση και το "επίπεδο" των εργαζομένων και της νεολαίας να είναι έτοιμο να δεχτεί το θανατηφόρο δίδυμο ελιτισμός - καλλιτεχνικά σκουπίδια,με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας.

Σ' αυτή την κατεύθυνση γίνεται προσπάθεια, τόσο από την κυβέρνηση όσο και από τους μεγαλέμπορους τέχνης, να προσαρμόσουν την έννοια του ερασιτεχνισμού, της ερασιτεχνικής δουλιάς, της σχέσης ερασιτέχνη με την τέχνη, στους χυδαίους σκοπούς τους.

Είναι ανάγκη λοιπόν να ξαναδοθεί στην έννοια "ερασιτεχνισμός" η αρχική θετική της σημασία.

* * *

Ερασιτέχνης, στην κυριολεξία, σημαίνει αυτός που αγαπάει την τέχνη. Κι όποιος αγαπάει την τέχνη, είναι φυσικό να επιθυμεί να εναλλάσσεται στους ρόλους του πομπού και του δέκτη, του καλλιτεχνικά διαμορφωμένου μηνύματος. Ερασιτέχνης, λοιπόν, με την τρέχουσα έννοια, δεν είναι παρά αυτός που γίνεται περιστασιακά και πομπός καλλιτεχνικών μηνυμάτων, για να επανέλθει στην κατάσταση του αποδέκτη των καλλιτεχνικών μηνυμάτων, ενισχυμένος απ' αυτή την αλλαγή ρόλων. Οχι μόνο με τη γνώση του καλού θεατή ή ακροατή, που θα μπορούσε να την αποκτήσει έτσι κι αλλιώς παραμένοντας στην κατάσταση του ευαίσθητου δέκτη, αλλά και με την προσωπική εμπειρία που δημιουργεί μια απ' ευθείας συμμετοχή στη διαδικασία παραγωγής του καλλιτεχνικού "προϊόντος".

Ο καλλιτεχνικός ερασιτεχνισμός, λοιπόν, είναι μια συνεχής υπενθύμιση του γεγονότος πως το καλλιτεχνικό προϊόν πριν την εμπορευματική του αξία, έχει μια αξία χρήσης,την οποία και οφείλει να διαφυλάξει με κάθε τρόπο.Ο ερασιτέχνης δεν ασκεί ένα επάγγελμα, αλλά ένα "χόμπι", εξαιρετικά ευγενικό και εποικοδομητικό και για τον ίδιο και για την κοινωνική ομάδα ή το κοινό στο οποίο απευθύνεται η ερασιτεχνική δημιουργία.Σκοπός της, συνεπώς, δεν είναι η ανίχνευση ταλέντων για την "τροφοδοσία" και την ανανέωση του επαγγελματισμού. Αυτό έτσι κι αλλιώς γίνεται.

* * *

Αντίθετα, η καλλιτεχνική ερασιτεχνική δημιουργία ενθαρρύνει την πρωτοβουλία, την αυτενέργεια, και τον αυτοσχεδιασμό, στοιχεία σύμφυτα με την έννοια του ερασιτεχνισμού.

Στην πραγματικότητα, ο ερασιτέχνης δημιουργός δεν "κάνει τέχνη". Ζει την τέχνη και ζώντας την, κατανοεί με μεγαλύτερη ευχέρεια τα κοινωνικά προβλήματα, όπως αυτά αντανακλώνται συμπυκνωμένα στην τέχνη. Αυτό σημαίνει πως, βοηθώντας την ερασιτεχνική δημιουργία, δε βοηθάμε την τέχνη, αλλά την ίδια τη ζωή.Δε μας ενδιαφέρει να φτιάξουμε καλλιτέχνες - δεν είναι δική μας αρμοδιότητα - αλλά ανθρώπους με αυξημένη κοινωνική συνείδηση, με την επικουρία της τέχνης.

* * *

Η ομαδική ερασιτεχνική δημιουργία είναι αυθόρμητη και εθελοντική.Κανείς δε σ' αναγκάζει - ούτε καν οι βιοποριστικές ανάγκες - να υπακούσεις σε έξωθεν και άνωθεν εντολές.

Ο ερασιτέχνης δημιουργός κάνει αυτό που κάνει, γιατί το κρίνει σκόπιμο ο ίδιος και το εγκαταλείπει εύκολα όταν νομίζει πως αυτό που κάνει δεν τον εξυπηρετεί πια ή δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του. Ομως, εφόσον δεσμεύεται εθελοντικά, με πειθαρχία υλοποιεί το κοινό πρόγραμμα της ομάδας κι αυτή η πειθαρχία είναι ελεύθερη και αβίαστη.

Η ερασιτεχνική καλλιτεχνική δημιουργία παίζει βασικό ρόλο στην αποπεριθωριοποίηση του νέου ανθρώπου, αφού τον εντάσσει αρμονικά σε μια ομάδα με κοινούς στόχους και επιδιώξεις.

Τα ερασιτεχνικά καλλιτεχνικά συγκροτήματα μπορούν να παίξουν έναν εξαιρετικά αποφασιστικό, έμμεσο ρόλο και στην επαγγελματική καλλιτεχνική δημιουργία. Οχι μόνο γιατί διαμορφώνουν πιο συνειδητούς και υπεύθυνους θεατές ή ακροατές,αλλά κυρίως γιατί μπορούν να λειτουργήσουν σαν "ομάδες πίεσης" και προς το κράτος και την αντιλαϊκή πολιτική του και προς τους μεγαλέμπορους της τέχνης, που έχουν κάθε λόγο να κρατούν το λαό σε μια κατάσταση απάθειας και αμάθειας.

* * *

Η ερασιτεχνική δημιουργία, όσο άτεχνη και αν είναι, δεν μπορεί να κατηγορηθεί ότι υπηρετεί την υποκουλτούρα. Γιατί η υποκουλτούρα είτε μεθοδεύεται με δόλο, είτε είναι "παραγωγός" της ασυνείδητης εμπορευματοποίησης της τέχνης.Και ο ερασιτέχνης μόνο για δόλο και διάθεση εύκολου πλουτισμού, δε θα είναι δυνατό να κατηγορηθεί.

Η ερασιτεχνική δημιουργία είναι προοδευτική απ' την ίδια της τη φύση. Δε γίνεται κανείς ερασιτέχνης δημιουργός για να ωφελήσει τον εαυτό του βλάπτοντας τους άλλους, πράγμα που είναι ο κανόνας στις μορφές τέχνης που ελέγχουν τα μονοπώλια, τα οποία για εκείνο που, κυρίως, ενδιαφέρονται είναιη εξαχρείωση της μάζας,ώστε αυτή να γίνεται ευκολότερα "του χεριού" τους.

* * *

Ο ιδεολογικός προσανατολισμός του περιεχομένου της ερασιτεχνικής δουλιάς έχει ένα γενικά προοδευτικό χαρακτήρα, που όμως στις καινούριες συνθήκες παραμένει ασαφής, γενικολόγος και ανεπαρκής στο ν' αντιμετωπίσει την άμεση επίδραση του ρεφορμισμού στις αντιλήψεις τόσο των μελών των σχημάτων, όσο και του κόσμου που τα παρακολουθεί.

Τις περισσότερες φορές αναπαράγονται τα κυρίαρχα καλλιτεχνικά μοντέλα.Λείπει η δημιουργικότητα και η ανησυχία για το ρόλο, γενικά, και τους στόχους της ερασιτεχνικής δουλιάς.

Ομως, πρέπει να τονίσουμε πως η ερασιτεχνική απασχόληση με την τέχνη είναι μια αντικειμενική διαδικασία,με την έννοια ότι στον καπιταλισμό γεννιέται αυθόρμητα η ανάγκη για δημιουργική συμμετοχή των ατόμων σε κάτι που φέρνει τη σφραγίδα τους. Μια ανάγκη που η ίδια η αποξένωση στην εργασία γεννά. Απ' αυτή την άποψη ερασιτεχνικά σχήματα θα υπάρχουν (άλλα θα σβήνουν και άλλα θα ξεκινούν) παρά τη φυσιολογική άρνηση του κράτους να τα ενισχύσει.

* * *

Αυτό, όμως, που καταλαβαίνει καλά η άρχουσα τάξη είναι, ότι όχι απλώς πρέπει να "καναλιζάρει" τη δουλιά των ερασιτεχνικών σχημάτων σε ανώδυνα για το σύστημα "λιμάνια", μα πολύ περισσότερο πρέπει να τα κάνει φορείς της ιδεολογίας της στα ζητήματα πολιτισμού και γενικότερα.

Γι' αυτό τα θέλει βουτηγμένα στη βρώμα της "ελεύθερης αγοράς". Γι' αυτό θεσμοθετεί καλοπληρωμένους καλλιτεχνικούς διευθυντές. Γι' αυτό σπρώχνει μαθητικά και άλλα ερασιτεχνικά σχήματα στα γραφεία των κάθε λογής "μάνατζερ".

Ολα αυτά και πολλά ακόμα, που στοιχειοθετούν την "εκσυγχρονιστική" αντίληψη για τον ερασιτέχνη, σπρώχνουν το παραγόμενο έργο στις εμπορικές προτεραιότητες των καθ' ύλην αρμοδίων πολυεθνικών και εθίζουν το δέκτη έτσι, ώστε ευκολότερα να αφομοιώνει τα καλλιτεχνικά σκουπίδια.

* * *

Το μεγάλο ζητούμενο για το μαζικό πολιτιστικό κίνημα, είναι το πώς αυτή η σημαντική δραστηριότητα θα δένεται ουσιαστικά και λειτουργικά με τις διαδικασίες τους. Θα εντάσσει πλατύτερες μάζες στις γραμμές του, θα αλλάζει συνειδήσεις στην κατεύθυνση της προόδου.

Οι εθνικοτοπικοί σύλλογοι, τα στέκια, τα πολιτιστικά κέντρα μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν ζωντανά κύτταρα μιας ριζικά διαφορετικής λογικής στον πολιτισμό.

Η ουσιαστική σύνδεση αυτών των σχημάτων με το κίνημα μπορεί να κλείσει πολλά "παράθυρα" στην άρχουσα τάξη.

Ταυτόχρονα τα συνδικάτα, τα σωματεία, οι σύλλογοι, μπορούν να παίξουν - εκτός των άλλων - ένα σοβαρό μορφωτικό, παιδαγωγικό, πολιτιστικό ρόλο που θα στηρίζεται στη λαϊκή παράδοση, στους λαϊκούς καλλιτέχνες, στη σύγχρονη λαϊκή δημιουργία.

Σταύρος ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ