Αφίσα ενάντια στο ναζισμό και στον πόλεμο. Βγήκε το 1942 στην ΕΣΣΔ

Τώρα, ο Χίτλερ διατυπώνει αξιώσεις σε ένα θέμα που θα αποδειχθεί μοιραίο: Το εδαφικό καθεστώς της Πολωνίας.

Η πολιτική αυτή της Γερμανίας, που, σιγά σιγά, διαλύεται από την κρίση, η οποία επανακάμπτει το 1938, και τα στρατιωτικά έξοδα, που δεν μπορεί πια να αντέξει, επιδιώκει συνειδητά τον πόλεμο. Το ίδιο (και για τους ίδιους περίπου λόγους) επιδιώκει και η «πολιτική του κατευνασμού».

Ωστόσο, οι αξιώσεις στην Πολωνία δεν μπορούν να γίνουν δεκτές χωρίς αντίδραση. Η αντίδραση αυτή θα είναι η απόφαση για τις τριμερείς στρατιωτικές συνομιλίες Βρετανίας - Γαλλίας - ΕΣΣΔ, που αρχίζουν, επιτέλους, στις 11.8.1939 στη Μόσχα.

Οι συνομιλίες δε θα καταλήξουν πουθενά. Αντίθετα, δείχνουν πολύ καθαρά ότι οι δυτικές δυνάμεις δεν εννοούν καθόλου να παραιτηθούν από τα σχέδια χρήσης της Γερμανίας ενάντια στην ΕΣΣΔ. Καθώς, μάλιστα, έχουν στα σοβαρά ανησυχήσει από τη γερμανική αδιαλλαξία, θέλουν να επιβάλουν στην ΕΣΣΔ και μονομερείς στρατιωτικές υποχρεώσεις.

Επίσκεψη του Χίτλερ στη Ρώμη, το Μάη του 1938

Οχι, όμως, και από την Πολωνία, όπου η Γερμανία είναι αποφασισμένη να προχωρήσει στην εφαρμογή των σχεδίων της.

Οταν στις νυχτερινές ώρες της 1ης του Σεπτέμβρη 1939, οι στρατιές της ναζιστικής Γερμανίας διασχίζουν τα γερμανοπολωνικά σύνορα και λίγες ώρες αργότερα και μετά την άρνηση της Γερμανίας να αποσυρθεί, η Βρετανία και η Γαλλία κηρύσσουν πόλεμο εναντίον της, κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η όλη εξέλιξη μπαίνει σε μια νέα και πολύ σοβαρή φάση της. Και, πράγματι, έτσι είναι: Πρόκειται για την είσοδο στην αποφασιστική αναμέτρηση που προετοιμάζεται από καιρό.

Ιδιαίτερη σημασία έχει να προσεχτεί το εξής σύνολο λεπτομερειών:

Αν, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η είσοδος της Γερμανίας στον πόλεμο σημειώνεται με την εισβολή στο Βέλγιο, δηλαδή στη Δύση, όπου απειλούνται άμεσα η Βρετανία και η Γαλλία, στον Β΄ η γερμανική επίθεση αρχίζει στην Ανατολή, δηλαδή με μια κίνηση που δείχνει να απομακρύνεται από τις δύο προαναφερόμενες δυνάμεις. Με άλλα λόγια, γίνεται ακριβώς όπως προέβλεπε ο Αδ. Χίτλερ από το 1926 ήδη - πράγμα που δείχνει πόσο δικαιολογημένα είναι τα ερωτήματά μας. Από την άλλη μεριά, ενώ, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η εξέλιξη αυτή ακολουθείται από στιγμιαία και γενική βρετανογαλλική κινητοποίηση και σε τεράστιες μάχες, στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο κυριαρχεί η εντυπωσιακή συνέχεια. Η πολεμική κινητοποίηση προχωρεί πολύ αργά, η Πολωνία αφήνεται να καταβροχθιστεί και, ενώ οι γερμανικές δυνάμεις είναι, προφανώς, απασχολημένες στην Ανατολή, παραμένουν εντελώς απερίσπαστες από τη Δύση. Η απουσία ενός τέτοιου περισπασμού, που δε θα μπορούσαν ποτέ να αντιμετωπίσουν, τις σώζει σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή.

Η ακινησία στα μέτωπα θα είναι το κύριο χαρακτηριστικό της πρώτης φάσης του πολέμου, του λεγόμενου «παράδοξου πολέμου». Θα διαρκέσει πάνω από 8 μήνες, έως τον Μάη του 1940, όταν η Γερμανία θα στραφεί, τελικά, προς τη Δύση και θα επεκτείνει την κατοχή της ως τα ισπανικά σύνορα.

Η φάση αυτή αποτελεί την απόδειξη ότι ο χαρακτήρας των αιτιών του πολέμου, δηλαδή το κυρίαρχα έντονο «σοβιετικό» χρώμα, εξακολουθεί να ισχύει και μετά την 1η του Σεπτέμβρη 1939. Και τότε το κύριο ερώτημα («Ποια θα εισβάλει στα εδάφη της ΕΣΣΔ;») εξακολουθεί να κυριαρχεί.

Η Βρετανία δεν παραιτείται από τα σχέδιά της. Αυτό φαίνεται από τις σκέψεις του πρωταγωνιστή της «πολιτικής του κατευνασμού» Σερ Σάμιουελ Χάαρ, όπως αυτός τις διατυπώνει 5 ολόκληρες βδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου.

«Ο κομμουνισμός είναι τώρα ο μεγάλος κίνδυνος, μεγαλύτερος ακόμη και από τη ναζιστική Γερμανία. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στις κινήσεις μας με τη Ρωσία και να μην καταστρέψουμε τη δυνατότητα της ένωσης, στην ανάγκη, με μια νέα γερμανική κυβέρνηση, ενάντια σ' έναν κοινό κίνδυνο».

Στις σκέψεις αυτές φαίνονται πολύ καθαρά οι αντισοβιετικοί στόχοι, αλλά, ταυτόχρονα, η απόφαση απόκρουσης μονομερών γερμανικών ωφελημάτων.

Η Γαλλία κάνει ένα βήμα παραπέρα, που, άλλωστε, από καιρό προετοιμαζόταν. Περνά στη γερμανική πλευρά, αλλά χωρίς να κλείνει και την άλλη πόρτα, με τη σκέψη ότι το «γερμανικό χαρτί» θα επιτρέψει τη χρήση του πολύ μεγάλου γαλλικού πολεμικού δυναμικού ενάντια στην ΕΣΣΔ και, παράλληλα, θα διευκολύνει αναδιανομές υπέρ της Γαλλίας σε βάρος της Βρετανίας.

Η Γερμανία, που βρίσκεται σε πλήρη επιθετική επέκταση, βρίσκεται, παράλληλα, και σε πολύ δύσκολη θέση. Ο ρόλος της, η αποστολή της και η φυσική της κλίση είναι η συνέχιση της επίθεσης προς Ανατολάς - δηλαδή ενάντια στην ΕΣΣΔ. Ωστόσο, δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς σαφή εγγύηση βρετανικής ουδετερότητας - που δεν είναι δυνατόν να εξασφαλιστεί για τους λόγους που προαναφέραμε. Εκτός αυτού, η Γερμανία, μια δύναμη, στην πραγματικότητα, οικονομικά πολύ αδύνατη, δεν μπορεί να αντέξει το βάρος ενός παρατεταμένου πολέμου χωρίς αποφασιστική νικηφόρα στροφή και, συνεπώς, δεν μπορεί να περιμένει ώσπου η Βρετανία να αλλάξει, ενδεχομένως, γνώμη. Ετσι, αναγκάζεται να κάνει εκείνο ακριβώς που δεν ήθελε - να στραφεί προς τη Δύση - σε μια ενέργεια που θα εξασφαλίσει μεν τα μετόπισθέν της περισσότερο, αλλά και θα γενικεύσει παραπέρα τον πόλεμο, όχι τόσο με την επέκτασή του στα Βαλκάνια όσο με την άνοδο στη Βρετανία δυνάμεων αποφασισμένων να πολεμήσουν.

Η στάση των ΗΠΑ αποτελεί ένα από τα κλειδιά της εποχής. Από καιρό, η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του κόσμου, αλλά χωρίς ανάλογο πολιτικό και στρατιωτικό βάρος, η βορειοαμερικανική μεγάλη δύναμη, παρακολουθεί άγρυπνα τις εξελίξεις. Δε συμμετέχει στον πόλεμο ούτε σε κάποιον εμπόλεμο συνασπισμό. Βλέπει τα γεγονότα στην Ευρώπη σαν ευκαιρία επέκτασης του ρόλου της. Ασφαλώς, το στοιχείο της προσπάθειας εξασφάλισης επιδιαιτητικού ρόλου δεν είναι άσχετο με την περιοδεία στην Ευρώπη του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Σάμνερ Γουέλς, την άνοιξη του 1940, που από τότε κιόλας είχε χαρακτηριστεί από πολλούς σαν προσπάθεια συμφιλίωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ταξίδι περιλαμβάνει τη σημαδιακή εξαίρεση της Μόσχας και γίνεται σε περίοδο όπου έγκριτα τμήματα του υπερατλαντικού Τύπου χαρακτηρίζουν τη σύγκρουση που έχει αρχίσει στην Ευρώπη σαν μια δυσάρεστη παρεξήγηση μέσα σ' αυτό που ήδη αποκαλείται «Δύση».

Παράλληλα, η Ουάσιγκτον παρακολουθεί με ανησυχία τις εξελίξεις στην Ασία, όπου η ιαπωνική επίθεση ενάντια στις βρετανικές, γαλλικές και ολλανδικές θέσεις έχει ήδη αρχίσει και όπου όλοι αναρωτιούνται: Προς τα πού θα στραφούν οι Αυτοκρατορικές Ενοπλες Δυνάμεις; Προς την ΕΣΣΔ ή, μήπως, προς τις ΗΠΑ;

Μένει η ΕΣΣΔ, η οποία βρίσκεται, πραγματικά, σε πολύ δύσκολη κατάσταση, χωρίς συμμάχους, οικονομικά σε σημαντικά υποδεέστερη θέση από τις άλλες δυνάμεις (και σε πολύ υποδεέστερη από τις ΗΠΑ), περικυκλωμένη από κράτη μεγάλα και μικρά των οποίων ξέρει ότι αποτελεί τον πραγματικό κύριο στόχο, κάνει το μόνο που της μένει να κάνει: Προσπαθεί να μείνει έξω και μακριά από τον πόλεμο. Τελικά αυτό δε θα επιτευχθεί και, μέσα στα πλαίσια του συσχετισμού δυνάμεων της εποχής, δεν ήταν και δυνατό να επιτευχθεί. Από τις 21.6.1941 και πέρα, η ΕΣΣΔ θα γίνει μέρος του προβλήματος (το κεντρικό του μέρος) - και μέρος της λύσης του.

Τέλος, και ενώ οι αξονικές δυνάμεις δοκιμάζουν τις πρώτες ήττες τους στα περίχωρα της Μόσχας (7.12.1941), ξεσπά στο Περλ Χάρμπορ η σύγκρουση ΗΠΑ - Ιαπωνίας. Ο πόλεμος γίνεται πραγματικά παγκόσμιος και εξαπλώνεται στη Β. Αμερική, στην Ασία και, εν μέρει, στην Ωκεανία.

Αλλά αυτό είναι μεγάλη ιστορία.