Associated Press

Από τη βομβιστική επίθεση της περασμένης Τετάρτης στην Αλγερία

Η ανάληψη ευθύνης για τις επιθέσεις στην Αλγερία από την «αλ Κάιντα του Μάγρεμπ», μετονομασία της αλγερινής οργάνωσης «Σαλαφιστική Ομάδα για το Κήρυγμα και τη Μάχη» (GSPC), έδωσε τροφή σε ποικίλα σενάρια, αρκετά από τα οποία υπέβοσκαν εδώ και καιρό με διαφορετικούς εμπνευστές και αινιγματικούς στόχους. Τα αδιαμφισβήτητα στοιχεία, πάντως, είναι περιορισμένα.

Γεγονός είναι ότι από το 2003 και μετά παρατηρείται σχετική «κινητικότητα» όσων παρουσιάζονται ως εξτρεμιστές ισλαμιστές σε 3 κυρίως χώρες: Το Μαρόκο, την Τυνησία, την Αλγερία. Το Μάη του 2003, στην Καζαμπλάνκα, από 5 ταυτόχρονες επιθέσεις αυτοκτονίας σε τουριστικούς στόχους (ξένα εστιατόρια, ξενοδοχεία κλπ.) σκοτώνονται 45 άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων των 12 καμικάζι.

Το Σεπτέμβρη του 2006, η αλγερινή GSPC αυτοανακηρύσσεται σε «αλ Κάιντα του Μάγρεμπ» και σε μετέπειτα μήνυμά του ο φερόμενος ως υπαρχηγός της αλ Κάιντα, Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, την «καλωσορίζει» και θέτει τους στόχους της: Πλήγματα κατά των «σταυροφόρων στη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη». Το πρώτο σοβαρό «δείγμα» έρχεται το Δεκέμβρη του 2006, όταν στόχος γίνεται λεωφορείο που μεταφέρει ξένους εργάτες (θυγατρικής της «Χάλιμπαρτον») (2 νεκροί, 9 τραυματίες). Θα ακολουθήσει επίθεση κατά ξένων εργαζομένων (σε ρωσική εταιρεία αυτή τη φορά) το Μάρτη με 4 νεκρούς.

Την ίδια ώρα, στην Τυνησία, οι αρχές ανακοινώνουν δύο σκληρές μάχες με «ενόπλους σαλαφιστές» εντός και πέριξ της Τύνιδας, το Δεκέμβρη και το Γενάρη, με 14 νεκρούς και κατασχέσεις εκτενών σχεδιαγραμμάτων επιθέσεων κατά ξένων πρεσβειών. Από αυτό το σημείο αρχίζει η σεναριολογία.

Στις χώρες του Μάγρεμπ, η πορεία των ισλαμιστικών κινημάτων παρουσιάζει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ισως η χαρακτηριστικότερη περίπτωση να είναι η Αλγερία και ακολουθεί το Μαρόκο. Στο δεύτερο, με δεδομένη τη «θεϊκή καταγωγή» του θρόνου, οι εκάστοτε βασιλείς έθεσαν υπό τον πλήρη έλεγχό τους τα τεμένη. Απαγορεύεται η λειτουργία «οργανώσεων στη βάση της θρησκείας», αλλά επιτρέπεται αυτή όσων έχουν «ισλαμικές αναφορές».

Με τον τρόπο αυτό, και σε συνδυασμό με ισχυρότατη καταστολή, τα ανάκτορα έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή πολλών εξ αυτών των οργανώσεων στα «πολιτικά τεκταινόμενα», όπως οι βουλευτικές εκλογές του ερχόμενου Σεπτέμβρη, όπου αναμένεται να κυριαρχήσει το ισλαμικό «Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης». Οσο για άλλες οργανώσεις, όπως «η Οργάνωση Δικαιοσύνης και Φιλανθρωπίας», που αρνούνται να συμμετάσχουν στο «πολιτικό παιχνίδι», είναι εκτός νόμου, αλλά η «θεϊκή καταγωγή της εξουσίας» τούς οδηγεί στην υιοθέτηση της μη βίας απέναντι στο «άδικο σύστημα».

Στην Αλγερία, αντίθετα, τα πράγματα είναι πιο μπερδεμένα. Οι ισλαμιστικές αδελφότητες και οι ανώτατοι νομοδιδάσκαλοι του Ισλάμ είχαν καλές σχέσεις με τους αποικιοκράτες και έτσι η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα, το 1954, τους βρίσκει ενάντια στο λαϊκό αίσθημα. Δύο χρόνια αργότερα, το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) εγκολπώνει τα λαϊκότερα στρώματά τους στον αγώνα κατά της αποικιοκρατίας για να τους περιθωριοποιήσει με το τέλος του (το 1962). Οι ισλαμικές οργανώσεις είχαν πρόβλημα «με τους άθεους μαρξιστές που επικράτησαν στη χώρα» και αυτοί με τη σειρά τους εθνικοποίησαν όλη την περιουσία των τεμενών.

Το ζήτημα επανέρχεται στην επιφάνεια μετά το πέρας των προεδριών των Μπεν Μπελά και Μπουμεντιέν (1978). Τη δεκαετία του '80, η αστικοποίηση, η μαζική εκπαίδευση που οδηγεί σε μαζική ανεργία, σε συνδυασμό με τη σταδιακή απομάκρυνση του ΕΑΜ, που βρίσκεται στην εξουσία, από τις σοσιαλιστικές του αρχές και την ολοένα και μεγαλύτερη γραφειοκρατικοποίησή του, δημιουργούν κοινωνικό χάσμα. Τη λαϊκή δυσαρέσκεια καρπώνονται οι ισλαμιστικές οργανώσεις, αξιοποιώντας (ως συνήθως) τα φιλανθρωπικά τους δίκτυα. Αποκορύφωμα οι συγκρούσεις των νέων από τις φτωχοσυνοικίες με τις δυνάμεις καταστολής, το 1988, με κύριο σύνθημα «κοινωνική δικαιοσύνη και επαναφορά στις αρχές του Ισλάμ» και δεκάδες νεκρούς.

Ιδρύεται το Μέτωπο Ισλαμικής Σωτηρίας, που είναι συνονθύλευμα διαφορετικών κοινωνικών ομάδων με διαφορετικά κίνητρα: Μορφωμένοι διδάσκαλοι του Ισλάμ από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις και πρώην στελέχη του ΕΑΜ που στοχεύουν σε «κάθαρση» με βάση την ηθική του Κορανίου βρίσκονται μαζί με τις εξαθλιωμένες μάζες των φτωχοσυνοικιών που επηρεάζονται βαθιά από τα κηρύγματα των μουτζαχεντίν, που επέστρεψαν από το Αφγανιστάν έχοντας εκπαιδευτεί από τις ΗΠΑ για να πολεμήσουν τους Σοβιετικούς και στοχεύουν στην ίδρυση ισλαμικού κράτους. Το Μέτωπο σαρώνει στις τοπικές εκλογές και παρά τις εσωτερικές του αντιφάσεις αναμένεται να κερδίσει εντυπωσιακά και τις βουλευτικές, του 1992, οπότε ο στρατός, με πραξικόπημα, αναλαμβάνει τα ηνία.

Τα χρόνια που ακολουθούν μέχρι το 2000 γράφουν μερικές από τις πιο αιματοβαμμένες σελίδες της αλγερινής ιστορίας. Το Μέτωπο διασπάται, στην παρανομία. Από τη μία ο «Στρατός Ισλαμικής Σωτηρίας», ενώ η πιο ακραία τάση του εκφράζεται στην «Ενοπλη Ισλαμική Ομάδα» (GIA) από όπου προέρχεται και η GSPC (1998 με επικεφαλής πρώην μουτζαχεντίν του πολέμου στο Αφγανιστάν).

Στον εμφύλιο, που σημαδεύτηκε από σφαγές εκατέρωθεν, υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι. Τα τελευταία χρόνια, η σκληρή στρατιωτική καταστολή σε συνδυασμό με χορηγήσεις αμνηστίας, κυρίως σε μέλη και στελέχη του Μετώπου (είχε κηρύξει εκεχειρία το 1997 και αρκετά στελέχη του ετοιμάζονται να συμμετάσχουν στις εκλογές του επόμενου μήνα), οδηγεί σε κάποια χρόνια σχετικής ηρεμίας.

Οι ισλαμιστικές οργανώσεις στο Μάγρεμπ έρχονται στο προσκήνιο πάλι, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες. Με τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις (κυρίως Γαλλία) να έχουν χάσει τον έλεγχο της περιοχής, το «παιχνίδι» περνά στις ΗΠΑ, που εκτός από τις εταιρείες τους, αποστέλλουν, το 2002, και αξιωματικούς για να «εκπαιδεύσουν τις τοπικές αρχές στον αντιτρομοκρατικό αγώνα» στο πλαίσιο του σχεδίου «Διασαχαριακή Αντιτρομοκρατική Συνεργασία». Στο σχέδιο συμμετέχουν Μαυριτανία, Μάλι, Νίγηρας, Τσαντ, αλλά και, χωρίς ποτέ να υπάρξει επίσημη επιβεβαίωση, Αλγερία, Μαρόκο, Τυνησία, ενώ «αναμένεται» και η Λιβύη.

Εδώ και μήνες, Αμερικανοί αξιωματούχοι, με τελευταίο τον διοικητή των Ειδικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ για την Ευρώπη, Ουίλιαμ ΜακΡέιβεν, καλλιεργούν την άποψη ότι τα απομεινάρια των σαλαφιστικών (ακραία ερμηνεία του Ισλάμ) οργανώσεων «συνεργάζονται, λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση σε στρατόπεδα που ελέγχει το αλγερινό παρακλάδι τους κυρίως στη Σαχάρα, που δεν μπορεί να ελεγχθεί και σχεδιάζουν επιθέσεις».

Στις αρχές Μάρτη, Βρετανία και ΗΠΑ εξέδωσαν ταξιδιωτικές οδηγίες, με ακριβώς αυτό το σκεπτικό, για την Αλγερία. Την εκδοχή αυτή υιοθετούν οι γαλλικές και ισπανικές μυστικές υπηρεσίες, που «βλέπουν» σταδιακή «επέκταση δραστηριότητας και στο ευρωπαϊκό έδαφος». Ανάλυση με το ίδιο περιεχόμενο εξέδωσε, πριν από καιρό, και το Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών Στράτφορ.

Διαφορετική είναι η οπτική πολλών αναλυτών, άλλων κέντρων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αφρική. Εκτιμούν ότι τα αυταρχικά καταπιεστικά καθεστώτα της περιοχής που συνεργάζονται, ανοιχτά ή λιγότερο ανοιχτά, με τις ΗΠΑ, ενώ ξεπουλούν την περιουσία των χωρών τους και στοιβάζουν εξαθλιωμένους και εξαγριωμένους, από την κατάσταση, νέους σε κελιά χωρίς προφανή λόγο, απλώς «καλλιεργούν το έδαφος για κήρυγμα περί κοινωνικής δικαιοσύνης από ισλαμιστικές οργανώσεις. Διαμορφώνουν πολυάριθμους επίδοξους οπαδούς των απόψεων αυτών, που μπορούν να χρησιμεύσουν ως πειθήνια όργανα του όποιου σκοτεινού κέντρου δίνει εντολές».

Οι αναλύσεις αυτές υποστηρίζουν ότι «μπορεί σε ένα επίπεδο να διαφαίνεται κάποιος κοινός στόχος ή κάποια κοινή γλώσσα, αλλά οι ομάδες αυτές ούτε είναι τόσο ισχυρές ούτε έχουν τόσο μεγάλο επιχειρησιακό συντονισμό, όσο γίνεται προσπάθεια, από ορισμένους για ίδιον πιθανώς όφελος, να παρουσιαστεί». Ολα πάντως τα σενάρια συμφωνούν στο ότι καθοριστικό ρόλο στην «κινητικότητα» που παρουσιάζεται στις ισλαμιστικές ομάδες του Μάγρεμπ διαδραματίζουν οι μουτζαχεντίν που εκπαίδευσαν οι ΗΠΑ στο Αφγανιστάν αλλά και οι «μουτζαχεντίν» που, επί της ουσίας, και πάλι «έφτιαξαν» οι ΗΠΑ εισβάλλοντας στο Ιράκ, αφού έχει καταγραφεί μεγάλος αριθμός «μαχητών» από το Μάγρεμπ εκεί.

Αν κάτι είναι σαφές είναι ότι τα ιμπεριαλιστικά εγκλήματα και οι επεμβάσεις (στρατιωτικής ή οικονομικής φύσης) καλλιεργούν το έδαφος για κάθε τέτοιου τύπου αντίδραση, ιδιαίτερα σε χώρες που τα αυταρχικά καθεστώτα έχουν καταστείλει αιματηρά κάθε άλλου είδους προοδευτική αντιπολίτευση και έχουν «χρησιμοποιήσει» τη θρησκεία ως μέσο ελέγχου των λαϊκών μαζών. Στην περίπτωση του Μάγρεμπ μένει να αποδειχτεί, με το χρόνο, τόσο η πραγματική εμβέλεια της δράσης των οργανώσεων αυτών όσο και τα κίνητρα όσων βρίσκονται πίσω από αυτές ή σπεύδουν να τις αξιοποιήσουν ανάγοντάς τες σε «πραγματική απειλή».