Αύγουστος 1949. Είναι ο μήνας που έχει καταγραφεί στην ιστορία του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος στην Ελλάδα ως μήνας της τελικής αναμέτρησης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και του στρατού του καθεστώτος της πλουτοκρατίας, του στηριγμένου στον αγγλικό και στη συνέχεια στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Μιας αναμέτρησης που έληξε με ήττα του ΔΣΕ και συντεταγμένη υποχώρηση των δυνάμεών του. Η τελική σύγκρουση ξεκίνησε στις 2 Αυγούστου και ολοκληρώθηκε στις 30 του ίδιου μήνα. Ετσι έληξε ο εμφύλιος πόλεμος, και η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ, για τη λαϊκοδημοκρατική αναγέννηση της Ελλάδας.

Ο ένοπλος αγώνας του λαού μας στα χρόνια 1946-1949, δεν ήταν απλώς ένας αγώνας δίκαιος, συνέχεια των αγώνων της περιόδου της Εθνικής Αντίστασης ενάντια στη γερμανική ιμπεριαλιστική κατοχή, ενάντια στην ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών το Δεκέμβρη του 1944, αλλά αγώνας ταξικός, αντιιμπεριαλιστικός με την ευρύτερη διεθνιστική έννοια. Στρεφόταν όχι μόνο ενάντια στις επιδιώξεις των ιμπεριαλιστών για την Ελλάδα, και στο ντόπιο αντιδραστικό αστικό καθεστώς που είχε εγκαθιδρυθεί στηριγμένο στα δικά τους όπλα, αλλά και στις γενικότερες στρατηγικές επιδιώξεις τους στα Βαλκάνια, στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ενα καθεστώς που οδήγησε το λαό στον ένοπλο αγώνα και στον εμφύλιο πόλεμο, αφού δεν μπορούσε διαφορετικά να εδραιώσει την αστική εξουσία. Ζήτημα το οποίο δε σταμάτησε να απασχολεί την πλουτοκρατία και τα κόμματά της, ούτε στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όπως απασχολούσε επίσης και την εργατική τάξη και τους συμμάχους της στην κοινωνικοπολιτική συμμαχία του ΕΑΜ. Ουσιαστικά σ' όλη την πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δε βρισκόταν σε πρωτεύουσα θέση των εξελίξεων, αντικειμενικά κρινόταν το «ΠΟΙΟΣ - ΠΟΙΟΝ», στο ζήτημα της εξουσίας.

Γι' αυτό δεν αποτυπώνεται ολόκληρη η ιστορική αλήθεια για τον αγώνα ενάντια στη γερμανική ιμπεριαλιστική κατοχή μόνο με το χαρακτήρα του ως «εθνικοαπελευθερωτικός». Η ταξική πάλη ανάμεσα στην άρχουσα τάξη της Ελλάδας από τη μια πλευρά και στην εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα από την άλλη, διεξαγόταν ασίγαστα ακόμη και σ' αυτή την περίοδο. Γι' αυτό ο λαός μας την απελευθέρωσή του από τους Γερμανούς κατακτητές δεν πρόλαβε να τη χαρεί και να τη διατηρήσει για πολύ αφού οι Αγγλοι ιμπεριαλιστές επεμβαίνουν στην Ελλάδα ως κατακτητές, επιβάλλοντας ουσιαστικά μια δεύτερη κατοχή. Κάτω από άλλες συνθήκες βεβαίως και με διαφορετικούς πολιτικούς σκοπούς, αλλά η ουσία της νέας κατάκτησης παραμένει. Η επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών στην Ελλάδα, έρχεται ως συνέχεια της οικονομικοπολιτικής σύνδεσης του κεφαλαίου στην Ελλάδα με την αστική τάξη της Αγγλίας (ήταν «παραδοσιακοί» σύμμαχοι), μετά την ήττα του αντίπαλου συνασπισμού καπιταλιστικών κρατών, (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία), στον πόλεμο.

Υπήρχε επίσης και ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό. Στον εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο ηγήθηκε η εργατική τάξη με τους συμμάχους της. Και στη μεταπελευθερωτική πορεία της Ελλάδας αυτό το γεγονός έβαζε τη σφραγίδα του, αφού ήδη από την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα άρχισε να οργανώνεται μια νέα λαϊκή εξουσία. Το έπος του ΕΑΜ δεν ήταν μόνο η εθνική απελευθέρωση, αλλά και η δημιουργία των φύτρων της λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα. Που μπορεί βεβαίως να μην αγκάλιαζε τα τότε αστικά κέντρα, αλλά στην υπόλοιπη Ελλάδα είχε ήδη τη δική της δράση με τα όργανα λαϊκής αυτοδιοίκησης, τα λαϊκά δικαστήρια, αλλά και την κυβέρνηση του βουνού όπως τη βάφτισε ο λαός, την ΠΕΕΑ. Είχε ακόμη το δικό της λαϊκό στρατό, τον ΕΛΑΣ και την πλειοψηφία του ελληνικού λαού συσπειρωμένη στο ΕΑΜ.

Η επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών στην Ελλάδα είχε ήδη αποφασιστεί από το 1943. Ο Τσόρτσιλ με γράμμα του τότε στην αμερικάνικη κυβέρνηση εκτιμούσε ότι η βρετανική αυτοκρατορία δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τις θέσεις της στη Μεσόγειο, ούτε να χάσει την Ελλάδα, γιατί αργότερα θα έχανε την Ιταλία και την Τουρκία.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Τσόρτσιλ, η ιδέα της αγγλικής επέμβασης στην Ελλάδα γεννήθηκε το καλοκαίρι του 1943, στη διάρκεια της Συνάντησης στο Κεμπέκ του Καναδά του Βρετανού πρωθυπουργού και του Αμερικάνου Προέδρου Ρούσβελτ, οι οποίοι είχαν διαπιστώσει πως η θέση του ΕΑΜ για φιλολαϊκές και σύμφωνα με τη θέληση του ελληνικού λαού μεταπελευθερωτικές εξελίξεις είχαν κερδίσει σημαντικές θέσεις και ο αστικός πολιτικός κόσμος αδυνατούσε να χειραγωγήσει τις εξελίξεις. Οπως έγραφε σχετικά ο ίδιος ο Τσόρτσιλ: «σκέφτηκαν στην αρχή ότι ήταν υποχρεωμένοι να επέμβουν στις εσωτερικές υποθέσεις της Ελλάδας τη στιγμή της απελευθέρωσης». Και όπως σημείωνε στις 29 Σεπτέμβρη του 1943, είχε θεωρηθεί απαραίτητη η αποστολή στην Ελλάδα 5.000 Βρετανών στρατιωτών, «εάν οι Γερμανοί την εγκαταλείψουν με θωρακισμένα αυτοκίνητα και πυροβόλα». Σε σχετικό εξάλλου τηλεγράφημα προς τον υπουργό των Εξωτερικών Αντονι Ιντεν, το Νοέμβρη του 1943, τόνιζε ότι «θα έπρεπε το χτύπημα, για να είναι αποφασιστικό, να καταφερθεί κατά του ΕΛΑΣ την κατάλληλη στιγμή».

Τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα, με βάση το σχέδιο «Μάνα», άρχισαν να αποβιβάζονται στις ακτές της Δυτικής Πελοποννήσου στις αρχές του Οκτώβρη του 1944, όταν και τα τελευταία τμήματα των χιτλερικών εγκατέλειπαν την περιοχή Αθήνας- Πειραιά. Η απόβαση δεν εξυπηρετούσε κανέναν απολύτως στρατηγικό ή τακτικό σκοπό στη διεξαγωγή του πολέμου κατά της Γερμανίας. Το γεγονός αυτό το ομολόγησε άλλωστε και ο Τσόρτσιλ με την ακόλουθη δήλωσή του στις 8 Δεκέμβρη 1944, στη Βουλή: «Τα αγγλικά στρατεύματα πραγματοποίησαν εισβολή στην Ελλάδα, η οποία δεν υπαγορευόταν από πολεμική αναγκαιότητα, επειδή η κατάσταση των Γερμανών στην Ελλάδα από καιρό είχε καταστεί απελπιστική» («Τάιμς του Λονδίνου», 9 Δεκέμβρη 1944).

Ο τρίχρονος εμφύλιος πόλεμος λοιπόν δεν ήταν επιλογή των λαϊκών δυνάμεων. Προκλήθηκε από τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό και το βασικό όγκο των αστικών δυνάμεων, προκειμένου να γονατίσουν και να αποδυναμώσουν το ισχυρό λαϊκό κίνημα, ιδιαίτερα το ΚΚΕ, να σταθεροποιήσουν την κυριαρχία τους και να μετατρέψουν την Ελλάδα σε στρατιωτική βάση και ορμητήριο για τις επεκτατικές τους βλέψεις στις βαλκανικές σοσιαλιστικές χώρες, και την ΕΣΣΔ.

Τα επεκτατικά, άλλωστε, σχέδιά τους αποκαλύπτονται και από ομολογίες επώνυμων ανώτατων αξιωματούχων της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας, όπως του στρατηγού Αλέξανδρου Μερεντίτη, ο οποίος αργότερα έγραφε:

«Η Ελλάς (οφείλει) να θέσει από τούδε εις τη διάθεσιν των συμμαχικών αναγκών, υπό τα όπλα, όσες δυνάμεις το Ανώτατον Συμμαχικόν Στρατηγείον κρίνει αναγκαίας. Εις περίπτωσιν δε ευνοϊκών συνθηκών (πρέπει) να προελάσουν και δυνάμεις της μετά των άλλων, συμπεριλαμβανομένων και των ιταλικών, βορειότερων των συνόρων της» («Το Βήμα» 17 Φλεβάρη 1952).

Το πιο σημαντικό αποτέλεσμα του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου ήταν οι θεμελιακές αλλαγές στον παγκόσμιο συσχετισμό των δυνάμεων. Η Σοβιετική Ενωση, εξαιτίας του αποφασιστικού ρόλου που είχε διαδραματίσει στη συντριβή του φασισμού και στην απελευθέρωση των ευρωπαϊκών λαών, βγήκε από τον πόλεμο με εξαιρετικά ενισχυμένο το κύρος της και με διευρυμένη την επιρροή της. Συνέβαλε, παράλληλα, στην απόσπαση από τον καπιταλισμό μιας σειράς χωρών στην Ευρώπη, αλλά και στην Ασία που ακολούθησαν πολύ γρήγορα το δρόμο του σοσιαλισμού. Καθώς και στην άνοδο του εργατικού κινήματος στις καπιταλιστικές χώρες και του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος που οδήγησε στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος. Ολ' αυτά ανησύχησαν σοβαρά τον ιμπεριαλισμό. Ετσι, στις 5 του Μάρτη 1946 ο Τσόρτσιλ εκφώνησε στο Πανεπιστήμιο του Φούλτον του Μισούρι των Ηνωμένων Πολιτειών εμπρηστικό λόγο, ο οποίος αποτέλεσε στην πραγματικότητα την επίσημη και τυπική κήρυξη του «ψυχρού πολέμου» κατά της Σοβιετικής Ενωσης.

Από το Μάρτη του 1947, το Κογκρέσο των ΗΠΑ είχε ήδη ψηφίσει ειδικό πρόγραμμα βοήθειας στην Ελλάδα και στην Τουρκία, ύψους τετρακοσίων εκατομμυρίων δολαρίων, επειδή οι χώρες αυτές «αντιμετώπιζαν κατά πολύ άμεσο τρόπο την κομμουνιστική απειλή», που υπογράφεται από τον Τρούμαν το Μάη του ίδιου χρόνου. Ηταν το περιβόητο «Δόγμα Τρούμαν», που σφράγιζε τότε την αντικατάσταση της βρετανικής επιρροής στην περιοχή από εκείνη των ΗΠΑ.

Το 1948 οι ΗΠΑ αναπτύσσουν το «Σχέδιο Μάρσαλ», που ανοίγει το δρόμο της οικονομικής διείσδυσης των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Συμμετέχουν δεκαπέντε χώρες, (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Ιρλανδία, Ισλανδία, Πορτογαλία, Αυστρία, Ελλάδα και Τουρκία).

Οι κυριότεροι στόχοι του «Σχεδίου Μάρσαλ» ήταν πολιτικοί. Επρόκειτο για μια γιγαντιαία επιχείρηση αντεπαναστατικού πολέμου, που στρεφόταν κατά των επαναστατικών δυνάμεων της Δυτικής Ευρώπης και παράλληλα απέβλεπε στο τράβηγμα των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην τροχιά του ιμπεριαλισμού και στην απομόνωση της Σοβιετικής Ενωσης.

Η επίθεση του ιμπεριαλισμού κατά του σοσιαλιστικού συστήματος εντείνεται με τη δημιουργία του NATO, στις 4 του Απρίλη 1949. Το Σύμφωνο για το ΝΑΤΟ, που εμφανίστηκε ως «αμυντικό», είχε αντισοβιετικό και αντικομμουνιστικό επιθετικό χαρακτήρα.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες της συνεχούς ανοιχτής αντιπαράθεσης ανάμεσα στους δυο κοινωνικοπολιτικούς συνασπισμούς, που διαμορφώθηκαν αμέσως μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, σημειώθηκαν και οι μεταπολεμικές εξελίξεις στη χώρα μας.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας αρχίζει ένας αγώνας εξόντωσης του λαϊκοεπαναστατικού κινήματος, με αιχμή το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Επιδίωξη του καθεστώτος, προκειμένου να θεμελιωθεί, ήταν το τσάκισμά τους και η αποκοπή κάθε σχέσης της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών δυνάμεων με το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Ο συσχετισμός δυνάμεων είχε αλλάξει, αλλά δεν είχε ανατραπεί ολοκληρωτικά σε βάρος των λαϊκών δυνάμεων. Και εδώ μπήκαν τα μεγάλα μέσα, κρατικά και παρακρατικά, με τους μηχανισμούς καταστολής και τα όπλα κυρίως των παρακρατικών.

Χιλιάδες κομμουνιστές και άλλοι ΕΑΜίτες κλείστηκαν στις φυλακές, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στους τόπους εξορίας. Χιλιάδες άλλοι έπεσαν θύματα των συμμοριών και των κατασταλτικών κρατικών μηχανισμών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε η τότε κυβέρνηση, στις 10 Δεκέμβρη του 1945 είχαν διωχτεί 80.000 ΕΑΜίτες για δήθεν αδικήματα στην κατοχή, 40.000 απ' αυτούς είχαν φυλακιστεί ως υπόδικοι ή κατάδικοι, ενώ εκκρεμούσαν άλλες 48.000 ανάλογες υποθέσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΑΜ στον ένα χρόνο από τη Βάρκιζα (Φλεβάρης 1946) είχαν γίνει 1.192 δολοφονίες, 6.413 τρομοκρατικές πράξεις, 70.000 συλλήψεις, 165 βιασμοί γυναικών, 6.567 ληστείες, 572 επιθέσεις σε τυπογραφεία, ενώ 100.000 διώκονταν από το επίσημο κράτος και 166 συμμορίες παρακρατικών, στις οποίες συμμετείχαν 20.000 οπλοφόροι. Η επίθεση κατά των λαϊκών δυνάμεων εντάθηκε ακόμη περισσότερο μέσα στο 1946, γεγονός που ανάγκασε τους καταδιωκόμενους να ξαναπάρουν τα όπλα και να συγκροτηθούν οι πρώτες αντάρτικες ομάδες αυτοάμυνας. Ακόμη μέσα στο 1946 υπήρξαν καταδικαστικές αποφάσεις σε θάνατο για λαϊκούς αγωνιστές, έγιναν οι πρώτες εκτελέσεις, ενώ στα 1947 εντάθηκαν οι θανατικές καταδίκες και οι ποινές εξορίας.

Είχαν ήδη εκδοθεί μια σειρά αντιδραστικά νομοθετήματα ενίσχυσης της κρατικής κατασταλτικής δράσης, όπως: Ο Αναγκαστικός Νόμος 509, του 1947, που προέβλεπε την ποινή του θανάτου «διά την διάδοσιν ιδεών εχουσών σκοπόν την ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού συστήματος», το διαβόητο Γ΄ Ψήφισμα, του Ιούνη 1946, που τιμωρούσε με ισόβια κάθειρξη την «απόπειραν συνωμοσίας» και με θάνατο την «εφαρμογήν συνωμοσίας», και ο μεταξικός Αναγκαστικός Νόμος 375, της 18ης του Δεκέμβρη 1936, αλλά και άλλα νομικά κατασκευάσματα, που καταδίκαζαν τη σκέψη, παρέτειναν επ' αόριστο το χρόνο εκτόπισης των «υπόπτων» και επεξέτειναν τις διώξεις σε συγγενείς των εν λόγω «υπόπτων» πρώτου, δευτέρου, αλλά και τρίτου βαθμού.

Τις έννοιες της «συνωμοσίας» και του «υπόπτου» τις έδιναν οι μακελάρηδες των είκοσι πέντε στρατοδικείων, που λειτουργούσαν στη χώρα τα χρόνια εκείνα, σε κάθε ενέργεια αντίστασης και πάλης εναντίον της βίας και της τρομοκρατίας. Με το Νόμο «Περί Τύπου», που ψήφισε η κυβέρνηση Σοφούλη στις 17 Οκτώβρη 1947, απαγορεύτηκε η έκδοση του «Ριζοσπάστη» και άλλων δημοκρατικών εφημερίδων. Ετσι, με βάση τον Αναγκαστικό Νόμο 509 έβγαλαν εκτός νόμου το ΚΚΕ και τις οργανώσεις του, καθώς και άλλους μαζικούς φορείς, συλλόγους ή πολιτικές κινήσεις, που βρίσκονταν κάτω από την επιρροή του. Παράλληλα, δόθηκαν τέτοιες αρμοδιότητες στις διωκτικές αρχές, ώστε οδήγησαν με αποφάσεις των «Επιτροπών Ασφαλείας» χιλιάδες κομμουνιστές και άλλους προοδευτικούς πολίτες στην εξορία, ενώ τα διάφορα δικαστήρια σκοπιμότητας έριξαν χιλιάδες άλλων αγωνιστών στις φυλακές.

Το 1947 οι ΗΠΑ πήραν στην Ελλάδα τη σκυτάλη από τους Αγγλους και αμέσως άρχισαν να εξοπλίζουν τον κυβερνητικό στρατό με σύγχρονα όπλα και πολεμικό υλικό κατάλληλο για «ορεινές επιχειρήσεις» και κυρίως όλμους, ορεινά πυροβόλα, ημιαυτόματα τηλεβόλα, εκτοξευτές ρουκετών και βόμβες Ναπάλμ.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος, μάλιστα, όχι μόνο δεν έκρυβε τότε, αλλά, αντίθετα, διαλαλούσε τους απώτερους σκοπούς της ωμής αμερικανικής επέμβασης στην Ελλάδα, τονίζοντας σχετικά:

«Διαλέξαμε την Ελλάδα (αλλά) και την Τουρκία, όχι γιατί χρειάζονται βοήθεια ή γιατί είναι λαμπρά υποδείγματα δημοκρατίας και ύπαρξης των τεσσάρων ελευθεριών, αλλά γιατί αποτελούν για μας τις στρατηγικές πύλες της Μαύρης θάλασσας και της καρδιάς της Σοβιετικής Ενωσης» («Νιου Γιορκ Χέραλντ Τρίμπιουν», 6 Απρίλη 1967).

Σχετικά με αυτό το θέμα είχε μιλήσει και ο αρχιστράτηγος Σ. Τσάμπερλεν, ο οποίος είχε αναφέρει σε έκθεσή του ότι «ουσιαστικά ο αγώνας στην Ελλάδα ήταν απλώς μια φάση, σημαντική ωστόσο, στον παγκόσμιο αγώνα μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ενωσης». Αλλά και ο στρατηγός Δημήτριος Ζαφειρόπουλος επιβεβαίωνε τις προθέσεις των Αμερικανών με την ομολογία του ότι η ανάμειξή τους στα ελληνικά πράγματα δεν αποτελούσε «μόνον απλήν ηθικήν ενίσχυσιν, αλλά ενείχε την έννοιαν της προωθημένης προπομπού του αμερικανικού στρατού εις την Βαλκανικήν».

Η ανάμειξη των Αμερικανών ήταν παντού φανερή. Τις επιχειρήσεις στη Μουργκάνα τις κατηύθυνε προσωπικά ο στρατηγός Βαν Φλιτ, στις επιχειρήσεις του 1948 για την εφαρμογή του «Σχεδίου Κορωνίς» και τον Αύγουστο του 1949 για την εφαρμογή του «Σχεδίου Πυρσός» συμμετείχαν ανώτεροι Αμερικανοί αξιωματικοί του στρατού. Στα γραφεία της Ασφάλειας, στην Αθήνα, εξάλλου, ήταν εγκαταστημένος ο Αμερικανός αξιωματούχος Ρόμπερτ Ντρίσκαλ, που επέβλεπε στις συλλήψεις κομμουνιστών, αριστερών και άλλων πολιτών, ενώ ουσιαστικά τις μάχες ανάμεσα στο ΔΣΕ και στις υπέρτερες δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού τις διηύθυναν Αμερικανοί αξιωματικοί, που είχαν τοποθετηθεί στις διοικήσεις των Μεραρχιών και αργότερα των Ταξιαρχιών. Οι εξουσίες στους Αμερικανούς είχαν δοθεί συγκεκριμένα από την ελληνική κυβέρνηση, όταν έφθασαν τον Οκτώβρη του 1948 στην Αθήνα, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, οι υπουργοί Στρατιωτικών Ρόαγιαλ και Εξωτερικών Μάρσαλ.

Οι Αμερικανοί, όμως, πρόσφεραν στις αντιδραστικές κυβερνήσεις της Αθήνας και μεγάλη οικονομική βοήθεια, που συνέβαλε στη δημιουργία ενός πανίσχυρου στρατού, που συνολικά αποτελούνταν από 150.000 στρατιώτες, 51.000 εθνοφύλακες, 14.000 πληρώματα πολεμικών πλοίων και 6.500 πληρώματα πολεμικών αεροπλάνων και προσωπικό αεροδρομίων. Στους αριθμούς μάλιστα αυτούς πρέπει να προστεθούν οι ΜΑΥδες, καθώς και 33.000 ένστολοι και μυστικοί αστυνομικοί.

Αυτές ήταν οι δυνάμεις εκείνες που νίκησαν, τελικά, το Δημοκρατικό Στρατό, του οποίου εντούτοις η δράση στα τρία χρόνια της ηρωικής και άνισης πάλης του υπήρξε επική.

«Η τρίχρονη ηρωική εποποιία του ΔΣΕ αποτελεί ανεκτίμητο κεφάλαιο του λαϊκού απελευθερωτικού κινήματος της Ελλάδας, κεφάλαιο που καθαγιάστηκε με τη θυσία χιλιάδων και χιλιάδων αγωνιστών, ανδρών, γυναικών, νέων, που άλλοι δίνοντας τη ζωή τους και άλλοι τραυματίες και ανάπηροι, με το αίμα τους πότισαν κι έθρεψαν τις ρίζες μιας λαϊκοδημοκρατικής και σοσιαλιστικής Ελλάδας» («Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Ζ΄ σελ. 18).

Πηγές

1. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», τ. 1ος, 1918-1949, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

2. «Η τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας 1946-1949», εκδόσεις «Ριζοσπάστης» - «Σύγχρονη Εποχή».