Τρακόσιες εξήντα μέρες έπεσαν στην πλάτη μας. Η αβάσταχτη "ελαφρότητα" του χρόνου σε μερικούς δεν άφησε πολλές "κακώσεις". Σε άλλους η αβάσταχτη βαρύτητα σαν βράχος έμοιαζε, που πέφτει απότομα και τραυματίζει, που θρυμματίζει την ψυχή και τη μνήμη βασανίζει. Μέρα κι αυτή η σημερινή! Πρωτοχρονιά, σου λένε... Μέρα γιορτινή, άραγε, είναι; Η μήπως μέρα απολογισμών, ισολογισμών, υπολογισμών και καταιγισμών από "ανακλήσεις", από παρακλήσεις, από δεήσεις είναι; Ολα μαζί. Γιατί και η προσμονή καραδοκεί, η ελπίδα βασιλεύει και οι ευχές για τον καινούριο χρόνο που 'ρχεται δίνουν και παίρνουν. Μέρα κι αυτή η σημερινή. Η "πρώτη", η καλύτερη, η πιο σημαντική. Αν "η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται", τότε κι ο χρόνος ολόκληρος από την πρώτη μέρα κιόλας τις προθέσεις του δηλώνει. Γι' αυτό δίνουμε σημασία στα πιο ασήμαντα πράγματα, στα ανεπαίσθητα σημάδια, σημάδια αστεία που τις άλλες, τις "καθημερινές" καμιά αξία δεν έχουν.

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά/

κι αρχή καλός σας χρόνος...

Για το καλό του χρόνου, οι προλήψεις μας διατάσσουν: Μην ξυπνήσετε αργά το πρωί, προσέξτε μην αρρωστήσετε, μη φιλονικήσετε, εργαστείτε έστω και λίγο, χαρείτε, ευτυχείτε και μην ανησυχείτε, ο χρόνος θα κυλήσει ευχάριστα, ήρεμα, γαλήνια, παραγωγικά. Είναι όμως έτσι; Πολλοί στρώνουν την πράσινη τσόχα και παίζουν μεγάλα ποσά και τα χάνουν για το καλό! Αλλοι σηκώνονται το πρωί και πριν ακόμη πλυθούν, τρώνε έναν κουραμπιέ και το βουνό κοιτούν. Για να ζήσουν χρόνια πολλά και να ασπρίσουν "σαν τα ψηλά βουνά"... Μα τώρα σαν ανοίξεις το παράθυρό σου τον "Τρελό" δε θα αντικρίσεις. Σε κεραίες τηλεόρασης πάνω θα τσουγκρίσεις και σε θερμοσυσσωρευτές το βλέμμα θα ακουμπήσεις.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας τη νύχτα της 31ης του Δεκέμβρη προς την 1η Γενάρη, τη στιγμή που αλλάζει ο χρόνος, ο κόσμος πηγαίνει βιαστικά προς τα παράθυρα που βλέπουν στην Ανατολή, πίνουν το αμίλητο νερό, από τις "βουβές" κόρες, που το φέρνουν από την πηγή του χωριού και, αμέσως, στο πάτωμα ρίχνουν και σπάνε το ρόδι με την ευχή: "Οσα σπόρια έχει το ρόδι, τόσα καλά να χυθούν μέσα στο σπίτι μας τούτο το χρόνο". Οι προλήψεις είναι βαθιά ριζωμένες μέσα στην καρδιά του λαού μας. Κάθε άνθρωπος έχει την τύχη του, το ριζικό του. Ετσι λογικό είναι αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι. Δηλαδή, ότι όποιος είναι καλότυχος για τον εαυτό του, είναι καλότυχος και για τους άλλους. Γι' αυτό και το κυριότερο είναι το "ποδαρικό" να μας το κάνει ένας γουρλής... Στη Χίο, μάλιστα, θέλουν ο πρώτος επισκέπτης, αλλά όλοι γενικά οι επισκέπτες να κρατούν μια πέτρα βαριά και να ευχηθούν: Γρήγορα να αποκτήσουν το βάρος της σε χρυσάφι... Κάτι ξέρουν οι Χιώτες...

Από το βιβλίο Στρατή Αλ. Μολινού "Τα λαογραφικά του Δωδεκάμερου" (εκδόσεις Φιλιππότη) διαβάζουμε ότι ο Γενάρης είναι ο πρώτος πρώτος και σπουδαίος μήνας της χρονιάς. Η λαϊκή μούσα θέλει τον Γενάρη να 'ναι ο πιο μεστωμένος απ' τα αδέλφια του, ο πιο σοβαρός και ο πιο μυαλωμένος. Θέλει να 'ναι ο καθοδηγητής των. Για τούτο, εξάλλου, μπήκε και πρώτος στη γραμμή και πήρε όλο το βάρος και την έγνοια να κάνει την έναρξη της κάθε χρονιάς. Σύμφωνα με το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο, που πρωτοσυστάθηκε από τον Ρωμύλο, το έτος είχε μόνο δέκα μήνες, οι οποίοι μάλιστα είχαν άνισο αριθμό ημερών, κυμαινόμενο από δεκαέξι έως και τριάντα έξι ανά μήνα. Αργότερα, ο βασιλιάς της Ρώμης Νουμάς Πομπίλιος πρόσθεσε ακόμη δυο μήνες, το Γενάρη και το Φλεβάρη, ενώ συγχρόνως διόρθωσε την ανισότητα των ημερών και των μηνών. Ετσι κάποια ώρα ο Μάρτης, από την πρώτη θέση που κατείχε στη σειρά του ημερολογίου, αυτόματα μεταπήδησε στην τρίτη που εξακολουθεί να κρατά.

Ετσι, παρόλο που ο Γενάρης από την εποχή των Ρωμαίων κατείχε πια τη θέση του πρώτου μήνα του διορθωμένου δωδεκάμηνου, εν τούτοις ως απαρχή της χρονιάς εξακολουθούσε να σημειώνεται η πρώτη Μάρτη. Μόνον πια το 1564 μ. Χ., ύστερα από διάταγμα του βασιλιά της Γαλλίας Καρόλου, θ' ορίστηκε τελικά η πρώτη Γενάρη να σημαίνει την έναρξη της κάθε νέας χρονιάς. Την αλλαγή αυτή πρώτοι οι Γάλλοι εθέσπισαν. Ακολούθησαν οι Σκότοι το 1599 και πολύ αργότερα το 1752 συμφώνησαν με τη σειρά τους οι Αγγλοι. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι αν δούλευαν σωστά κι αγαπημένα την πρώτη μέρα του Γενάρη, τότε όλη η χρονιά θα ήταν ευτυχισμένη. Για το λόγο αυτό την Πρωτομηνιά αντάλλασσαν επισκέψεις, εδίναν ευχές, απέφευγαν τις κουβέντες που μπορεί να σήμαιναν κακό, πρόσφεραν δε και δώρα, ώσπου το βράδυ γλεντούσαν για να τιμήσουν το Θεό τους.

Υπάρχει, λοιπόν, η πιθανότητα το έθιμο των ημερών μας να χαρίζονται την Πρωτοχρονιά δώρα να κρατά από τη συνήθεια τούτη των Ρωμαίων. Ορισμένοι πάλι δέχονται ότι το έθιμο των δώρων έχει την αρχή του στην άλλη συνήθεια των Ρωμαίων να κόβουν την Πρώτη Γενάρη κλαδιά από το δάσος της Ρώμης, το αφιερωμένο στη θεά Στρένα, θεά της ισχύος και να τα προσφέρουν στον Τάτιο, τον βασιλέα των Σαβίννων. Πάντως, οι πρώτοι χριστιανοί απαγόρευσαν ρητά την προσφορά δώρων κατά την πρώτη του έτους, διότι θεωρούσαν τη συνήθεια αυτή ειδωλολατρική. Ομως, το έθιμο κρατήθηκε μέχρι τις ημέρες μας επίμονα αναλλοίωτο.

Ο ελληνικός λαός, μας λέει πάντα ο Στρατής Μολινός, ονομάζει το Γενάρη Καλαντάρη - στη Λέσβο είναι γνωστός ως "Γναρς" το παλικάρι και ως καλαντάρης - γιατί είναι ο μόνος που τραγουδιούνταν και τραγουδιούνται ακόμα τα κάλαντα, τα ευχετήρια και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλουν τα παιδιά, κυρίως τα παιδιά, τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.

Ο λαός μας, επίσης, πιστεύει ότι ο Γενάρης διαθέτει τις ακόλουθες ιδιότητες που βγαίνουν μέσα από τις παροιμίες. Λέει για τους καλλιεργητές και αγρότες.

- Γενάρη μήνα κλάδευε/ φεγγάρι μη ξετάζεις/. Και:

- Οποιος θέλει να βαμβακώσει, το Γενάρη να οργώσει/ Και:

- Κόψε ξύλο το Γενάρη και μην καρτεράς φεγγάρι.

Επίσης:

- Ο ήλιος του Γενάρη καθόλου δε ζεσταίνει/

ή και:

Το κρύο του Γενάρη στέλνει πολλούς στον Αδη...

Την Πρωτοχρονιά, που είναι η αρχή μιας νέας χρονικής περιόδου, ο άνθρωπος ζητά να μαντέψει τα μελλούμενα ή ζητά να επιδράσει πάνω σ' αυτές με διάφορες μαγικές πράξεις: Μαντικές συνήθειες προκύπτουν από το νόμισμα και τα άλλα σημάδια που μας "στέλνει" το κόψιμο της βασιλόπιτας, από την πλάτη, ή από το μεγάλο κόκαλο της όρνιθας. Σε πολλά μέρη από τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις γίνονται προγνωστικά του καιρού, π. χ. στην Αιτωλία λέγεται ότι: "Αμα είναι του Αη Βασιλείου καλοκαιριά, θα 'ναι σαράντα μέρες κακοκαιριά".Πολλές είναι οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες της Πρωτοχρονιάς. Οι άνθρωποι που πιστεύουν σ' αυτές προσέχουν εκείνη την ημέρα να μην πάρουν, αλλά ούτε και να δώσουν τίποτε. Ούτε χάρισμα ούτε δανεικά... Ετσι, λοιπόν, το μόνο που μας μένει είναι να ευχηθούμε απλά: Και του χρόνου να 'μαστε καλά. Του χρόνου την Πρωτοχρονιά, πάλι, μαζί να είμαστε.

Τ. Δ.