Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ ιδρύθηκε τον Ιούλη του 1941 το Εργατικό ΕΑΜ (ΕΕΑΜ) και το Σεπτέμβρη του 1941 το ΕΑΜ. Στο ΕΑΜ και τις οργανώσεις του, τον ΕΛΑΣ, την ΕΠΟΝ, την Εθνική Αλληλεγγύη, την ΟΠΛΑ συσπειρώθηκε η μεγάλη πλειοψηφία της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.
Χάρη στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ δεν στάλθηκε ούτε ένας Ελληνας εργάτης να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, δεν στάλθηκε ούτε ένας Ελληνας να πολεμήσει κατά της Σοβιετικής Ενωσης.
Χιλιάδες κομμουνιστές και ΕΑΜίτες έδωσαν τη ζωή τους, και η πάλη τους, η δράση τους, ως «αλύγιστοι της ταξικής πάλης», εμπνέει τις σημερινές γενιές των κομμουνιστών και των εργατών στην πάλη για το σοσιαλισμό, χωρίς να υπολογίζουμε κόπους και θυσίες, στην προσπάθειά μας να ανταποκρινόμαστε στο καθήκον μας ως Κόμμα παντός καιρού, που κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες πρέπει να παλεύει με σταθερή τη γραμμή του για το στρατηγικό του στόχο.
Κάτω από την πρωτοπόρα δράση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στα δύσκολα χρόνια της τριπλής κατοχής πρωτοστάτησαν σε αγώνες και χιλιάδες τραπεζοϋπάλληλοι.
Είναι η περίοδος που μέσα στο τραπεζοϋπαλληλικό κίνημα αλλάζει ο συσχετισμός δύναμης υπέρ του ΕΑΜ και οργανώνονται μαζικοί αγώνες για την επιβίωση των εργαζομένων του κλάδου, πυκνώνοντας και το αντιστασιακό κίνημα.
Σχεδόν σε όλα τα Σωματεία το Διοικητικό Συμβούλιο ήταν ουσιαστικά διορισμένο από τις διοικήσεις των τραπεζών, με τον εργοδοτικό συνδικαλισμό να έχει τις ρίζες του στο κίνημα των τραπεζοϋπαλλήλων από την ίδρυσή του.
Με την ίδρυση του Εργατικού ΕΑΜ ξεκινούν να στήνονται οι πρώτοι παράνομοι ΕΑΜικοί μηχανισμοί μέσα στις τράπεζες αφού ήδη έχουν σε ορισμένες στηθεί και οι πρώτοι παράνομοι κομματικοί πυρήνες.
Στα μέσα του 1942 έχει ανατραπεί ο συσχετισμός υπέρ του ΕΑΜ στις περισσότερες τράπεζες. Ενώ τον Ιούνη του 1942 με την καθοδήγηση του ΕΑΜ ιδρύεται η ΕΣΤΟ (Επιτροπή Συνεργασίας Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανώσεων) με πρωτοβουλία των Συλλόγων της Εθνικής, της Αγροτικής και της Τράπεζας της Ελλάδας και τον επόμενο μήνα εντάσσονται στην ΕΣΤΟ ο Σύλλογος της Τράπεζας Αθηνών και τα Σωματεία των εισπρακτόρων και κλητήρων της Εθνικής και της Αγροτικής.
Μέχρι την απελευθέρωση η ΕΣΤΟ, με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, διαχειρίστηκε με επιτυχία τις απεργίες στον κλάδο, αλλά και τη συμμετοχή του κλάδου στις μεγάλες απεργίες ενάντια στην πολιτική επιστράτευση, ενάντια στην τρομοκρατία και τη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Με την ΕΣΤΟ και την οργάνωση της πάλης για την επιβίωση, την περίοδο της Κατοχής ο κλάδος πρώτη φορά κατακτά τους Συνεταιρισμούς στις τράπεζες, με την επίβλεψη ουσιαστικά της ΕΑΜικής Εθνικής Αλληλεγγύης να στελεχώνει τους πρώτους Συνεταιρισμούς στις τράπεζες εξασφαλίζοντας τρόφιμα για τους εργαζόμενους του κλάδου, τις οικογένειές τους, μέρος του λαού αλλά και του ΕΛΑΣ της Αθήνας, ειδικά την περίοδο του Δεκέμβρη του 1944.
Ο κομματικός πυρήνας με την ίδρυση του ΕΑΜ στήνει την πρώτη οργάνωση του ΕΑΜ στο Κεντρικό Κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Η παράνομη ακόμα οργάνωση του ΕΑΜ στην Εθνική, έχει διάρθρωση σε 3άδες και μοιρασμένες τις αρμοδιότητες για υπεύθυνο Τύπου, ιδεολογικό, συνδικαλιστικό και οικονομικό υπεύθυνο.
Το ΕΑΜ της Εθνικής Τράπεζας εξέδιδε την παράνομη εφημερίδα ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ.
Στο φύλλο 9 της ΛΑΟΚΡΑΤΙΑΣ διαβάζουμε ρεπορτάζ για τα προβλήματα της γυναίκας υπαλλήλου στην Εθνική και τις διεκδικήσεις της, για την τρομοκρατία του διευθυντή του καταστήματος στον Πειραιά για να μη συμμετέχουν οι εργαζόμενοι στις κινητοποιήσεις του ΕΑΜ και αποχαιρετιστήριο του Συλλόγου Εργαζόμενων προς τον εκτελεσμένο κομμουνιστή υπάλληλο της Εθνικής Πέτρο Γρούμπο.
Την πρώτη επίσημη εμφάνισή της η Οργάνωση του ΕΑΜ στην Εθνική Τράπεζα την κάνει το Νοέμβρη του 1941 στην απολογιστική συνέλευση του Συλλόγου Εργαζομένων με ομιλητή τον κομματικό υπεύθυνο Κώστα Χαύτα. Ενώ στις εκλογές εκλέγεται το πρώτο ΕΑΜικό ΔΣ στην Εθνική Τράπεζα με το ΕΑΜ να εκλέγει 10 μέλη στο ΔΣ.
Στην πρώτη Οργάνωση του ΕΑΜ στην Εθνική Τράπεζα συμμετείχαν οι: Κώστας Χαύτας, Φράγκος Λευτέρης, Μπάμπης Ζεγκίνης, Βέρης Δροσόπουλος, Ηλίας Τσιρίβας, Νίκος Σταματόπουλος, Τάσος Τούντας, Κώστας Μπάκας, Παντελής Δημάκος, Νίκος Δρουσαΐτης, Νίκος Αντωνόπουλος, Ξενοφών Χονδρομήτρος, Σπύρος Παπαγεωργίου, Θεόδωρος Ευθυμίου, Βασίλης Κωνσταντινόπουλος, Θεόφιλος Μπαρτζώκας, Χρήστος Γιαριμούστας, όλοι εργαζόμενοι στο Κεντρικό Κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας.
Σταθμός στη δράση του ΕΑΜ στις τράπεζες την περίοδο της Κατοχής ήταν η πολυήμερη απεργία των τραπεζοϋπαλλήλων τον Απρίλη του 1943.
Με απόφαση της ΕΑΜικής ΕΣΤΟ οι εργαζόμενοι στις τράπεζες κατεβαίνουν σε λευκή απεργία για να διεκδικήσουν συσσίτιο και αύξηση μισθών. Μετά τη μαζικότητα των δύο πρώτων ημερών η κινητοποίηση παίρνει χαρακτήρα γενικής απεργίας στις τράπεζες, συναντά την αντίδραση των κατακτητών και ξεκινούν συλλήψεις συνδικαλιστών του ΕΑΜ στις τράπεζες. Συλλαμβάνονται 21 συνδικαλιστές - μέλη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Η απεργία κρατά 17 μέρες, συμμετέχουν πάνω από 7.000 εργαζόμενοι και λύεται όταν κερδίζουν από την κυβέρνηση Ράλλη: Απελευθέρωση όλων των συλληφθέντων συνδικαλιστών, άρση της απόφασης για απόλυση από την εργασία τους των συνδικαλιστών που πρωτοστάτησαν στην απεργία, αύξηση 50% του μισθού, επίδομα 98% του μισθού στους υπαλλήλους των μικρών τραπεζών, ενίσχυση του συσσιτίου.
Το ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΒΗΜΑ, όργανο του Εργατικού ΕΑΜ, γράφει για την πολυήμερη και μαζική απεργία των τραπεζοϋπαλλήλων: «Μετά από 3 εβδομάδες απεργία οι υπάλληλοι στις τράπεζες επιστρέφουν στη δουλειά τους με το κεφάλι ψηλά. Ο προδότης Ράλλης δέχτηκε τα περισσότερα από τα αιτήματά τους. Οι Γερμανοί έβγαλαν διατάγματα για επιστράτευση των απεργών, για επίταξη των απεργών, για έκτακτα στρατοδικεία, έκαναν δεκάδες συλλήψεις συνδικαλιστών».
«Τα διδάγματα αυτού του αγώνα των τραπεζιτικών, είναι:
Αυτός ο πολυήμερος αγώνας έγινε σε συνθήκες τρομοκρατίας, σε συνθήκες φόβου και ηττοπάθειας μέρους των υπαλλήλων από τη διορισμένη από τους Γερμανούς εργοδοσία. Αξίζει να έχουμε την εικόνα ότι μόνο στην Τράπεζα της Ελλάδας σε 1.500 εργαζόμενους οι 200 είχαν διοριστεί από τη Μιλίτσια (τη Μυστική Αστυνομία της φασιστικής Ιταλίας), ενώ πάνω από 100 προσλήψεις έκανε η Γκεστάπο, αφού στην Τράπεζα της Ελλάδας υπήρχε μόνιμα ένοπλο τμήμα των Γερμανών με προσωπικό που μάζευε τα πληθωριστικά χρήματα που τυπώνονταν και τα διακινούσε στις υπόλοιπες τράπεζες.
Στην ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΦΩΝΗ, όργανο του ΕΑΜ τραπεζικών υπαλλήλων Αθήνας - Πειραιά στο φύλλο 2, τον Απρίλη του 1943, διαβάζουμε για τη δράση των τραπεζοϋπαλλήλων μέσα στην Κατοχή.
Ο παράνομος «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» της Κατοχής για τους αγώνες των τραπεζοϋπαλλήλων γράφει:
Σταθμός στον αντιφασιστικό αγώνα των τραπεζοϋπαλλήλων είναι και το Μπλόκο της Τράπεζας της Ελλάδας.
Με απόφαση του ΕΑΜικού ΔΣ της Τράπεζας ορίζεται να γίνει στις 28 Οκτώβρη 1943 εκδήλωση για να τιμηθούν οι πεσόντες στο Αλβανικό Μέτωπο τραπεζοελλαδίτες.
Η εκδήλωση ξεκίνησε στις 11.30 π.μ. στο κεντρικό χολ της Τρ. Ελλάδας, ενώ μετά από λίγο μπήκαν οι Γερμανοί και άρχισαν να πυροβολούν για να την διαλύσουν αφού είχε απαγορευτεί κάθε μαζική δράση. Από τους πυροβολισμούς υπήρξαν 30 τραυματίες. Οι Γερμανοί μπλόκαραν την τράπεζα και μάζεψαν όλους τους εργαζόμενους στην κεντρική σάλα της τράπεζας, τους έβαλαν να σχηματίσουν ανθρώπινο κύκλο με τα χέρια ψηλά για πολλές ώρες και φώναζαν ονόματα, κυρίως συνδικαλιστών και μελών του ΕΑΜ για ανακρίσεις. Από ανάκριση πέρασαν όλα τα μέλη του ΔΣ. Την ανάκριση είχαν αναλάβει τα SS που ήταν η πρώτη τους δράση στην Ελλάδα αφού πριν από μια βδομάδα είχαν έρθει στη χώρα μας. Στις 8 το βράδυ έδιωξαν όλες τις γυναίκες, εκτός από αυτές που συνέλαβαν. Οι ανακρίσεις έγιναν με πρόσχημα τρικ που ρίχτηκαν κατά την ώρα της εκδήλωσης με υπογραφή ΕΑΜ - ΕΛΑΣ.
Συνολικά έγιναν 40 συλλήψεις εργαζομένων που στάλθηκαν στα κρατητήρια της Μέρλιν και από εκεί στις φυλακές Αβέρωφ, στο Χαϊδάρι και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία και την Αυστρία.
Με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ έχουμε όλη την περίοδο της Κατοχής μεγάλους απεργιακούς αγώνες και συλλαλητήρια με τη συμμετοχή και των τραπεζοϋπαλλήλων.
Για την απεργία κατά της πολιτικής επιστράτευσης, το Μάρτη του 1943, οι εργαζόμενοι στις τράπεζες έχουν τη δική τους συμβολή. Μια απεργία που ξεφεύγει από τα στενά οικονομικά αιτήματα και λαμβάνει χαρακτήρα προωθημένων πολιτικών αιτημάτων.
Από τον «Ριζοσπάστη» μαθαίνουμε ότι παραμονή της απεργίας οι τραπεζικοί υπάλληλοι είχαν βγάλει 47 συνεργεία για να γραφτούν συνθήματα του ΕΑΜ και του ΚΚΕ.
Ο Πλουμπίδης γράφει ότι η εντολή που είχε δοθεί στον Γραμματέα της ΚΟΑ του ΚΚΕ ήταν να ξεκινήσει απεργία των τραπεζικών και των δημοσίων υπαλλήλων κατά της επιστράτευσης που είναι πιο έτοιμοι χώροι για μαζική συμμετοχή, ώστε μετά να γενικευτεί και στους άλλους κλάδους.
Ο τρόπος που οργάνωσαν οι τραπεζοϋπάλληλοι την απεργία κατά της πολιτικής επιστράτευσης είναι υποδειγματικός. Η απόφαση είναι να πάνε όλοι στη δουλειά τους, εκεί να προσπαθήσουν να ξεσηκώσουν κι άλλους συναδέλφους να απεργήσουν, μετά τις 11.00 να φεύγουν ανά ομάδες και να κατευθύνονται σε σημεία που είχαν ανά 2 τράπεζες αποφασίσει για προσυγκέντρωση. Μετά να κατευθύνονται μαζικά στη συμβολή των οδών Σταδίου και Αιόλου που ήταν η προσυγκέντρωση όλων των τραπεζοϋπαλλήλων και από εκεί να κατευθυνθούν στο Σύνταγμα. Αν χτυπηθεί η πορεία των τραπεζικών υπαλλήλων η ανασύνταξη θα γινόταν ξανά στην οδό Αθηνάς στην Ομόνοια.
Ξεχωρίζουμε ακόμα:
Η στενή σχέση των τραπεζοϋπαλλήλων με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ φαίνεται καθ' όλη την περίοδο της Κατοχής, γιατί το ΚΚΕ πραγματικά έδρασε ως πρωτοπορία στον κλάδο, συσπειρώνοντας δυνάμεις, προβάλλοντας βασικά κλαδικά αιτήματα, όπως το επισιτιστικό πρόβλημα και οι μισθοί, δένοντας την πάλη και με πολιτικά αιτήματα κατά των κατακτητών και του φασισμού.
Χιλιάδες ήταν αυτοί που πάλεψαν μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και στις τράπεζες την περίοδο της Κατοχής.
Πολλοί από αυτούς εκτελέστηκαν, άλλοι φυλακίστηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ εκατοντάδες απολύονταν από τις τράπεζες λόγω της πολιτικής τους δράσης, ακόμα και μετά την απελευθέρωση με βάση το νόμο 516 «περί ελέγχου της νομιμοφροσύνης των υπαλλήλων».
Μέσα σε συνθήκες πείνας, μάχης για την επιβίωση των ίδιων και των οικογενειών τους, τρομοκρατίας λόγω της σπουδαιότητας του κλάδου και την περίοδο της Κατοχής με τη διακίνηση του πληθωριστικού χρήματος, οι εργαζόμενοι στις τράπεζες δεν στάθηκαν μοιρολατρικά απέναντι στον κατακτητή και το φασισμό.
Πήραν την οργάνωση της πάλης στα χέρια τους, εμπιστεύτηκαν το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, άλλαξαν πρώτα απ' όλα τους συνδικαλιστικούς συσχετισμούς προς όφελός τους, συντόνισαν τη δράση τους κλαδικά αλλά και με άλλους κλάδους. Αυτή είναι μια ζωντανή πείρα που σήμερα πρέπει να κρατάμε για την οργάνωση των αγώνων του κλάδου μας και της τάξης μας.
Μέσα σ' αυτούς τους δικούς μας «αλύγιστους της ταξικής πάλης» ξεχωρίζουμε:
Αυτό είναι το ΚΚΕ, έτσι γαλουχεί τα μέλη και τα στελέχη του, κανένας κομμουνιστής τραπεζοϋπάλληλος δεν υπολόγισε θυσίες, ακόμα και τη ζωή του, για να υπηρετήσει την ιδέα της οργανωμένης λαϊκής πάλης, έμειναν πιστοί στο ταξικό τους καθήκον, στην οργάνωση της πάλης της τάξης τους ενάντια στο φασισμό, απέναντι στους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Μέχρι το 1948 πάνω από 480 κομμουνιστές είχαν απολυθεί από τις τράπεζες επειδή αρνήθηκαν να υπογράψουν δήλωση νομιμοφροσύνης.