Γρηγοριάδης Κώστας

Η ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως εκλεπτυσμένα αποκαλείται, δηλαδή το ακολουθούμενο πρότυπο ανάπτυξης ευθύνεται για τη δραματική μείωση της βιοποικιλότητας με ανυπολόγιστες συνέπειες. Ενα ζήτημα που απασχολεί τις τελευταίες δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα, αλλά επειδή αυτά που συμβαίνουν συχνά δεν είναι ορατά στους περισσότερους ανθρώπους θεωρείται ότι η κατάσταση είναι υπό έλεγχο ή ότι δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική η απώλεια κάποιων ειδών της χλωροπανίδας, μια και αυτό συνέβαινε πάντα.

Υπολογίζεται ότι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων συντελέστηκε πριν από 65 εκατομμύρια περίπου χρόνια. Μια χρονική περίοδος που χαρακτηρίστηκε από τη μαζικότερη εξαφάνιση των ειδών. Σύμφωνα με πρόσφατη Εκθεση του ΟΗΕ, η οποία έχει συνταχθεί από ειδικούς επιστήμονες η μείωση του αριθμού των ειδών του πλανήτη (φυτά και ζώα) ακολουθεί τέτοιους ρυθμούς που μπορούν να συγκριθούν μόνο με την προαναφερθείσα περίοδο. Τα τελευταία πεντακόσια χρόνια έχουν εξαφανιστεί γύρω στα 844 είδη. Αριθμός όχι μόνο πολύ μεγάλος, αλλά και που δημιουργεί ερωτηματικά ως προς την εξέλιξη της όλης κατάστασης κι αν υπάρχει δυνατότητα ανακοπής των εν λόγω ρυθμών. Οι σημερινοί ρυθμοί μείωσης των ειδών είναι χίλιες φορές μεγαλύτεροι απ' ό,τι ήταν στο παρελθόν. Ζώα και κυρίως φυτά, πτηνά και έντομα που ίσως και δε γνωρίσαμε ποτέ εξαφανίζονται και το μόνο που γίνεται είναι απλά η κατάθεση της αγωνίας μας και οι υποσχέσεις διεθνών οργανισμών για δράσεις.

Ο πληθυσμός της γης αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Ηδη ξεπεράσαμε τους 6,5 δισεκατομμύρια κατοίκους. Οι διατροφικές ανάγκες, όπως είναι φυσικό, αυξάνονται και με δεδομένη την ανισοκατανομή των πόρων σε περιοχές του πλανήτη όπως η Ασία, η Αφρική και η Λατινική Αμερική οι πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον είναι πολύ μεγαλύτερες. Αν αναλογιστούμε ότι εκεί υπάρχουν τα δάση βροχής με την πλουσιότερη βιοποικιλότητα, οι απώλειες είναι μεγαλύτερες. Οι τοπικές κυβερνήσεις στις περισσότερες των περιπτώσεων αδυνατούν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα. Υπερχρεωμένες από διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, λεηλατημένες από τις πολυεθνικές εταιρίες, με δικτατορικά ή διεφθαρμένα καθεστώτα που είναι εντολοδόχοι του ξένου κεφαλαίου το μόνο που δεν τους ενδιαφέρει είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Μάλιστα, συχνά η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη, όπως για παράδειγμα η εκδήλωση της ερημοποίησης τεράστιων εκτάσεων, με τις ανάλογες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα.

Η φέρουσα ικανότητα της Γης δεν είναι απεριόριστη κι αυτό είναι μια διάσταση, η οποία συχνά μας διαφεύγει. Οι εντατικές καλλιέργειες στην αγροτική παραγωγή, η κατάχρηση των αγροχημικών, η εισαγωγή ειδών ξένων προς την περιοχή, με στόχο να παραχθούν προϊόντα, τα οποία επιθυμούν οι αναπτυγμένες χώρες απαξιώνουν σε πρώτη φάση τα εδάφη και σε βάθος χρόνου τα καταστρέφουν, μειώνοντας το ζωτικό χώρο της τοπικής πανίδας και συμβάλλοντας στην εξαφάνιση ειδών. Εχει εκτιμηθεί ότι η παγκόσμια ζήτηση για βιολογικούς πόρους ξεπερνά την ικανότητα της ικανοποίησής τους κατά 20%. Αν υποτεθεί ότι η αύξηση του πληθυσμού ακολουθεί εκθετική συνάρτηση, τότε το ποσοστό αυτό σύντομα θα χειροτερέψει κατά πολύ. Φυσικά οικοσυστήματα με ζωή χιλιάδων ετών χάνονται κι αντί η συζήτηση να στραφεί στο στρεβλό αναπτυξιακό πρότυπο, απλά γίνονται διασκέψεις για «μπαλωματικές» παρεμβάσεις. Ουσιαστικά, θυμίζει ένα σπίτι που του βάζουμε φωτιά και μετά ψάχνουμε να βρούμε τα ικανά υλικά που θα χρησιμοποιήσουν οι πυροσβέστες για να το σβήσουν. Αν δεν ήταν μια συνειδητή επιλογή που αποσκοπεί στην ολοένα και μεγαλύτερη εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου θα λέγαμε ότι πρόκειται για θέατρο του παραλόγου.

Κάθε χρόνο καταστρέφονται 60 εκατομμύρια δασικών εκτάσεων για την παραγωγή ξυλείας. Οι κοραλλιογενείς εκτάσεις της Καραϊβικής μειώθηκαν στο 1/5. Πάνω από το 50% της ορνιθοπανίδας κινδυνεύει με εξαφάνιση. Ο ιχθυοπληθυσμός σε ορισμένες ωκεάνιες περιοχές μειώθηκε στο μισό. Αν και οι προστατευόμενες περιοχές αυξήθηκαν από το 2,4% το 1962 στο 18,8% το 2003 σύμφωνα με στοιχεία της UNEP το ποσοστό αυτό μάλλον δεν είναι εφησυχαστικό. Οπως σημειώνει η ίδια πηγή, μόνο ένας στους δεκαπέντε προστατευόμενους βιότοπους πληροί τους όρους που έχουν συμφωνηθεί διεθνώς. Οι περισσότερες περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως προστατευόμενες η «προστασία» είναι μόνο κατ' όνομα και αφορά πολύ μικρό ποσοστό τους. Τα παραδείγματα στη χώρα μας είναι πάμπολλα και άκρως ενδεικτικά της υπάρχουσας κατάστασης. Ας σκεφτούμε μόνο ότι η παγκόσμια χερσαία έκταση καλύπτει μια επιφάνεια 149 εκατ. τετρ. χιλιομ. και προστατεύονται μόνο τα 17,1 εκατ., η επιφάνεια των θαλασσών είναι 6.361 εκατ. τετρ. χιλιομ. και προστατεύονται μόνο τα 1,64 εκατ. τετρ. χιλ.! Οι υπόλοιπες περιοχές ξηράς και θάλασσας βρίσκονται στο έλεος του κεφαλαίου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και οι προστατευόμενες συχνά είναι ξέφραγο αμπέλι. Η βιοποικιλότητα κινδυνεύει. Το ζήτημα είναι τι κάνουμε εμείς γι' αυτήν;