Είναι κατάφωρο ψέμα ότι στα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια υπάρχουν 333.741 «αιώνιοι» φοιτήτριες και φοιτητές, το οποίο αναπαράγεται από διάφορα δημοσιεύματα. Σκόπιμα τσουβαλιάζονται ως «αιώνιοι» όσοι δεν φοιτούν εντός της διάρκειας των σπουδών που η κυβέρνηση κρίνει ως «ενεργή» (ν+2 για 4ετείς, ν+3 για 5-6ετείς), ενώ μιλάμε για νέους ανθρώπους, που εισήχθησαν στις σχολές για παράδειγμα το 2018, είναι δηλαδή 24 χρονών. Ο στόχος της παραπλανητικής τους προπαγάνδας είναι η συναίνεση της κοινωνίας, προσπαθώντας να αποπροσανατολίσει από την ουσία του μέτρου της διαγραφής, που σχετίζεται και με το σε ποιους τελικά αφορά.

Δεν μιλάμε για μια «εκκαθάριση» του μητρώου των πανεπιστημίων από ανθρώπους που εισήχθησαν στα ΑΕΙ την προηγούμενη χιλιετία (οι οποίοι σε τελική ανάλυση δεν ενοχλούν και κανέναν), αλλά για την εφαρμογή της θέσπισης ανώτατου ορίου φοίτησης (ν. Κεραμέως). Πρόκειται για ένα άδικο και ταξικό μέτρο, που αφορά όλους ανεξαιρέτως τους φοιτητές, και πρώτα απ' όλα αυτούς που είναι εργαζόμενοι ή προέρχονται από λαϊκότερα στρώματα.

Οι φοιτητές που δεν θεωρούνται «ενεργοί», ούτε «καταλαμβάνουν θέσεις» ούτε «κοστίζουν». Αφού οι εισακτέοι των πανεπιστημίων δεν σχετίζονται με το πόσοι είναι ήδη εγγεγραμμένοι, ούτε φυσικά κοστίζουν στο κράτος οι φοιτητές που δεν δικαιούνται πάσο, συγγράμματα, εστίες - και για τα οποία, ακόμα και οι «ενεργοί φοιτητές» σε πολλές περιπτώσεις πληρώνουν. Το πραγματικό ερώτημα, αν θέλουμε να μιλήσουμε για κόστος, είναι αυτό που βαραίνει την οικογένεια και τον φοιτητή, είναι τα χιλιάδες ευρώ που έχει στερηθεί από άλλες - βασικές σε πολλές περιπτώσεις - ανάγκες για να καταφέρει να φοιτά στο πανεπιστήμιο. Ολα όσα πλήρωσε από την τσέπη του, για φροντιστήρια, νοίκια, αναλώσιμα, μεταφορές, σίτιση κ.ά. θα τα επιστρέφει η κυβέρνηση με τη διαγραφή του;

Στην πραγματικότητα, αυτό που απασχολεί την ΕΕ, τα αστικά επιτελεία, είναι ο ρυθμός αποφοίτησης από τα πανεπιστήμια, που άλλωστε συμπεριλαμβάνεται στους δείκτες της αξιολόγησής τους σε επίπεδο ΕΕ. Για τη χώρα μας υπάρχει η εξής διαπίστωση: «(...) τα υψηλά ποσοστά φοιτητικού πληθυσμού για τη χώρα μας δεν μετατρέπονται και σε υψηλά ποσοστά πτυχιούχων εξαιτίας των χαμηλών ρυθμών αποφοίτησης».¹ Το γιατί τους απασχολεί, το αποτύπωσε συμπυκνωμένα σε συνέντευξή του ο Κ. Πιερρακάκης, υπουργός του ΥΠΑΙΘΑ² με την έκφραση «μιλάμε για αιώνιους φοιτητές, ενώ θα έπρεπε να μιλάμε για αιώνιους μαθητές, δηλαδή για διαρκή επιμόρφωση».

Η στρατηγική της ΕΕ, σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης, με κορωνίδα τη μεταλυκειακή, επιδιώκει να απαντήσει στο λεγόμενο «χάσμα δεξιοτήτων»³. Συνοπτικά, η λογική της πολιτικής τους είναι η μαζική παραγωγή αποφοίτων διαφόρων κατηγοριών και επιπέδων εκπαίδευσης, ώστε να διαμορφώνονται «δεξαμενές» («pools» αναφέρεται στα ντοκουμέντα της ΕΕ) εργαζομένων με πιστοποιημένα προσόντα, για να μπορεί να διαλέγει ο εργοδότης τον κατάλληλο για μια συγκεκριμένη θέση εργασίας. Το «δεύτερο σκέλος» της απάντησης που δίνουν, είναι η «διαρκής επιμόρφωση» (reskilling, upskilling), με δεδομένο ότι ο εργαζόμενος καλείται να αλλάξει επάγγελμα δυο και τρεις φορές στη ζωή του.

Με αυτές τις κατευθύνσεις σχετίζεται η απαίτηση για «συμμάζεμα» του ρυθμού αποφοίτησης στα πανεπιστήμια, από την άποψη της ταχύτητας αποφοίτησης, ως προϋπόθεση για να προχωρήσουν τα παραπάνω. Ο επιπλέον χρόνος που «σπαταλά» κάποιος για τις σπουδές του, μεταφράζεται σε «χαμένο χρόνο» ειδικευμένης εργασίας στο πλαίσιο της αγοράς, άρα «χαμένο χρήμα» για την ίδια.

Στόχος της ΕΕ είναι έως το 2030 να παράγονται από τα πανεπιστήμια το 45% των εργαζομένων της. Στην Ελλάδα, ο στόχος αυτός υπερκαλύπτεται εδώ και χρόνια, ενώ εντοπίζεται κενό στην επαρκή παραγωγή αποφοίτων από άλλες δομές μεταλυκειακής εκπαίδευσης. Ετσι, οι διαγραφές σχετίζονται με την επιδίωξη, να συνεχίζουν να παράγονται απόφοιτοι πανεπιστημίου σε επαρκή αριθμό αλλά πιο γρήγορα, και όσοι δεν τα «καταφέρνουν» να στρέφονται «μια ώρα αρχύτερα» σε δομές κατάρτισης.

Είναι, δε, δεδομένο ότι το συγκεκριμένο μέτρο, αν εφαρμοστεί, θα αξιοποιείται από την κυβέρνηση για να ασκεί πίεση απέναντι στο φοιτητικό κίνημα, ιδιαίτερα σε μορφές πάλης που αυτό θα επιλέγει, όπως η κατάληψη. Για παράδειγμα, η γραμμή της κυβέρνησης της ΝΔ και της παράταξής της στα πανεπιστήμια, απέναντι στις κινητοποιήσεις ενάντια στο νομοσχέδιο - έκτρωμα Πιερρακάκη, ήταν ότι οι καταλήψεις σημαίνουν «χαμένα εξάμηνα». Γίνεται εύκολα κατανοητό τι πίεση θα μπορούσε να ασκηθεί όταν η ίδια απειλή συνοδεύεται με τον εκβιασμό των διαγραφών.

Ο πραγματικός υπεύθυνος για το φαινόμενο της παράτασης των σπουδών είναι η διαχρονική πολιτική ΕΕ - κυβερνήσεων, της υποχρηματοδότησης, της υποστελέχωσης και της εμπορευματοποίησης των πανεπιστημίων και των υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας, και όχι οι φοιτητές που τάχα τεμπελιάζουν.

Επιδρά ή όχι στο φαινόμενο της παράτασης των σπουδών ότι 1 στους 2 φοιτήτριες και φοιτητές είναι εργαζόμενοι, για να αντεπεξέλθουν στο γιγάντιο κόστος ζωής και σπουδών, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να αφοσιωθούν απρόσκοπτα στις σπουδές τους; Η επίδραση του άγχους της επιβίωσης επιβαρυντικά ως προς τις σπουδές - που δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα - είναι κάτι που ακόμα και αστικοί οργανισμοί παραδέχονται⁴. Μάλιστα, είναι μια κατάσταση που όχι μόνο δεν παίρνεται κανένα μέτρο να αντιμετωπιστεί, αλλά μάλλον είναι πολύ βολική, αφού οι φοιτήτριες και οι φοιτητές είναι από τους πρωταθλητές στις ελαστικές σχέσεις εργασίας, στην ανασφάλιστη εργασία, στην ημιαπασχόληση κ.λπ. Ενδεικτική είναι μελέτη με τίτλο «ο φοιτητικός πληθυσμός ως εργατικό δυναμικό ευκαιρίας».⁵

Επιδρά ή όχι η ανυπαρξία φοιτητικής μέριμνας; Οτι χιλιάδες φοιτήτριες και φοιτητές από λαϊκές οικογένειες, που δεν φοιτούν στον τόπο μόνιμης κατοικίας τους και δεν καλύπτονται από τις ελάχιστες κι εμπορευματοποιημένες εστίες, αναγκάζονται να «παλεύουν» από μακριά ή ακόμα και να παρατάνε τις σπουδές τους;

Η τραγική υποστελέχωση και οι ελλείψεις υποδομών; Οτι υπάρχουν δεκάδες μαθήματα που ξεκινούν στα μέσα του εξαμήνου γιατί στηρίζονται σε έκτακτο διδακτικό προσωπικό; Οτι σε πολλά εργαστήρια - ιδιαίτερα σε πανεπιστημιακά τμήματα που ιδρυθήκαν με τον ν. Γαβρόγλου επί ΣΥΡΙΖΑ - δεν χωράνε οι φοιτητές λόγω ανεπάρκειας υποδομών, διδακτικού και εργαστηριακού προσωπικού και αναγκάζονται να καθυστερήσουν τουλάχιστον έναν χρόνο; Οτι γίνονται συνεχείς αλλαγές στα προγράμματα σπουδών, με χιλιάδες φοιτητές σε άλλο ΠΣ να εισάγονται και από άλλο να αποφοιτούν; Οτι καταργούνται, αντικαθίστανται μαθήματα ανάλογα με το διαθέσιμο διδακτικό προσωπικό; Οτι οι ελάχιστοι ΔΕΠ δεν προλαβαίνουν να βοηθούν ουσιαστικά ακόμα και στην εκπόνηση των διπλωματικών εργασιών, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις που φοιτητές δεν βρίσκουν ποιος θα τους «αναλάβει».

Επιδρά ή όχι ότι για τις υποχρεωτικές για τη λήψη πτυχίου πρακτικές ασκήσεις μπορεί η αναμονή να ξεπερνά ακόμα και έναν ολόκληρο χρόνο; Ενώ καταγγέλλονται από φοιτητές περιπτώσεις, που αναγκάζονται οι ίδιοι να πληρώσουν από την τσέπη τους την «πρακτική» τους, για να μπορέσουν να πάρουν πτυχίο.

Επιδρά ή όχι η επιλεκτική ανικανότητα του κράτους να εξασφαλίσει τα αυτονόητα και εκτός των πανεπιστημίων; Για παράδειγμα, οι φοιτητές με καταγωγή ή που σπουδάζουν στα πανεπιστήμια της Θεσσαλίας έμειναν ανεπηρέαστοι από τις καταστροφικές πλημμύρες στην περιοχή; `Η έδιναν εξεταστική προσηλωμένοι όταν βυθιζόταν το σπίτι τους; Ενώ ακόμα και σήμερα η βιβλιοθήκη στο Πανεπιστήμιο Βόλου είναι «εκτός λειτουργίας»!

Φυσικά, καθοριστικός παράγοντας, συνδυασμένος με όλα τα παραπάνω, είναι και η συνεχής υποβάθμιση της αξίας του πτυχίου, που και τα δικά τους στοιχεία δείχνουν ότι στις σχολές που η ανεργία και η ετεροαπασχόληση τσακίζει κόκαλα, είναι πιο έντονο το φαινόμενο.

Η κυβέρνηση της ΝΔ είναι αυτή που οφείλει να απολογηθεί για την πολιτική της, αντί να διαγράφει τους φοιτητές στους οποίους η ίδια όρθωσε ανυπέρβλητα ταξικά εμπόδια.

Οι προβλέψεις του νόμου για τη διευκόλυνση των εργαζόμενων φοιτητών είναι σκέτη κοροϊδία. Γιατί ο εξαναγκασμός σε «μερική φοίτηση» δημιουργεί επιπλέον προβλήματα (π.χ. ο φοιτητής δεν μπορεί να δηλώσει περισσότερα από τα μισά μαθήματα, άρα σε ένα εξάμηνο με 5, μπορεί να δηλώσει μόλις 2), ενώ προϋποθέτει να αποδείξεις τουλάχιστον 20 ώρες εβδομαδιαίας εργασίας, όταν κυριαρχεί η μαύρη και ανασφάλιστη δουλειά.

Κυρίως όμως δεν «αγγίζει» την ουσία του προβλήματος, τη «μεγάλη εικόνα» στα πανεπιστήμια. Η οποία για να αντιστραφεί απαιτεί γενναία αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης για στελέχωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και των υπηρεσιών φοιτητικής μέριμνας, για αναβάθμιση και επέκταση των υποδομών των πανεπιστημίων ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες, για ανέγερση σύγχρονων φοιτητικών εστιών με γνώμονα να καλύπτονται το σύνολο των φοιτητών που σπουδάζουν μακριά από το σπίτι τους, για δωρεάν και ασφαλείς συγκοινωνίες από και προς τα πανεπιστήμια, για δωρεάν αναλώσιμα που σε ορισμένες περιπτώσεις κοστίζουν μια περιουσία, για εξασφάλιση πρακτικής άσκησης, χωρίς καθυστερήσεις, με αμοιβή στο ύψος του βασικού μισθού κ.ά. Αυτά είναι τα προβλήματα που οδηγούν ένα μεγάλο μέρος των φοιτητών να αναγκάζονται να εργάζονται παράλληλα με τις σπουδές τους.

Παράλληλα, ειδικά για τους εργαζόμενους φοιτητές, μπορούν να παρθούν άμεσα μέτρα διευκόλυνσης, όπως επιπλέον τμήματα εργαστηρίων για εργαζόμενους φοιτητές σε κατάλληλο ωράριο, κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό που θα συνεπικουρεί σε περιπτώσεις δυσκολίας διά ζώσης παρακολούθησης, δωρεάν φροντιστηριακά μαθήματα με διδάσκοντες και ευθύνη του πανεπιστημίου. Αντίστοιχα, απαιτούνται δικλίδες και στην εργασία των φοιτητών, για παράδειγμα πλαίσιο που θα καθιστά πραγματικά εφαρμόσιμη τη φοιτητική άδεια για την εξεταστική με πλήρεις αποδοχές, υποχρεωτική άδεια, χωρίς τον φόβο της απόλυσης, για τις φοιτητικές υποχρεώσεις, όπως η πρακτική άσκηση, η εκπόνηση διπλωματικής κ.ά.

Ο αγώνας για την ικανοποίηση αυτών των αιτημάτων, για πραγματική και πολύπλευρη κρατική στήριξη όσων φοιτούν στα πανεπιστήμια, με ειδικά μέτρα για τους εργαζόμενους - φοιτητές, η απαίτηση να μην εφαρμοστεί η κατάπτυστη πρόβλεψη για διαγραφές φοιτητών, βρίσκεται σε σύγκρουση με τις προτεραιότητες της κυβέρνησης που επιδιώκει να «εξοικονομεί» μέχρι και το τελευταίο ευρώ από τις ανάγκες των πανεπιστημίων, για να πηγαίνει στην επιχειρηματική λειτουργία των πανεπιστημίων.

Παραπομπές:

1. Ετήσια έκθεση της ΕΘΑΑΕ 2022, σελ. [xvii]

2. 21/10/2024, στον ραδιοφωνικό σταθμό του «ΣΚΑΪ»

3. Αρθρο του Τμήματος Παιδείας και Ερευνας της ΚΕ του ΚΚΕ «Για την παρέμβαση μας στα πανεπιστήμια», ΚΟΜΕΠ, τ. 4/2024

4. Germany: «Alarm over figures showing 35% of students face poverty», university world news

5. Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ, «Ο φοιτητικός πληθυσμός ως εργατικό δυναμικό ευκαιρίας. Χαρακτηριστικά, προβλήματα και διαστάσεις της φοιτητικής εργασίας», 2020, Αργύρης Κυρίδης