Το 2009 αναμένεται να αποτελέσει μια χρονιά διπλής δοκιμασίας για τη ρωσική δικέφαλη ηγεσία, του Προέδρου, Ντμίτρι Μεντβέντιεφ, και του πρωθυπουργού, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Αν και το βασικό «στοίχημα» για τους εκπροσώπους της ρωσικής ολιγαρχίας παραμένει, όπως και για τις κυβερνήσεις όλων των καπιταλιστικών κρατών, η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης και των συνεπειών της, την ίδια ώρα εξίσου σημαντική είναι και η διαπάλη για τις νέες διεθνείς «συμμαχίες», που θα συνάψει το Κρεμλίνο μέσα στη νέα χρονιά. Η αυγουστιάτικη σύρραξη στον Καύκασο, με τη χρησιμοποίηση του ρωσικού στρατού, αλλά και την απομάκρυνση της Ρωσίας από τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, που έως τότε στήριζε, δείχνει πως η ρωσική ηγεσία θα χρησιμοποιήσει κάθε μέσο που διαθέτει για την προώθηση των συμφερόντων των κυρίαρχων κύκλων της.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση γίνεται ήδη αισθητή στη Ρωσία και η κατάσταση το 2009 αναμένεται να χειροτερεύσει. Ετσι, τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού το 2009 αναμένεται να είναι μειωμένα, αφού είναι ραγδαία η πτώση των τιμών στις πρώτες ύλες (καύσιμα και μέταλλα) που εξάγει η Ρωσία. Οι εκτιμήσεις του υπουργείου Οικονομικών, για πρώτη φορά τα τελευταία 10 χρόνια, προβλέπουν πως ο προϋπολογισμός θα είναι ελλειμματικός, ενώ σοβαρά προβλήματα θα αντιμετωπίσουν μεγάλες επιχειρήσεις, που προχώρησαν τα τελευταία χρόνια σε ξένο δανεισμό.

Στις 23 του Δεκέμβρη η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως θέτει υπό την προστασία του ρωσικού κράτους μια σειρά από επιχειρήσεις, συνολικά 295, τις οποίες αναλαμβάνει να «προστατέψει» από τις συνέπειες της κρίσης. Στον κατάλογο που ανακοινώθηκε υπάρχουν επιχειρήσεις 25 διαφορετικών κλάδων. Ξεχωρίζουν οι επιχειρήσεις της ενέργειας (συνολικά 35), της μεταλλουργίας και εξόρυξης (32), των μεταφορών (30), της βιομηχανίας τροφίμων και της αγροτικής παραγωγής (35), ενώ «μέριμνα» εκδηλώθηκε ακόμη και για επιχειρήσεις των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με την απόφαση της ρωσικής κυβέρνησης, υπό κρατικό «ορό» θα τεθούν, αν χρειαστεί, όλες οι επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από 4 χιλιάδες εργαζομένους και έχουν τζίρο 15 δισεκατομμύρια ρούβλια το χρόνο.

Την ίδια ώρα από τη ρωσική κυβέρνηση διευκρινίζουν πως αυτές οι 295 επιχειρήσεις, που έτυχαν της «κρατικής προσοχής», δε θα πρέπει να θεωρείται ότι θα σωθούν «πάση θυσία», αλλά πολλά θα εξαρτηθούν από τις διαστάσεις της ίδιας της κρίσης και τις συνέπειές της στη Ρωσία.

Την ίδια ώρα η ανεργία κάνει όλο και πιο αισθητή την παρουσία της στη Ρωσία. Μόνο μέσα σε μια βδομάδα στα τέλη του Δεκέμβρη, σημειώθηκε αύξηση της καταγραμμένης ανεργίας κατά 4%, αφού το χαρτί της απόλυσης πήραν στα χέρια τους 53 χιλιάδες εργαζόμενοι, φτάνοντας το 1,45 εκατομμύρια ανέργους. Την ίδια ώρα, με βάση τη μέθοδο της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, οι άνεργοι στη Ρωσία έχουν ξεπεράσει τα 5 εκατομμύρια, ή το 6,6% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Με βάση αυτή τη μέθοδο η ανεργία αυξήθηκε μέσα σ' ένα μήνα κατά μισό εκατομμύριο ή 0,5%. Ετσι πολλοί είναι αυτοί που εκτιμούν πως η ανεργία μέσα στο 2009 θα ξεπεράσει το 15%.

Υπολογίζεται ότι μέσα στο επόμενο τρίμηνο χωρίς δουλειά θα μείνουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Πάνω από 10 χιλιάδες επιχειρήσεις, με βάση δημοσιεύματα του ρωσικού Τύπου, αναμένεται να προχωρήσουν σε μείωση του προσωπικού τους. Χαρακτηριστικό των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν μια σειρά από επιχειρήσεις είναι το ότι από την 1η του Οκτώβρη έχει αυξηθεί κατά 2,5 φορές το ποσό των μισθών που δεν έχει καταβληθεί στους εργαζόμενους.

Ο εκσυγχρονισμός των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, που ξεκίνησε και θα συνοδευτεί με την απομάκρυνση (έως το 2012) 340.000 αξιωματικών και υπαξιωματικών, θα αποτελέσει μια ακόμη «πηγή» ανέργων.

Μέσα σ' αυτές τις εξελίξεις και στην άνοδο των διαθέσεων διαμαρτυρίας, που σύμφωνα με τις εταιρείες δημοσκοπήσεων κινείται μεταξύ 23% και 30% των πολιτών, ξεσπούν νέοι εργατικοί αγώνες και εμφανίζονται νέα ταξικά συνδικάτα σε αντιπαράθεση με τα εργοδοτικά και συμβιβασμένα.

Βεβαίως, η κυβέρνηση προτίθεται να πάρει μέτρα ενίσχυσης των κατασταλτικών της μηχανισμών. Ως πρώτο μέτρο ανακοινώθηκε πως δε θα μειωθούν οι στρατιωτικές δυνάμεις που υπάγονται στο υπουργείο Εσωτερικών και έχουν διατεθεί για την «εσωτερική ασφάλεια» της χώρας. Η απόφαση αυτή έγινε, βέβαια, με την αιτιολογία της διεξαγωγής της Χειμερινής Ολυμπιάδας και της ανάγκης διαφύλαξης του «Ολυμπιακού πνεύματος». Ανακοινώθηκε επίσης ο εκσυγχρονισμός των μέσων που θα χρησιμοποιήσουν αυτές οι δυνάμεις στο εξής, όπως, π.χ., η παρακολούθηση της κίνησης στους δρόμους με τη βοήθεια ελικοπτέρων και αερόστατων.

Εκείνο που έφερε το 2008, εκτός από την παγκόσμια κρίση, ήταν και η ενδυνάμωση της τάσης για αλλαγές στους συσχετισμούς δύναμης ανάμεσα στις κυρίαρχες δυνάμεις, με την «αναβάθμιση» των θέσεων που κατέχουν κι άλλες δυνάμεις, πέρα από τις ΗΠΑ και την ΕΕ, όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, κ.ά. Ετσι, η καπιταλιστική Ρωσία, διαθέτοντας τεράστια φυσικά αποθέματα, πυρηνικό οπλοστάσιο, κληρονομημένες υποδομές από την ΕΣΣΔ και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, έχει προϋποθέσεις να αναβαθμίσει τη θέση της στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα.

«Η χώρα μας επέστρεψε στην παγκόσμια αρένα, κι όσοι είχαν αμφιβολίες σχετικά μ' αυτό, θα τις έχουν χάσει τώρα, μετά τις αποφασιστικές ενέργειές μας, ως απάντηση στην επίθεση της Γεωργίας», δήλωσε πρόσφατα ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ. Για να προσθέσει πως κατά τη διάρκεια των γεγονότων του Καυκάσου «αυτοί που βρίσκονται πίσω από τον Σαακασβίλι, προσπάθησαν να δοκιμάσουν τη σταθερότητα της ρωσικής εξουσίας».

Ο Ρώσος ΥΠΕΞ κατήγγειλε τους «διεθνείς εταίρους» της Ρωσίας (ΗΠΑ - ΕΕ) πως «απλοϊκά, στο πνεύμα της λογικής του "γυροφέρνω όπως θέλω", ερμηνεύουν τη σύνθετη διαλεκτική της εδαφικής ακεραιότητας και των δικαιωμάτων των εθνών για αυτοδιάθεση». Οπως όμως έδειξε και η αναγνώριση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας από τη «νεοφώτιστη», στον ιμπεριαλιστικό κόσμο, ηγεσία της καπιταλιστικής Ρωσίας, αυτή μπορεί άξια να επαληθεύσει την παροιμία που λέει πως «η αλεπού 100, το αλεπουδάκι 110».

Ομως, η νέα χρονιά αναμένεται να προκαλέσει και σχετικές διεργασίες στην «αρχιτεκτονική» των διεθνών σχέσεων. Η ανάδειξη του νέου «ενοίκου» στον αμερικανικό Λευκό Οίκο έχει εκ νέου αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον όσων πιθανολογούν πως μπορεί να διαμορφωθεί μια «νέα σχέση» των ΗΠΑ με τη Ρωσία. Οι προβλέψεις αυτές στηρίζονται στην εκτίμηση πως στο νέο «πολυπολικό» κόσμο θα γίνει μια «αναδιάταξη» των συμμαχιών, ανάμεσα στους «βασικούς παίκτες». «Ο Μπαράκ Ομπάμα, λέγουν, θα επιδιώξει να γίνει μια ολοκληρωτική στροφή στις σχέσεις Ουάσιγκτον - Μόσχας», έγραφε στις 4/1/09 η εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ.

Ποια όμως κριτήρια θα επικρατήσουν στην αναδιάταξη των «συμμαχιών»; Αυτό παραμένει ακόμη αντικείμενο ανάλυσης των διεθνολόγων, ωστόσο, ήδη η ρωσική ηγεσία με κάθε τρόπο δείχνει τις τελευταίες βδομάδες, κοντά στα άλλα, πως ενεργά θέλει να μετάσχει στη χάραξη των νέων συσχετισμών, «κλείνοντας το μάτι στις ΗΠΑ». «Αποκαθιστώντας μια πλήρως αμοιβαία συνεργασία στο "τρίγωνο" Ρωσίας - ΗΠΑ - ΕΕ, θα μπορούσαμε να αλλάξουμε ριζικά το χαρακτήρα της γεωστρατηγικής κατάστασης στον κόσμο», έγραψε σε άρθρο «για την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας και τη νέα ποιότητα της γεωπολιτικής κατάστασης» ο Σ. Λαβρόφ, στις 15 του Δεκέμβρη 2008.

Η αλήθεια είναι πως οι συζητήσεις αυτές δεν είναι καινούριες, όμως σαφώς και είχαν ατονήσει τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της όξυνσης της ρωσο-αμερικανικής αντιπαράθεσης σε όλη σχεδόν τη «γραμμή επαφής» της Ρωσίας με τη Δύση. Να θυμίσουμε πως πριν 6 χρόνια στον «Ρ» ο Ρώσος κομμουνιστής και φιλόσοφος Ρ. Κοσολάποφ είχε αναφερθεί στην πιθανότητα να αποδεχτεί η Ρωσία το ρόλο του «τσοπανόπουλου» της Αμερικής στο ανατολικό ημισφαίριο, κι ίσως, πλέον, όχι μόνο εκεί.

Την ίδια ώρα, βέβαια, δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν πως υπάρχουν άμεσα και συγκεκριμένα «βήματα» που έχουν σχεδιαστεί από τις ΗΠΑ για το επόμενο διάστημα. Η υλοποίηση ή όχι αυτών των «βημάτων» θα δείξει τις πραγματικές προθέσεις των κυρίαρχων κύκλων των ΗΠΑ, γύρω από τα σενάρια «αναδιάταξης» των παγκόσμιων «συμμαχιών».

Λόγος γίνεται για τα σχέδια ένταξης στο ΝΑΤΟ της Ουκρανίας και της Γεωργίας, αλλά και της εγκατάστασης στην Ευρώπη τμήματος της «αντιπυραυλικής ασπίδας» των ΗΠΑ. Και τα δύο αυτά ενδεχόμενα λειτουργούν ως «κόκκινο πανί» για το Κρεμλίνο, που βλέπει έτσι να συρρικνώνεται ο στρατιωτικο-πολιτικός του ρόλος στην Ευρώπη, αλλά και να διαταράσσεται η παγκόσμια «πυρηνική ισορροπία του τρόμου», στην οποία στηρίζεται το ισχύον σύστημα αποτροπής του πρώτου πυρηνικού πλήγματος. Να σημειώσουμε πως η πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μ. Ολμπράιτ, που συνδέεται με το «διεθνές επιτελείο» του Μπ. Ομπάμα, είχε δηλώσει στη ρωσική εφημερίδα «Κομερσάντ», πριν ακόμη τις αμερικανικές εκλογές, πως δεν της φαίνεται και τόσο «ορθολογική» η απόφαση εγκατάστασης της «αντιπυραυλικής ασπίδας» των ΗΠΑ στην Ευρώπη, από τη στιγμή που το Ιράν δε διαθέτει βαλλιστικούς πυραύλους. Περιθώρια ελιγμών, λοιπόν, υπάρχουν και από τις δύο πλευρές, ιδιαίτερα τώρα που οι φιλοδοξίες τους «προσγειώνονται» από την οικονομική κρίση, αλλά και «ενώνονται», μπροστά στην ανάγκη αντιμετώπισης των πιθανών λαϊκών αντιδράσεων και κινημάτων.

Βεβαίως, υπάρχει ακόμη ένα πλήθος ζητημάτων, που αποτελούν «ανοιχτές πληγές» στις σχέσεις των δύο αυτών δυνάμεων, όπως ο έλεγχος των δρόμων και των αποθεμάτων ενέργειας στην Κεντρική Ασία, η στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος και γενικότερα το κυνηγητό και ο έλεγχος των εξοπλισμών, η μάχη για τον έλεγχο της Αρκτικής, η ένταξη της Ρωσίας στον ΠΟΕ, αλλά και η αναμόρφωση του ΟΗΕ και των συμφωνιών «ασφάλειας», η αντιμετώπιση του Ιράν, κ.ά.

Οπως έγραφε η κινεζική «ΖΕΜΙΝ ΖΙΜΠΑΟ», σε άρθρο της για τις εξελίξεις που θα έχουμε μέσα στο 2009, «παρά την αναθέρμανση των σχέσεων ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ, οι ΗΠΑ δε θα παραιτηθούν από την παγκόσμια στρατηγική της διατήρησης της κυρίαρχης θέσης τους στις διεθνείς υποθέσεις και οι αντιθέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες πάνω στα στρατηγικά ζητήματα θα είναι δύσκολο να εξομαλυνθούν στο άμεσο διάστημα». Η ίδια πηγή εκτιμούσε πως «ο παράγοντας ΗΠΑ θα εξακολουθήσει, όπως και πριν, να αποτελεί βασικό εμπόδιο στο δρόμο ανάπτυξης των σχέσεων ανάμεσα στην ΕΕ και τη Ρωσία».

Εννοείται πως εδώ παρεμβάλλονται και μια σειρά άλλων παραγόντων, που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, όπως η προώθηση ή όχι της «στρατηγικής συνεργασίας» της Ρωσίας με την ΕΕ αλλά και την Κίνα. Αξίζει να σημειωθεί πως στις αρχές Νοέμβρη 2008, μία μέρα πριν τις αμερικανικές εκλογές, οι 27 υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ υιοθέτησαν κείμενο-πρόταση συνεργασίας για τα μεγάλα διεθνή ζητήματα προς τις ΗΠΑ, στο οποίο τονίζεται ότι οι διατλαντικές σχέσεις αλλάζουν κεφάλαιο και ότι οι «φίλοι Αμερικανοί» παραμένουν «μεγάλη δύναμη αλλά όχι η κυρίαρχη», σε έναν «πολυπολικό πλέον κόσμο». Στο ίδιο κείμενο σημειώνεται για τη Ρωσία πως είναι μια δύναμη που έχει αλλάξει και με την οποία πρέπει να υπάρξει «διάλογος». Η ΕΕ προτίθεται να στηρίξει την πρόταση του Προέδρου της Ρωσίας, Ντ. Μεντβέντιεφ, για σύγκληση Συνόδου Κορυφής του ΟΑΣΕ, μέσα στο 2009, με θέμα τη «νέα αντίληψη της Ευρωπαϊκής Ασφάλειας». Ο Ντ. Μεντβέντιεφ πρότεινε μάλιστα το εξής αρκετά επικίνδυνο: Στη Σύνοδο αυτή να μην εκπροσωπηθούν μόνο τα κράτη-μέλη του ΟΑΣΕ, αλλά στη διαμόρφωση του «νέου συστήματος ασφάλειας» να συμβάλουν και οι διακρατικοί ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί που «δραστηριοποιούνται» στην «ευρω-ατλαντική περιοχή», όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, η ΚΑΚ, ο «Οργανισμός του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας» (ΟΣΣΑ).

Το 2008 η Μόσχα δεν έχασε χρόνο κι ενίσχυσε παραπέρα τις συμμαχίες, τις οποίες έχει συνάψει τα τελευταία χρόνια με διάφορες χώρες που προήλθαν από την ΕΣΣΔ, όπως είναι ο «Οργανισμός του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας» (ΟΣΣΑ), αλλά και με την Κίνα, όπως είναι η «Οργάνωση Συνεργασίας της Σαγκάης» (ΟΣΣ), καθώς και τις σχέσεις της με άλλες χώρες, όπως το Ιράν, η Ινδία, η Βενεζουέλα, η Κούβα, η Συρία, κ.ά. Το 2008 έγιναν νέα βήματα τόσο στην ισχυροποίηση αυτών των παραπάνω διακρατικών οργανισμών, όσο και στην ανάπτυξη των διμερών σχέσεων. Η όλο και πιο ενεργητική εμφάνιση του ρωσικού ναυτικού, αλλά και της αεροπορίας σε μακρινές περιοχές, όπως αυτές της Νότιας Αμερικής και της Αφρικής, αλλά και της Μεσογείου, δείχνει τις βλέψεις του ρωσικού κεφαλαίου.

Ταυτόχρονα, η Μόσχα πρωταγωνιστεί στη διαμόρφωση νέων συμμαχιών, όπως είναι η νέα Οργάνωση των χωρών που εξάγουν φυσικό αέριο και η οποία μορφοποιήθηκε στις 23 του Δεκέμβρη στη Μόσχα, με το Φόρουμ των Χωρών - Εξαγωγέων Φυσικού Αερίου (GECF).

Εξαιτίας και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, το 2009 αναμένεται να δώσει αφορμή και για νέες πρωτοβουλίες στην «οικοδόμηση» νέων δομών και οργανώσεων. Η Μόσχα ετοιμάζεται μέσα στη νέα χρονιά να φιλοξενήσει μια ολοκληρωμένη Σύνοδο Κορυφής των χωρών του BRIC (Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας), που θεωρούνται ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις. Η οικονομική κρίση αναμένεται να επηρεάσει μέσα στο 2009 και τους ρυθμούς ανάπτυξης αυτών των χωρών, που θα μειωθούν σε σχέση με τα τελευταία χρόνια. Την ίδια ώρα τα προγνωστικά μοντέλα εκτιμούν πως αυτές οι χώρες θα διατηρήσουν μια δυναμική ανάπτυξης, ενώ όπως ανακοινώθηκε στη σύνοδο των υπουργών Οικονομικών των 4 χωρών στο Σάο Πάολο (4/11/2008), θα ενισχύσουν τη συνεργασία τους, σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης και θα επεξεργαστούν «κοινή θέση» στα πλαίσια των συναντήσεων των είκοσι ισχυρότερων κρατών (G20).

Αν και όλες αυτές οι πρωτοβουλίες και δραστηριότητες παρουσιάζονται από τη ρωσική ηγεσία ως απόδειξη ότι η Ρωσία «έσπασε το τσόφλι» της περιοχής της πρώην ΕΣΣΔ, στην οποία «κάποιοι» θέλανε να την περιορίσουν, την ίδια ώρα η ίδια δεν ξεχνά πως σε μεγάλο βαθμό οι γενικότερες εξελίξεις θα εξαρτηθούν και από το εάν θα ενισχυθούν οι ρωσικές θέσεις σ' αυτό που στη Ρωσία αποκαλούν «εγγύς εξωτερικό», δηλαδή στις χώρες που προήλθαν από την ΕΣΣΔ, στις χώρες της «Κοινοπολιτείας των Ανεξάρτητων Κρατών» (ΚΑΚ). Οχι τυχαία το θέμα των σχέσεων της Ρωσίας με τις χώρες της ΚΑΚ αποτέλεσε κεντρικό θέμα στην πρόσφατη συνεδρίαση του Κρατικού Συμβουλίου της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Σε μια σειρά χώρες (Ουκρανία, Λευκορωσία, Καζαχστάν, Ουζμπεκιστάν, Μολδαβία, Τουρκμενιστάν, Αρμενία, κ.ά.), που μπορούν να χαρακτηριστούν «χώρες-κλειδιά», για την προώθηση εκείνων ή των άλλων εξελίξεων, οι πολιτικές εξελίξεις αναμένεται να «τρέξουν» μέσα στο 2009, στο φόντο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Απομένει να δούμε το τι είδους «διορθώσεις» θα επιβάλει η διεθνής οικονομική κρίση σ' όλα αυτά τα σχέδια, καθώς και το σε ποιες ανατροπές θα οδηγήσει η πάλη των λαϊκών εργατικών κι αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων που αναπόφευκτα θα δυναμώσει.