«Η επίσκεψή μου στην Ινδία», είχε πει ο Κινέζος πρωθυπουργός, Ουέν Τζιαμπάο, στον Ινδό ομόλογό του, Μανμοχάν Σινγκχ, το Νοέμβρη του 2004 σε μια σύντομη συνάντησή τους στο Λάος, «θα είναι η σημαντικότερη στο πρόγραμμά μου για το 2005». Ο Κινέζος αξιωματούχος δεν κενολογούσε, ούτε αναμασούσε απλώς μια διπλωματική φιλοφρόνηση. Το διμερές εμπόριο των δύο χωρών αυξήθηκε 79,1% μέσα σε ένα χρόνο, φθάνοντας από τα 7 δισ. δολάρια το 2003 στα 13,6 δισ. δολάρια το 2004, και ο στόχος της αύξησης της αξίας των διμερών συναλλαγών στα 25 δισ. δολάρια σε ετήσια βάση έως το 2010 αναμένεται ότι θα έχει πραγματωθεί πολύ πριν από τη χρονιά αυτή. Η πρωτοβουλία όμως του Πεκίνου να επιχειρήσει τη σύμπηξη μιας «στρατηγικής συμμαχίας» με το Νέο Δελχί πάει πολύ πιο μακριά από μια αναψηλάφηση οικονομικών και εμπορικών μεγεθών - σηματοδοτεί μια απόπειρα διαμόρφωσης μιας νέας ισορροπίας στην Ασία με σοβαρές δυνητικές παγκόσμιες συνέπειες. Δεν ήταν η έπαρση που ώθησε τον Τζιαμπάο να πει στον Σινγκχ, φθάνοντας στην ινδική πρωτεύουσα λίγες μέρες μετά την υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κοντολίζα Ράις, πως «όταν σφίγγουμε τα χέρια, ο κόσμος γυρίζει να κοιτάξει».

Το κινεζικό σκεπτικό, όπως μοιάζει να σχηματοποιείται, είναι εξαιρετικά πολύπλοκο και φιλόδοξο. Οι στόχοι του Πεκίνου πάνε πολύ πιο μακριά από την ενδεχόμενη δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου και την επίλυση των διενέξεων στη μεθόριο, που οδήγησε τις δύο χώρες σε σύντομη πολεμική σύρραξη το 1962 - δύο στοιχεία στα οποία στάθηκαν οι περισσότερες αναλύσεις τις μέρες της συνάντησης. Ασφαλώς, η σημασία που θα έχουν οι στενότερες συνεργίες ανάμεσα στη δεύτερη και στην τέταρτη αντίστοιχα μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου δεν μπορεί να παραγνωριστεί. Ομως είναι ο συνδυασμός της στενότερης αυτής σχέσης με γεωπολιτικές και γεωοικονομικές διαστάσεις που κάνει την ιστορία αυτή τόσο ενδιαφέρουσα. Σε μια πρόσφατη ανάλυσή του για το «Power & Interest News Report», ο Adam Wolfe σημείωνε ορισμένες από αυτές.

Αποφυγή της «περικύκλωσης» της Κίνας από δυσμάς: Για να προωθήσει την ανάπτυξη των δυτικών της επαρχιών αλλά και τη συνέχιση της οικονομικής της ανάπτυξης, θα χρειαστεί να διασφαλίσει νέους ενεργειακούς πόρους και οδούς διαμετακόμισής τους. Η Ινδία γειτνιάζει, ακριβώς, με την Κίνα - αυτός είναι και ο λόγος που οι ΗΠΑ έχουν αποδυθεί με τέτοια μανία σε μια προσπάθεια να «προσεταιριστούν» το Νέο Δελχί οικονομικά και στρατιωτικά.

Αναζήτηση νέων ενεργειακών πόρων: Η Κίνα και η Ινδία μοιράζονται το πρόβλημα της έλλειψης επαρκών ενεργειακών πόρων και ενεργειακής ασφάλειας γενικότερα. Η προσέγγισή τους αφορά και σ' αυτή τη διάσταση σε σημαντικό βαθμό - η πιο προφανής έκφανση της σινοϊνδικής συνεργασίας βρίσκεται δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα μακρύτερα, στο Σουδάν, όπου η Ινδία επενδύει στην κατασκευή πετρελαιαγωγού με σημείο έναρξης ένα διυλιστήριο του οποίου σημαντικό ποσοστό ανήκει στην Κίνα. Στην ίδια ενότητα σκέψης και πράξης εντάσσεται η σινοϊνδική συνεργασία με το Ιράν και η τριμερής χρηματοδότηση της έρευνας και της εξόρυξης κοιτασμάτων στην περιοχή Γιαχαβαράν. Αξιοσημείωτα, το 2003 η Ουάσιγκτον είχε «αναστατωθεί» και «εκπλαγεί δυσάρεστα» από μια κοινή ναυτική άσκηση της Ινδίας και του Ιράν.

Παρ' όλ' αυτά, η δυναμική σχέση Ινδίας-Κίνας δεν είναι μόνο συνεργατική αλλά και ανταγωνιστική - όπως δείχνουν τα πολύ διαφορετικά σχέδιά τους για τη Θάλασσα Ανταμαν. Η μεν Κίνα προσεταιρίζεται το καθεστώς της Μιανμάρ, όπου χρηματοδότησε ένα λιμάνι για να αποκτήσει πρόσβαση σε νερά πιο «ελεύθερα» από τα Στενά της Μάλακα, που λυμαίνονται εκατοντάδες πειρατές. Από την άλλη, η Ινδία βλέπει τη Θάλασσα του Ανταμαν ως πολλαπλώς σημαντικό πεδίο οικονομικής και στρατιωτικής σημασίας: Την αναζήτηση/ανάπτυξη ενεργειακών πόρων, αλλά και την καθίδρυση βάσεων που θα της επιτρέπουν να μπορεί να εξαπολύσει στρατιωτικές επιχειρήσεις από θαλάσσης ή εν πάση περιπτώσει εκτός ηπειρωτικής Ινδίας.

Το μέλλον των σινοϊνδικών σχέσεων δε θα είναι ανέφελο. Σε μια σειρά διενέξεων και σημείων έντασης οι επιδιώξεις, οι θέσεις και οι στρατηγικές των δύο πλευρών διαφέρουν σε καθοριστικό βαθμό. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ως προς αυτό είναι το Πακιστάν. Παρά την αποπειρώμενη συνέχιση της «ειρηνευτικής διαδικασίας» Ινδίας-Πακιστάν και τις ελπίδες αποκλιμάκωσης της κρίσης που παραλίγο να οδηγήσει σε πυρηνικό πόλεμο τις δύο χώρες, αυτής του Κασμίρ, η αντιπαλότητα κάθε άλλο θα «εξαφανιστεί» έτσι μαγικά. Ο δρόμος θα είναι πολύ μακρύς για μια οριστική διευθέτηση - αν υπάρξει τέτοια. Στο μεταξύ, τοπικές και περιφερειακές κρίσεις αποτελούν αφορμές άγριου ανταγωνισμού: Στο Νεπάλ, για παράδειγμα, όταν η Ινδία διαμήνυσε ότι διακόπτει τη στρατιωτική βοήθεια προς το Κατμαντού μετά το πραξικόπημα του βασιλιά Γκιανέντρα, το Πακιστάν όρμησε να καλύψει το κενό -με σαφή υποκίνηση, και ενδεχομένως στήριξη, των ΗΠΑ.

Από την άλλη μεριά, η Κίνα διατηρεί στενές σχέσεις με το Πακιστάν στον αμυντικό τομέα - περιλαμβανομένης πυραυλικής (ίσως, ισχυρίζονται οι Αμερικανοί, και πυρηνικής) τεχνολογίας - ενώ το Πεκίνο εμβαθύνει τη συνεργασία του και στον οικονομικό τομέα, χρηματοδοτώντας κατά το 80% την κατασκευή ενός λιμανιού στην Γκαντάρ. Η σχέση της Κίνας με το Ισλαμαμπάντ έχει και μια επιπλέον αιτία: Τον περιορισμό της «απειλής» που το Πεκίνο θεωρεί ότι αποτελεί η μουσουλμανική μειονότητα των Ουιγούρων. Ο «συμβολισμός» της στήριξης ενός μουσουλμανικού καθεστώτος (μ' όλα τα απεχθή χαρακτηριστικά της χούντας του Μουσάραφ) από το Πεκίνο αποκτά και εσωτερική σημασία.

Πέρα από το «τρίγωνο» Ινδίας-Κίνας-Πακιστάν, υπάρχουν και άλλες εστίες έντασης, όχι μόνο το Νεπάλ, αλλά και το Μπανγκλαντές και η Μιανμάρ - χώρες με τις οποίες σε όλες τις περιπτώσεις το Νέο Δελχί έχει άλυτες μεθοριακές διενέξεις, απότοκες της βρετανικής αποικιοκρατικής κληρονομιάς.

Περιττό φυσικά το να αναλυθεί το γιατί η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν καλοβλέπει τις θετικές εξελίξεις στις σινοϊνδικές σχέσεις, όσο κι αν καλλωπίζει την ανησυχία της με άνοστες φιλικές διατυπώσεις για το πόσο ωραία είναι η διεθνής συνεργασία. Η Ουάσιγκτον, κυρίαρχοι κύκλοι στην οποία - κύρια η «ομάδα» Ράμσφελντ - χαράσσει τη στρατηγική «αποτροπής» της Κίνας, ήδη προβαίνει σε πολύμορφες κινήσεις στην περιοχή. Η πρόκληση έντασης μεταξύ Κίνας και Ιαπωνίας δεν είναι και τόσο «τυχαία». Ακόμα και η εφημερίδα «Ουάσινγκτον Τάιμς» - που δε διακρίνεται ακριβώς για ...προοδευτικές, πόσο μάλλον ειρηνόφιλες, θέσεις - έγραψε σε άρθρο της σύνταξής της ότι η επιλογή «μερικών ιδιοφυιών στην Ουάσιγκτον» να προωθήσουν συμφωνία με την (ταχύτατα επαναστρατιωτικοποιούμενη) κυβέρνηση Κοϊζούμι βάσει της οποίας η Ιαπωνία δεσμεύεται να «υπερασπιστεί» την Ταϊβάν σε περίπτωση απόπειρας της Κίνας να τη θέσει υπό τον έλεγχό της με στρατιωτικά μέσα, όπως υπονοεί ο αντιαποσχιστικός νόμος, δεν ήταν και η εξυπνότερη επιλογή: Μοιάζει, έγραψε, με «ρώσικη ρουλέτα»...

Η σπίθα που άναψε, πριν βδομάδες, την από καιρό σοβούσα σινο-ιαπωνική αντιπαράθεση μοιάζει προσχηματική, αλλά δεν είναι και τόσο: Τα νέα εγχειρίδια ιστορίας που θα κυκλοφορήσουν το ερχόμενο φθινόπωρο στο 5-10% των ιαπωνικών σχολείων είναι γραμμένα με τη «μέθοδο» της αποσιώπησης φοβερών εγκλημάτων εις βάρος των ασιατικών λαών τις δεκαετίες του '30 και του '40 και του εξωραϊσμού ιστορικών γεγονότων. Παράλληλα, αντανακλούν τη νεο-ιμπεριαλιστική φάση που διέρχεται η Ιαπωνία τα τελευταία 15 χρόνια. Δεν ήταν λοιπόν έκπληξη, αλλά αναμενόμενη η έντονη αντίδραση των δεκάδων χιλιάδων Κινέζων και Κορεατών που διαδήλωσαν την επομένη της απόφασης του Ιάπωνα πρωθυπουργού Γιουνισίρο Κοϊζούμι να συμπεριλάβει τα νέα (αμφιλεγόμενα και για ένα σημαντικό μέρος της ιαπωνικής κοινωνίας) εγχειρίδια στο αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα...

Ομως, τι ήταν αυτό που έκανε την Κίνα να σέρνει πρώτη, επί βδομάδες τώρα, το χορό των αντιδράσεων με την παραπάνω αφορμή; Γιατί σήμερα η οποιαδήποτε επιθετική κίνηση του Τόκιο αποκρούεται απ' το Πεκίνο με περισσή ταχύτητα και σφοδρότητα; Γιατί η σημερινή ιαπωνική κυβέρνηση ρίχνει - σχεδόν με συχνότητα μία φορά τη βδομάδα! - νέο λάδι στη φωτιά π.χ. και με την προ ημερών απόφασή της να δώσει άδεια έναρξης ερευνών για φυσικό αέριο σε ιαπωνικές εταιρίες πετρελαίου στη διαφιλονικούμενη και απ' την Κίνα υποθαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Κινεζικής Θάλασσας;

Η απάντηση βρίσκεται στις σημαντικές ιστορικές και γεωπολιτικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί και στις δύο χώρες, με καθεμιά να διεκδικεί ή να αξιώνει νέους ρόλους στην περιφερειακή, ακόμη και στη διεθνή, σκακιέρα. Οι αλλαγές που συντελέστηκαν ραγδαία - ιδιαίτερα τις τελευταίες δύο δεκαετίες - αναδεικνύουν δύο νέες δυνάμεις με παλιά ιστορικά προβλήματα, αλλά έτοιμες (;) να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις στους τομείς της οικονομίας, των στρατιωτικών, της διπλωματίας και της εξωτερικής πολιτικής.

Η Ιαπωνία δεν είναι σήμερα ίδια με τη χώρα που αναδύθηκε ηττημένη και κατεστραμμένη απ' το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Κίνα απ' την άλλη πλευρά, που προβάλλεται ως η ανερχόμενη δύναμη του 21ου αιώνα, νιώθει πιο σίγουρη να προστατεύσει δυναμικότερα ό,τι δικό της (π.χ. περίπτωση Ταϊβάν) εμπίπτει στη σφαίρα των ιμπεριαλιστικών σχεδίων, περισσότερο των ΗΠΑ και λιγότερο του Τόκιο...

Ομως, ιδιαίτερα όσον αφορά στη σινο-ιαπωνική αντιπαράθεση, τα σημεία αιχμής στις μεταξύ τους σχέσεις εστιάζονται αδρώς στα ακόλουθα:

• Η απαίτηση του Τόκιο να καταλάβει δυναμικότερη θέση στη διεθνή σκακιέρα, αξιώνοντας (δίχως τύψεις για το ένοχο αποικιοκρατικό παρελθόν της) θέση μεταξύ των μόνιμων μελών τού υπό διεύρυνση νέου Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (με «επιχείρημα» ότι είναι ο μεγαλύτερος καλοπληρωτής επιχειρήσεων του ΟΗΕ)...
• Η απόφαση της κυβέρνησης Κοϊζούμι τον περασμένο χειμώνα να συνδράμει στρατιωτικώς, με διάφορα μέσα, τις ΗΠΑ, συμπεριλαμβάνοντας ...την «προστασία» της Ταϊβάν στην ατζέντα της αμερικανο-ιαπωνικής στρατιωτικής συμμαχίας και να συμμετέχει απ' το περασμένο φθινόπωρο στην εκστρατεία της Ουάσιγκτον σε ΕΕ και Ρωσία για να εμποδιστεί η άρση του «διατλαντικού» εμπάργκο όπλων έναντι της Κίνας.
• Η έκδηλη επιθυμία της ιαπωνικής άρχουσας τάξης να υποστηρίξει ενεργώς και πρακτικώς το «προληπτικό» ιμπεριαλιστικό δόγμα της κυβέρνησης του Τζ. Ου. Μπους (με αρχή, αλλά μάλλον όχι κυρίως πιάτο, τις επεμβάσεις σε Ιράκ και Αφγανιστάν), με σκοπό την εξασφάλιση ισχύος από το άνοιγμα ή τη δημιουργία «νέων αγορών». Τέτοιες επιδιώξεις αντανακλώνται χαρακτηριστικά στις πιέσεις που ασκεί η ιαπωνική αστική τάξη για βαθιές αλλαγές στο σύνταγμα που παρέλαβε μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από τις αμερικανικές κατοχικές δυνάμεις....

Ο ιμπεριαλιστικός προσανατολισμός της ιαπωνικής άρχουσας τάξης και του πολιτικού της προσωπικού είναι βέβαιο πως δε θα κατασιγάσει - παρά μόνον προσωρινώς - την ένταση που εκδηλώνεται το τελευταίο διάστημα στις σχέσεις με την Κίνα. Πιθανότατα, το τρέχον Σαββατοκύριακο στην Τζακάρτα, ο Κινέζος Πρόεδρος Χου Ζιντάο και ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Γιουνισίρο Κοϊζούμι να καθίσουν στο περιθώριο της Αφροασιατικής Διάσκεψης Κορυφής στην Τζακάρτα όχι τόσο για να τα βρουν και να τα συμφωνήσουν για τα καλά... αλλά για να πάρουν μία ανάσα πριν την επόμενη φάση αντιπαράθεσης... Το βέβαιο είναι πως ωφελημένη απ' αυτή την αντιπαράθεση δεν είναι σε καμία περίπτωση ούτε η Κίνα, ούτε η Ιαπωνία, αλλά η Ουάσιγκτον που απολαμβάνει σιωπηλά (και όχι αμήχανα...) το σφιχτό δέσιμο του Τόκιο στα δίκτυα των επιθετικών γεωπολιτικών σχεδιασμών που φυλά στα συρτάρια για αργότερα...