Στα τέλη του μήνα, στην Τύνιδα, οι ηγέτες των χωρών - μελών του Αραβικού Συνδέσμου θα συζητήσουν την «Πρωτοβουλία μεταρρυθμίσεων στην περιοχή της Μείζονος Μέσης Ανατολής», δηλαδή το σχέδιο - όραμα του Αμερικανού Προέδρου για το μέλλον των αραβικών χωρών. Το «όραμα» Μπους δεν αποτελεί είδηση, ούτε στη διατύπωση ούτε στο περιεχόμενό του.

Σε πολύ αδρές γραμμές, είχε παρουσιαστεί, στα τέλη του 2002 από τον Αμερικανό Πρόεδρο και είχε εξειδικευτεί υπό τον τίτλο «Πρωτοβουλία Συνεργασίας με τον Αραβικό Κόσμο» από τον Αμερικανό ΥΠΕΞ. Τότε, ο Κόλιν Πάουελ είχε μιλήσει για ένα «πλαίσιο συνεργασίας» με τις αραβικές κυβερνήσεις, κυρίως, στους τομείς της Παιδείας, της οικονομίας και της πολιτικής συνεννόησης.

Ο Πάουελ είχε, επίσης, υποστηρίξει ότι η πρωτοβουλία αυτή «αποδεικνύει ότι τάσσεται στο πλευρό των δυνάμεων της αλλαγής και της μεταρρύθμισης στον αραβικό κόσμο», οδηγώντας πολλούς αναλυτές στο συμπέρασμα ότι ο Λευκός Οίκος προσπαθούσε να αποτινάξει το βάρος της άσκησης πολιτικής δύο μέτρων και δύο σταθμών απέναντι στον αραβικό κόσμο, με αφορμή τη διαρκή και άνευ όρων στήριξη του Ισραήλ. Ιδιαίτερα, εφόσον επρόκειτο να ακολουθήσει η εισβολή στο Ιράκ.

Ενα χρόνο μετά, ο Τζορτζ Μπους επανήλθε στο θέμα, μιλώντας για μια «προωθημένη στρατηγική ελευθερίας στη Μέση Ανατολή, το δεύτερο σημαντικότερο βήμα μετά τον ψυχρό πόλεμο και την καταπολέμηση του κομμουνισμού». Επαναλαμβάνοντας ότι η τακτική ανοχής απέναντι στα αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής που ακολούθησαν, επί δεκαετίες, οι αμερικανικές ηγεσίες, τελικά «δε γλίτωσε τις ΗΠΑ από την τρομοκρατία», ο Αμερικανός Πρόεδρος τάχτηκε υπέρ της «δυναμικής αντιμετώπισης του ζητήματος».

Το νέο στοιχείο του «οράματος», για την Ουάσιγκτον, είναι πλέον η ύπαρξη ενός «παραδείγματος προς μίμηση», δηλαδή η «εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στο Ιράκ». Χαρακτηριστικά, ο Τζορτζ Μπους υπογράμμιζε ότι «η δημοκρατία στο Ιράκ θα πετύχει και ότι η επιτυχία αυτή θα στείλει τα νέα από τη Δαμασκό μέχρι την Τεχεράνη», ρίχνοντας σαφώς τα βέλη του προς τις δύο χώρες, που έχει τοποθετήσει στον «άξονα του κακού».

Λεπτομέρειες της «Πρωτοβουλίας» δεν έχουν γίνει γνωστές. Εντούτοις, ένα πρώτο 8σέλιδο κείμενο κυκλοφορεί, ήδη, και αξιοποιείται από τα στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις επαφές που έχουν με Ευρωπαίους και Αραβες αξιωματούχους. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες, το σχέδιο περιλαμβάνει μια ευρεία κλίμακα διπλωματικών, πολιτιστικών και οικονομικών μέτρων.

Ανάμεσα σε αυτά, αναφέρεται η παροχή κάθε είδους βοήθειας για τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών (ακόμη και για δημιουργία ανεξάρτητων εκλογικών επιτροπών), για τη σύσταση ανεξάρτητων ΜΜΕ, για ενίσχυση των προγραμμάτων εκπαίδευσης και αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού. Επίσης, προβλέπεται εγκαθίδρυση μιας «Τράπεζας Ανάπτυξης Μέσης Ανατολής» κατά τα πρότυπα της Ευρώπης μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και η χορήγηση δανείων μέχρι 500 εκατομμύρια δολάρια σε μικρομεσαίους επιχειρηματίες, προκειμένου να καλλιεργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον για την επικράτηση όρων ελεύθερης αγοράς. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ουάσιγκτον, σε ανύποπτο χρόνο, είχε διατυπώσει και το δέλεαρ της εγκαθίδρυσης ζώνης ελεύθερου εμπορίου ως «αντάλλαγμα» για την επίτευξη προόδου στην κατεύθυνση του οράματός της.

Για όλ' αυτά, η Ουάσιγκτον επιδιώκει να εξασφαλίσει την αμέριστη συμπαράσταση της ΕΕ, στην οποία περιοδεύει ακατάπαυστα ο αναπληρωτής ΥΠΕΞ, Μαρκ Γκρόσμαν. Αν όλα πάνε «κατ' ευχήν», ο Μπους, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, σκοπεύει να παρουσιάσει το σχέδιο, με όλες του τις λεπτομέρειες, στη σύνοδο της «G7+1», τον Ιούνιο, πιέζοντας για κοινή απόφαση. Στη συνέχεια, η Ουάσιγκτον θα ασκήσει πιέσεις, για να υιοθετηθεί ως απόφαση το σχέδιο και στη Σύνοδο της ΕΕ, τον ίδιο μήνα, αλλά και στην ανάλογη Σύνοδο του ΝΑΤΟ.

Προς το παρόν, πάντως, το «όραμα» Μπους «σκοντάφτει» τόσο στους εν δυνάμει «ευεργετημένους» όσο και στους πιθανούς «συνεταίρους». Ευρωπαίοι αξιωματούχοι τονίζουν ότι έχει δρομολογηθεί, εδώ και χρόνια, μια σταδιακή τακτική ευρωπαϊκής οικονομικής και πολιτιστικής διείσδυσης στις αραβικές χώρες, κυρίως της Μεσογείου, μέσα από την υπογραφή διμερών συμφωνιών. «Πού ήταν οι ΗΠΑ, την τελευταία δεκαετία;», φέρεται να είπε υψηλόβαθμος αξιωματούχος της ΕΕ, ενώ ο Χαβιέ Σολάνα χαρακτήριζε «χίμαιρα» τα σχέδια «αλλαγής από το Μαρόκο μέχρι το Αφγανιστάν». Οσο για το ξαφνικό ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον, ενδεικτικό είναι το ειρωνικό σχόλιο της αναλύτριας του Βασιλικού Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων του Λονδίνου, Ρόζμαρι Χόλις: «Η Ουάσιγκτον ανακάλυψε τον τροχό προσφάτως...».

Πιο ανοιχτά, διατύπωσαν τις διαφωνίες τους Παρίσι και Μόσχα, δηλώνοντας «υπέρ του εκσυγχρονισμού και της προόδου, αλλά μόνο όταν προκύπτει από εσωτερικές διεργασίες και συνεργασία. Τίποτε δεν μπορεί να επιβληθεί. Είμαστε κατά της οποιασδήποτε παρέμβασης». Ανάλογες απόψεις διατύπωσαν Ρώσοι αξιωματούχοι, ενώ το ενδιαφέρον είναι ότι συμφώνησε και ο Ιταλός πρωθυπουργός, γνωστός για την αμέριστη στήριξη που παρείχε στην Ουάσιγκτον.

Αν παρατηρούνται οι γνωστές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επίδοξων «ευεργετών», εντονότατες ήταν οι διαφωνίες των «ευεργετημένων». Αίγυπτος και Σαουδική Αραβία, δύο στενοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, τόνισε, «δεν μπορούν να γίνουν δεκτές έξωθεν παρεμβάσεις, που υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσουν τον αραβικό κόσμο στο χάος, στην αναρχία και την ενίσχυση του ισλαμιστικού εξτρεμισμού», παραθέτοντας ως παράδειγμα προς αποφυγήν την Αλγερία. Ανάλογες απόψεις εξέφρασε και η Δαμασκός, ενώ, σχεδόν, όλες οι αραβικές ηγεσίες έσπευσαν να υπενθυμίσουν στην Ουάσιγκτον ότι «αν δε λυθεί το καρκίνωμα του παλαιστινιακού προβλήματος, δεν υπάρχει περίπτωση επίτευξης προόδου», άποψη που συμμερίζονται και αρκετές ευρωπαϊκές ηγεσίες.

Σε αυτές τις αντιδράσεις, εκτιμούν αναλυτές, εμπεριέχονται, εκτός από την προσπάθεια διασφάλισης συμφερόντων, και πολλά ψήγματα αλήθειας. Κατά πολλούς, η επαναφορά στο προσκήνιο του «οράματος» Μπους έχει πολλαπλούς στόχους. Ενας πρώτος αποδέκτης είναι η ίδια η αμερικανική κοινή γνώμη, ενόψει των προεδρικών εκλογών, στα τέλη του χρόνου. Η δυσαρέσκεια για το αδιέξοδο στο οποίο έχουν περιέλθει τα αμερικανικά στρατεύματα στο Ιράκ, καθώς και ο βαρύς φόρος αίματος και χρήματος γίνεται προσπάθεια, σύμφωνα με αυτές τις αναλύσεις, να ενταχθεί σε ένα «μεσσιανικό» όραμα «σωτηρίας» του αραβικού κόσμου. «Ενας πόλεμος που έγινε για λόγους εθνικής ασφαλείας, τώρα, εντάσσεται σε ένα ευρύ σχέδιο απελευθέρωσης», τονίζει ο Τσαρλς Κούπχαν, αναλυτής στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων των ΗΠΑ.

Παράλληλα, μέσα από την προσπάθεια εξασφάλισης «εταίρων» εκτιμάται ότι η Ουάσιγκτον προσπαθεί να μοιραστεί τα αδιέξοδα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στο Ιράκ με τους «συμμάχους». Παράλληλα, έντονη είναι η αίσθηση ότι στοχεύει στον αποπροσανατολισμό της διεθνούς και κυρίως της αραβικής κοινής γνώμης από το τέλμα του Παλαιστινιακού και τις αμερικανικές ευθύνες, και να δείξει ενδιαφέρον για τον μέσο Αραβα πολίτη. Ταυτόχρονα, όμως, εμπεριέχει και έναν έμμεσο, πλην σαφή, εκβιασμό των αραβικών ηγεσιών να συμμορφωθούν πλήρως με τα αμερικανικά σχέδια αναδιαμόρφωσης του συνόλου της περιοχής.

Οπως, όμως, σχολίαζε ο Αμπντέλ Φατάχ, βοηθός διευθυντής στο Κέντρο «Αχράμ» Πολιτικών και Στρατηγικών Σπουδών, «λίγοι στον αραβικό κόσμο μπορούν να ξεχάσουν ότι οι ΗΠΑ φέρουν τη βασική ευθύνη για τα βάσανα του αραβικού πληθυσμού από το τέλος της αποικιοκρατίας μέχρι σήμερα. Κατά συνέπεια, λίγοι είναι διατεθειμένοι να τους δώσουν πρόσχημα και κάλυψη για να αποφύγουν τις δύσκολες μέρες που αναμένεται να περάσουν στο Ιράκ».