Ακαδημία Πλάτωνος και Κυνόσαργες.Τα δύο μεγάλα Γυμνάσια της αρχαιότητας, που μνημονεύτηκαν από ιστορικούς και περιηγητές, δεν άργησαν να έρθουν στο φως από ανασκαφείς. Εμενε το τρίτο Γυμνάσιο, το περίφημο "Λύκειο",για το οποίο η γνώση περιοριζόταν στην ανάγνωση των πηγών. Η αποκάλυψή του θα έριχνε άπλετο φως στην τοπογραφία των Αθηνών.

Η ...ζωή, όμως, επιφυλάσσει εκπλήξεις. Εδώ, η έκπληξη δεν ήταν ότι υπήρχαν στο δημόσιο χώρο του Πάρκου της Ρηγίλλης, αρχαία. Αυτό το ήξεραν καλά και, παρ' όλα αυτά, τα αρμόδια υπουργεία ενέκριναν να χτιστεί εκεί το ιδιωτικό μουσείο των Γουλανδρή. Η έκπληξη ήταν ότι η ανασκαφή της Γ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων,ενόψει της ανέγερσης του μουσείου, αποκάλυψε παλαίστρα του 4ου π.Χ. αι., η οποία αποτελεί μέρος του Λυκείου.

Ποιος θα διανοούνταν η Ακαδημία Πλάτωνος και το Κυνόσαργες να "συγκατοικούν", εν υπογείω, με ένα υπερσύγχρονο κτίριο; Γι' αυτό αξίζει να θυμηθούμε τι εστί "Λύκειο", ανατρέχοντας σε ιστορικούς, περιηγητές και μελετητές.

Το "Λύκειο", όπως κάθε αρχαίο Γυμνάσιο, ήταν δημόσιο κτίριο, όπου έφηβοι αθλούνταν και εκπαιδεύονταν. Βέβαια, εξελίχθηκαν σε μεγάλα πνευματικά κέντρα, που για περισσότερα από 1.000 χρόνια "φρόντιζαν" και για τη σωματική αγωγή των νέων. Αμέσως μετά τα Προπύλαια των Γυμνασίων, υπήρχε χώρος για πάλη, πυγμαχία και παγκράτιον (παλαίστρα). Στο εσωτερικό της παλαίστρας ή έξω από αυτήν υπήρχαν "αποδυτήριον","ελαιοθέσιον","κονιστήριον","κωρύκειον" (είχε σάκους γεμάτους άμμο για να γυμνάζεται ο παγκρατιστής), "σφαιριστήριον","πλέθριον" και "εφηβείον" (σ' αυτό οι έφηβοι παρακολουθούσαν μαθήματα και διαλέξεις). Τα Γυμνάσια χτίζονταν εκτός πόλης, κοντά στα καλύτερα προάστια και "παρά τας όχθας ποταμών" (Ι. Τραυλός "Η πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών από των προϊστορικών χρόνων μέχρι των αρχών του 19ου αιώνος"). Τα νερά τροφοδοτούσαν τους κήπους και τα άλση των Γυμνασίων. Ο Ι. Τραυλός αναφέρει ότι τον 6ο αιώνα οικοδομήθηκαν τρία γυμνάσια έξω από την Αθήνα.Το Λύκειο το τοποθετούσε βορειοδυτικά της πλατείας Συντάγματος και το Κυνόσαργες στον Αγιο Παντελεήμονα.

Ο μαθητής του Ισοκράτη, Θεόπομπος,αποδίδει την ίδρυση του Λυκείου στον Πεισίστρατο και ο ατθιδογράφος Φιλόχορος (3ος π.Χ. αι.) στον Περικλή.

Οι Στράβων, Πλούταρχος και Παυσανίας τοποθετούν το "Λύκειο" ανατολικά, έξω από τα τείχη, δίπλα στον Ιλισό και κοντά στις πηγές του Ηριδανού,περίπου, όπου αποκαλύφθηκε η παλαίστρα, η οποία κατά τον Παυσανία οικοδομήθηκε από τον ρήτορα Λυκούργο.Ο Στράβων (9, 397) γράφει ότι οι πηγές του Ηριδανού ήταν "εκτός των Διοχάρους πυλών, πλησίον του Λυκείου". Ο μελετητής Νικόλαος Παπαχατζής,σχολιάζοντας τα "Αττικά" του Παυσανία, λέει ότι από τους πλατωνικούς διαλόγους είναι γνωστό ότι πως ήδη στον 5ο αιώνα π.Χ. το "Λύκειο" ήταν ο κυριότερος χώρος όπου σύχναζε και δίδασκε ο Σωκράτης.Στον "Ευθύδημο" ο Κρίτων συναντά στο "Λύκειο" τον Σωκράτη να συζητάει με τους Ευθύδημο και Διονυσόδωρο. Ο Σωκράτης φέρεται να διηγείται ότι πήγε στο "Λύκειο" ακολουθώντας το δρόμο που οδηγούσε έξω από το τείχος, κατευθείαν από την Ακαδημία Πλάτωνος στο "Λύκειο".Ο Νικόλαος Παπαχατζής σημειώνει ότι στο "Λύκειο" υπήρχε άλσος με μεγάλα δέντρα, όπως και στην "Ακαδήμεια", πολλά από τα οποία έκοψε το 86 π.Χ. ο Σύλλας.

Αυτό το χώρο διάλεξε να διδάξει ο Αριστοτέλης. Εκεί παρέμεινε για 12 χρόνια. Εκεί ίδρυσε την περίφημη Περιπατητική Σχολή.Ο διάδοχός του, Θεόφραστος,έμενε κοντά στο "Λύκειο", σε ιδιόκτητο χώρο με κήπους, ποικίλα κτίσματα και ιερό των Μουσών, που η θέση του καθοριζόταν με ορόσημα. Σύμφωνα με τη Γ ΕΠΚΑ και τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ, στις οικοδομικές φάσεις της παλαίστρας αντικατοπτρίζονται όλα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα των χρόνων αυτών.Υστερα από την καταστροφή του Σύλλα (86 π.Χ.), το κτίριο ανακατασκευάστηκε, βάσει του αρχικού σχεδίου. Οι τοίχοι της παλαίστρας μετασκευάστηκαν και μετά την εισβολή των Ερουλων (267 μ.Χ.). Οι παραπάνω επεμβάσεις επιβεβαιώνουν τη μαρτυρία του Παυσανία ότι το Γυμνάσιο, που είδε δίπλα στο "Λύκειο" το β μισό του 2ου αι. μ.Χ., ήταν έργο του Λυκούργου.

Στην ίδια θέση προϋπήρχε ιερό αφιερωμένο στον Λύκειο Απόλλωνα και αυτό έδωσε το όνομά του στο Γυμνάσιο. Αλλωστε, "το επίθετο του θεού είχε συσχετιστεί με τη ρίζα της λέξης lux και ο Απόλλων θεωρήθηκε, κατά μία εκδοχή, θεός του φωτός και του ήλιου" (Ν. Παπαχατζής).

Ο βουλευτής του ΚΚΕ,Λέων. Αυδής,μετά τις πρόσφατες δηλώσεις του υπουργού Πολιτισμού, ότι "το "Λύκειο" μπορεί να συνυπάρξει με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης", δήλωσε στο "Ρ": "Φαίνεται να επιβεβαιώνεται η άποψη ότι στο χώρο που παραχωρήθηκε στην κυρία Γουλανδρή για να κατασκευάσει το μουσείο της βρισκόταν το Λύκειο της Αρχαίας Αθήνας. Οφειλε η κυβέρνηση να ανακαλέσει την παραχώρηση στην κ. Γουλανδρή και να προχωρήσει σε έργα ανάδειξης των ευρημάτων και σύνδεσής τους με το χώρο που τα περιβάλλει. Προτίμησε, όμως, να αφήσει το Μουσείο να κατασκευαστεί επάνω στα αρχαία ευρήματα και να μετατρέψει τα απομεινάρια του "Λυκείου" σε στοιχείο της διακόσμησης του μουσείου. Εχω την ελπίδα ότι οι αρχαιολόγοι, οι αρχιτέκτονες, οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι και οι πολίτες που ενδιαφέρονται για την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας και για την αισθητική της πόλης θα εξεγερθούν και θα ματαιώσουν τα σχέδια της κυβέρνησης".

Ο Χρήστος Λαζαρίδης,νομαρχιακός σύμβουλος Αθήνας ("Νομαρχιακή Αγωνιστική Συνεργασία") δηλώνει στο "Ρ": "Το Νομαρχιακό Συμβούλιο Αθήνας είχε αποφασίσει, ομόφωνα, ότι δεν πρέπει να ανεγερθεί στο Πάρκο Ρηγίλλης το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και ότι πρέπει να ενισχυθούν οι υποβαθμισμένες περιφέρειες της πόλης, ιδιαίτερα της δυτικής.Να ανευρεθεί, δηλαδή, εκεί κατάλληλος χώρος για την ανέγερση του μουσείου. Η παράταξή μας διαφωνεί με την ανέγερση του μουσείου στο συγκεκριμένο χώρο.Πρόκειται για σκάνδαλο σε βάρος του δημοσίου.Είναι σκάνδαλο το γεγονός ότι χαρίστηκε ο χώρος στους Γουλανδρήδες.Είναι σκάνδαλο ο τρόπος έκδοσης της οικοδομικής άδειας.Είναι σκάνδαλο που το ΥΠΠΟ επιμένει να κατασκευαστεί στο πάρκο το μουσείο, ακόμα και τώρα που ανευρέθηκε εκεί το Λύκειο της Αρχαίας Αθήνας...".

Την ερχόμενη Τρίτη, το θέμα αναμένεται να συζητηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Ιδωμεν...

Δ. ΜΥΡΙΛΛΑ

Η Παλαίστρα στην πλατεία Ρηγίλλης

Τμήμα της Παλαίστρας του 4ου αιώνα π.Χ.