Eurokinissi

Η ζωή τελικά μας παίζει περίεργα παιχνίδια. Ξεφυλλίζοντας τα δημοσιεύματα του Θανάση Παπαρήγα, σκοντάψαμε σε αυτές τις γραμμές. Ετσι άρχιζε το κείμενό του στα «Καθημερινά της Κυριακής» στις 4 Μάρτη του 2001. Ο θανάσης έγραφε για κάποιον άλλο φίλο. Και όμως ίσως κανένας άλλος να μην περιέγραψε με τόση ακρίβεια τον Θανάση Παπαρήγα σ' αυτά του τα ταξίδια, από τον ίδιο τον εαυτό του. Λες και αυτή η εισαγωγή για το ταξίδι του στην Πιονγκ - Γιανγκ, να είχε γραφτεί γι' αυτόν.

Καθ' οδόν στην Κωνσταντινούπολη. Καθ' οδόν στο Αμμάν. Καθ' οδόν στην Ινδία. Καθ' οδόν στη Δαμασκό. Καθ' οδόν στην Πιονγκ Γιανγκ. Καθ' οδόν «στις γειτονιές του κόσμου», στις γειτονιές των καταφρονεμένων. Γι' αυτούς έγραφε η πένα του, γι' αυτούς χτυπούσε η καρδιά του, γι' αυτούς φλεγόταν το μυαλό του. Ο Θανάσης ήταν ένας ταξιδευτής. Και τέτοιος έμεινε μέχρι το τέλος. Σαν δημοσιογράφος ταξίδεψε σε δεκάδες χώρες σε όλες τις ηπείρους. Τυχεροί όλοι εμείς, οι αναγνώστες του «Ριζοσπάστη», γιατί εκτός από ένας καλός δημοσιογράφος, είχε το μεγάλο προσόν, να καταλαβαίνει τι βλέπει, αλλά και ήξερε και ήθελε, να τα μοιράζεται μαζί μας.

Σημαντική ήταν η συμβολή του Θ. Παπαρήγα στην κάλυψη του διεθνούς ρεπορτάζ της εφημερίδας. Δεν είναι μόνο ο όγκος των γραπτών του που εντυπωσιάζει. Είναι πριν απ' όλα ο τρόπος που διεισδύει στο γεγονός που περιγράφει. Η ανάλυση που κάνει, στηριζόμενος όχι μόνο στο «σήμερα», αλλά και με ένα πολύπλευρο φλας - μπακ στη συγκεκριμένη χώρα, μια βουτιά στην ιστορία της ή της προϊστορίας του ζητήματος που εξετάζει, κάνει τα δημοσιεύματά του πραγματικά συναρπαστικά.

Ενα μόνο γραπτό του, σαν αυτό που έχω μπροστά μου, επιβεβαιώνει την παραπάνω εκτίμηση. Δημοσιεύτηκε στις 22/1/1995 και υπό τον εύγλωττο τίτλο «Δύση του Ανατέλλοντος Ηλίου;», με αφορμή την επίσκεψη του Ιάπωνα πρωθυπουργού στις ΗΠΑ. Και με τον «πλάγιο τίτλο» του κειμένου βάζει τον αναγνώστη στον πυρήνα της προβληματικής του: «Υστερα από μισό σχεδόν αιώνα αδιατάραχτης ανόδου, η Ιαπωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με τη σκληρή πραγματικότητα της νέας της θέσης στον κόσμο της Νέας Τάξης». Για να εξηγήσει την Ιαπωνία στο τέλος του 20ού αιώνα, ο Θ. Παπαρήγας κρίνει σκόπιμο να γυρίσει τον αναγνώστη πολλές δεκαετίες πίσω και να θέσει το ερώτημα: «Πώς η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, όχι απλώς αναστηλώθηκε αλλά έγινε και μια από τις ισχυρότερες χώρες του κόσμου..;».

Πριν όμως απαντήσει δεν παραλείπει να ρίξει και το «καρφί» του με το γνωστό του ύφος. «Η απάντηση αποτελεί ένα από εκείνα τα κοινά μυστικά που όλοι γνωρίζουν και όλοι έχουν συμφωνήσει πως (και να) αγνοούν». Και στο διά ταύτα: «Μετά το 1945, η Ιαπωνία γίνεται ένα από τα όργανα της αντισοσιαλιστικής και αντισοβιετικής εκστρατείας της Ουάσιγκτον και του ιμπεριαλισμού γενικότερα». Περιγράφοντας τις αλλαγές 1989-91 που ακυρώνουν, ακριβώς αυτό το ρόλο, που ο ιμπεριαλισμός είχε αναθέσει στην Ιαπωνία μετά το 1945 και τις οποίες χαρακτηρίζει «θριαμβευτική καταστροφή» για τη μεγαλοαστική τάξη, δε θα ξεχάσει να υπενθυμίσει μια «λεπτομέρεια»...

Μια λεπτομέρεια, που αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο ο Θ. Παπαρήγας προσέγγιζε την πολυπλοκότητα της ιστορικής εξέλιξης, αλλά και την προσπάθειά του να μεταφέρει στον αναγνώστη ότι η Ιστορία δεν είναι ευθύγραμμη, ότι οι στροφές και τα άλματα παραμονεύουν. Αλλά και να επιμείνει ότι, αυτό που εμφανίζεται ως «παράδοξο» δεν μπορεί παρά να υπακούει στους γενικότερους νόμους της ιστορικής εξέλιξης και για τον αιώνα που διαβήκαμε (20ό) στην ανειρήνευτη πάλη μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού, στην οποία πάλη ο καπιταλισμός υπέτασσε τα πάντα. Ποια είναι όμως αυτή η κρίσιμη «λεπτομέρεια» την οποία φροντίζει να μας υπενθυμίσει ο Θ. Παπαρήγας; Οτι «Με την ανοιχτή έκρηξη της πολεμικής αναμέτρησης Ουάσιγκτον - Τόκιο για τον έλεγχο του Ειρηνικού (Δεκέμβρης 1941) πολλοί θεώρησαν σαν σκανδαλώδες παράδοξο το γεγονός ότι η Ιαπωνία είχε δημιουργήσει την πολεμική της μηχανή σε συνεργασία με τις ΗΠΑ»!

Η πρωτοτυπία του στον τρόπο προσέγγισης μιας χώρας, η παρατηρητικότητά του, ακόμα και για πράγματα που από άλλους δημοσιογράφους θα «πέρναγαν δίπλα τους», επιβεβαιώνεται σε κάθε γραπτό του. Επιστρέφοντας από μια αποστολή στο Αμμάν το 1995 θα γράψει ένα κείμενο με τον τίτλο «Γενικευμένο φαινόμενο ο ισλαμισμός». Εισάγοντας τον αναγνώστη στο θέμα κρίνει σκόπιμο να τον προειδοποιήσει: «Μαζί με τα φανερά, υπάρχουν στην Ιορδανία, όπως και παντού αλλού και τα "κοινά μυστικά". Πώς εξηγείται αλήθεια, το ότι χιλιάδες Ισραηλινοί τουρίστες επισκέπτονται καθημερινά την Ιορδανία χωρίς, ως τώρα, το παραμικρό επεισόδιο σε έντονη αντίθεση π.χ. με την Αίγυπτο;».

Κάθε άρθρο του, κάθε σημείωμά του και μια έκπληξη. Το ιδεολογικό βάθος, ο θεωρητικός του πλούτος, αναβλύζει και στα ποιο απλά σχόλια. Γράφοντας για τα 20 χρόνια της Πορτογαλικής Επανάστασης του 1974 θα κλείσει με την εξής φράση:«Η Πορτογαλική Επανάσταση της 25ης Απρίλη έχει ήδη καταλάβει τη θέση της μέσα στην ευρωπαϊκή ιστορία. Σήμερα, στις νέες και σκληρότερες συνθήκες, υπάρχει για να μας θυμίζει ότι στην ιστορία πολλές φορές η σπορά και ο θερισμός απέχουν πολλές δεκαετίες μεταξύ τους».

Η Τουρκία ήταν μια χώρα, που ο Θ. Παπαρήγας παρακολουθούσε από πολύ κοντά. Σ' αυτή έμελλε να κάνει και την τελευταία του αποστολή. Γυρίζοντας από μια ανάλογη αποστολή πριν 7 χρόνια, με τα δημοσιεύματά του θα αναδείξει «το θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις συνθήκες της Νέας Τάξης». Αποκαλύπτοντας την υποκρισία της διεθνούς κοινότητας, με το γνωστό αιχμηρό του ύφος θα αναρωτηθεί: «Υπήρχε, αλήθεια, κανείς που δε γνώριζε -και μάλιστα με λεπτομέρειες -τουλάχιστον τα πιο πολλά από όσα έχουν γραφτεί; Και ακριβώς αυτό είναι και το πιο σοβαρό: Οτι ενώ όλοι τα γνωρίζουν -και μάλιστα με λεπτομέρειες- όλοι κάνουν ότι τα αγνοούν. Ακριβέστερα, κάνουν πως αγνοούν εκείνοι που έχουν και την αρμοδιότητα και τη δύναμη να παρέμβουν».

Ανεξάντλητα και τα γραφτά του. Μεταφέραμε εδώ σήμερα σ' αυτή τη σελίδα ένα απειροελάχιστο δείγμα τους. Κρατάμε στα χέρια μας έναν κόκκο από τη μνήμη του. Γιατί, όπως έγραφε και μετά από ένα ταξίδι του στη Συρία: «Στη Δαμασκό, μπορεί κανείς να δει ένα από τα μεγαλύτερα παραδοσιακά παζάρια, το Ουμαγιάντ. Η δυναστεία έχει από καιρό εκλείψει, το παζάρι είναι στη θέση του. Καλά λένε ότι "εμείς περαστικοί είμαστε, τα πράγματα μένουν"». Οπως μένουν και τα γραφτά σου Θανάση. Μικρά άσπρα χαρτάκια που δείχνουν μέσα στα σκοτάδια, το δρόμο προς τα αστέρια.