«Αγανακτισμένοι» του Τόνι Γκατλίφ

«ΑΓΑΝΑΚΤΙΣΜΕΝΟΙ» τιτλοφορείται η ταινία του Γάλλου Τόνι Γκατλίφ, εμπνευσμένη από το μικροσκοπικό δοκίμιο του 93χρονου Στεφάν Εσέλ «Αγανακτήστε!» που καλεί τους «πολίτες» σε μη βίαιες διαμαρτυρίες ενάντια στον καπιταλισμό. Ο τίτλος του εν λόγω δοκιμίου έδωσε όνομα στο κίνημα των Αγανακτισμένων που η αφετηρία του οριοθετείται στις 15 Μάη του 2011 στην Ισπανία. Φόρος τιμής στο κίνημα, λοιπόν, η γαλλική παραγωγή που σήκωσε την αυλαία του φετινού 14ουφεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, «Εικόνες του 21ου αιώνα», ένα κράμα τεκμηρίωσης και μυθοπλασίας. Η ηρωίδα της ταινίας Μπέτι, μια «λαθρομετανάστρια» από την Αφρική που, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, φθάνει στην Ευρώπη και καταθέτει, με την «ουδέτερη» ματιά της για τον κόσμο, «χωρίς να ασκεί κριτική ή να εκφέρει γνώμη» - όπως σημειώνει ο αλγερινο-τσιγγάνικης καταγωγής Γκατλίφ - εικόνες από το κίνημα των αγανακτισμένων σε πόλεις της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Ελλάδας που, ο σκηνοθέτης, με την κάμερα στο χέρι, ακολουθεί και καταγράφει. Βιαστική η πραγμάτωση της ταινίας για να προλάβει την επικαιρότητα - αλλά και τα φεστιβάλ - πλήττει τη σπονδυλική στήλη της ταινίας που αμβλύνεται γιατί δεν κρατιέται γερά στα πλαίσια του θέματος της μετανάστευσης, αλλά περιπλανάται πάνω στη βάση της αισθητικής των τετριμμένων - τηλεοπτικών - εικόνων του κινήματος της αντι-παγκοσμιοποίησης.

«50/50» του Τζόναθαν Λεβίν

Στον αντίποδα της παραπάνω ταινίας η ψευδο-ντοκουμενταρίστικη αμερικάνικη παραγωγή του 2012, σε σκηνοθεσία Νίμα Νουριζάντε, με τίτλο «PROJECTX». Γυναικεία στήθη, ναρκωτικά και «καλός ήχος» σε μια χιονοστιβάδα χυδαιότητας που επικαλύπτει τα πάντα και προσδιορίζει το επίπεδο της ταινίας, η οποία αφηγείται την προσπάθεια τριών «ανώνυμων» τελειόφοιτων Λυκείου που προσπαθούν να γίνουν δημοφιλείς στο περιβάλλον τους διοργανώνοντας ένα μοναδικό, ένα μνημειώδες πάρτι γενεθλίων επικών διαστάσεων που θα μείνει αξέχαστο, το οποίο όμως παίρνει μια απρόβλεπτη εξελικτική στροφή. Η ταινία είναι ύμνος στην ακολασία, ύμνος στη βλακεία και τα ζωώδη ένστικτα του καθένα, τόσο των νεαρών αρσενικών, όσο και των κοριτσιών, που το ένα πιο όμορφο από το άλλο, ξεγυμνώνονται και δίνονται με περίσσια ευκολία από δω κι από κει.

Με την 100ή επέτειο του ιστορικού παρθενικού απόπλου του «ΤΙΤΑΝΙΚΟΥ» συμπίπτει η επανέκδοση, σε τρισδιάστατη μορφή, της πασίγνωστης ομώνυμης ταινίας που σκηνοθέτησε ο Τζέιμς Κάμερον το 1997, καθιερώνοντας στο πλατύ κοινό το πρωταγωνιστικό ζεύγος Λεονάρντο ντι Κάπριο και Κέιτ Μπλάνσετ. Κλασική η ταινία, τεράστια εισπρακτική επιτυχία, διάρκειας τριών ωρών και ενός τετάρτου. Στόχος της μετατροπής της σε τρισδιάστατης είναι να προσδώσει στο κοινό την αίσθηση της απόλυτης εμπειρίας του να βιώσει την ιστορία μιας επικής καταστροφής αλλά και ενός μυθικού έρωτα κατά κάποιο τρόπο εκ των έσω, ενώ βυθίζεται ο «Τιτανικός». Ο θεατής που είδε την ταινία πριν 15 χρόνια, σήμερα θα μπει σε μια εντελώς διαφορετική εμπειρία - αν είναι μαζοχιστής και του αρέσει να αυτομαστιγώνεται με εικόνες βιβλικής καταστροφής. Βέβαια, η τρισδιάστατη τεχνική έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, που δεν ενισχύει μόνο τα θεαματικά σκηνικά και την καταιγιστική δράση, αλλά και την ένταση της ερωτικής σχέσης των δυο νέων.

Τέλος, ακόμα μια τρισδιάστατη, καινούργια αμερικάνικη οικογενειακή ταινία κινουμένων σχεδίων με τίτλο «ΛΟΡΑΞ 3D», σε σκηνοθεσία Κρις Ρενό και Κάιλ Μπαλντά, έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα της εβδομάδας. Ηρωας της ιστορίας ο Λόραξ, ένα κοντό, φωνακλάδικο και χνουδωτό ον, ένας φύλακας του δάσους και εκπρόσωπος των δέντρων και της φύσης ...

Η «ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ» συνιστά ένα, κατά Κούλογλου, χρονικό της κρίσης, των αιτιών και των υπευθύνων της. Σε τυχόν ένσταση, γιατί «κατά Κούλογλου» και όχι «αντικειμενικό» όπως εξ ορισμού θα έπρεπε να «τείνει να είναι» κάθε ντοκιμαντέρ - στο οποίο μάλιστα επιφυλάσσεται λαμπρή τηλεοπτική καριέρα - η απάντηση είναι η εξής: Γιατί το επιλεγμένο υλικό και η οργάνωσή του, μέσα στο φιλμικό κείμενο, μπορεί μεν να εσωκλείει σπέρματα αντικειμενικής πληροφόρησης - στον κύριο κορμό της ταινίας ξετυλίγεται ένα στοιχειωδώς κατατοπιστικό πορτρέτο της «Φίρμας» (Εταιρείας) GoldmanSachsτης επονομαζόμενης «The Firm» - αλλά, η όποια αντικειμενική πληροφόρηση επεξεργάζεται, «κόβεται και ράβεται» με τρόπο που να παράγει ερμηνευτικούς συνειρμούς που οδηγούν στις εκτιμήσεις και συμπεράσματα που ο σκηνοθέτης θέλει να καταλήξει. Δηλαδή, το υλικό αυτό καθαυτό δεν οδηγεί τα συμπεράσματα, αλλά τα συμπεράσματα οδηγούν σε επεξεργασία του υλικού... Και δεν μπορεί να είναι παρά χειραγώγηση που αγγίζει τα όρια της παραπληροφόρησης, γιατί θα ήταν ανεξήγητη η αντίφαση, πώς, ένας πανέξυπνος και ικανός σκηνοθέτης (οι ιδιότητες αυτές αναγιγνώσκονται στο έργο του Κούλογλου) εντελώς ξαφνικά, αγνοεί να απαντήσει σε λογικά ερωτήματα που συνεχώς ξεπηδούν στην επιφάνεια.

Το δελτίο Τύπου αναφέρει: «Ενας ακήρυχτος πόλεμος, που πρέπει να παραμείνει μυστικός, έχει ξεσπάσει σε ολόκληρο τον πλανήτη. Διεξάγεται από μια χούφτα πολιτικών και τραπεζιτών που κυβερνούν τον κόσμο περιφρονώντας τη δημοκρατία. Τα τελευταία χρόνια, το επίκεντρο των συγκρούσεων έχει μεταφερθεί στην Ευρώπη με την Ελλάδα να παίζει το ρόλο του πεδίου δοκιμών. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση μια οχταμελής ομάδα - που θυμίζει τα δεσποτικά πολίτ μπίρο (σ.μ. πολιτικό γραφείο) της Σοβιετικής Ενωσης ρίχνει εκλεγμένους πρωθυπουργούς και διορίζει νέους της αρεσκείας της. Την ονομάζουν Ομάδα της Φρανκφούρτης ...».

Εισαγωγικά, η εθιμοτυπική φωτογραφία των εταίρων μετά το πέρας κάθε ευρωενωσιακής συνόδου, υπό τους ήχους του ύμνου της ΕΕ. Από την ομαδική φωτογραφία μια γομολάστιχα σβήνει τον ένα μετά τον άλλον «εταίρους» - τους Παπανδρέου και Μπερλουσκόνι που αντικαθίστανται από τεχνοκράτες. Ως τι καταργούνται οι πολιτικοί αυτοί υπάλληλοι; Ως αντίθετοι στην πολιτική των μονοπωλίων ή σαν καμένα χαρτιά που πια δεν μπορούν να προσφέρουν; Στο τέλος μένει μόνο ο πυρήνας, Μέρκελ, Σαρκοζί, τραπεζίτες κ.λπ. Αυτοί συνιστούν τη μικρή, οχταμελή ομάδα των νεοφιλελεύθερων δυναστών ...γνήσιων απόγονων της ομάδας της Φρανκφούρτης και των ιδεών του νομπελίστα Φρίντμαν ...Αυτοί κυβερνούν τον κόσμο, περιφρονώντας την (αστική) δημοκρατία! - λέει η ταινία.

Αιτία της αντιλαϊκής επίθεσης στην κατά Κούλογλου βερσιόν ο νεοφιλελευθερισμός και όχι οι αναγκαίες αναδιαρθρώσεις για τη θωράκιση της καπιταλιστικής ανταγωνιστικότητας. Οι κακοί νεοφιλελεύθεροι εναντίον του παλιού, καλού καπιταλισμού όπως διατείνονται σοσιαλδημοκράτες και οπορτουνιστές, που αυτοί οι τελευταίοι ισχυρίζονται ότι έχουν βρει μια αποτελεσματικότερη, από τους σοσιαλδημοκράτες, χρυσή τομή στη σχέση «αγοράς - ρύθμισης» και ιδιωτικού και κρατικού κεφαλαίου. Οι νεοφιλελεύθεροι - αιρετική παραφυάδα του καλού καπιταλισμού - της ομάδας Σικάγου και Φρανκφούρτης έχουν επιτεθεί στην ΕΕ και κυβερνούν στο όνομά της ( της καλής Ευρωπαϊκής Ιδέας).

Εικόνες εξαθλίωσης, από Λατινική Αμερική και Ελλάδα. Ανθρωποι πεινασμένοι και βρώμικοι που δεν αγωνίζονται αλλά κλαίνε... Κέντρο Υποδοχής Αστέγων Δήμου Αθηναίων. Υποδομές υπάρχουν, αλλά τη δουλειά τη διεκπεραιώνουν οι ιδιώτες, με το αζημίωτο, οι ΜΚΟ (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) αυτές δουλεύουν... Αξια η επιδότησή τους... Φιλανθρωπία... στέγη για μια νύχτα, ένα πιάτο φαγητό. Να το νέο, το προοδευτικό μοντέλο μακριά από αγκυλώσεις του κοινωνικού κράτους του παρελθόντος, που οι φορολογούμενοι εξακολουθούν να τροφοδοτούν με χαράτσια. Και η μοναδική μορφή αγώνα σ' αυτήν την κοινωνία των πολιτών, τα μπουλούκια των αγανακτισμένων να μουντζώνουν. Ο οργανωμένος αγώνας είναι αναχρονιστικός, απολίτιστος, δογματικός. Ξανά αθλιότητα. «Πριν δυο χρόνια, τέτοιες εικόνες δεν υπήρχαν στην Αθήνα». Αυτοί είναι οι νεόπτωχοι, πληροφορούμαστε. Ομως η έννοια νεοπτωχος προϋποθέτει την ύπαρξη παλαιόπτωχων. Αλήθεια, ποιοι είναι οι παλαιοί φτωχοί; Μήπως αυτοί που, και με ανάπτυξη και με ύφεση, μένουν φτωχοί λόγω του καλού κεϊνσιανού καπιταλισμού; Η «ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ» δεν μπαίνει στον κόπο να ασχοληθεί...

Ο σκηνοθέτης δεν αποκαλύπτει άγνωστο υλικό. Κοινότοπη θεματικά η αρθρογραφία του είδους στον ξένο Τύπο, οι συνεντεύξεις που κάνει ο ίδιος έχουν προσωπικό στίγμα. Το ίδιο και σε ό,τι αφορά την καταχώρηση σε σειρά της απαρίθμησης των νεοφιλελεύθερων ηγετών από τη Θάτσερ στον Ρίγκαν και τους μεταγενέστερους. Δεν μπορεί, βέβαια, να κρύψει το θαυμασμό του για το μεταρρυθμιστή του σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο, τον Γκορμπατσόφ που δυστυχώς δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε, γιατί ο σταλινισμός είχε διαβρώσει τα πάντα. Ετσι, η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε ενώ η Αμερική κέρδισε τον ψυχρό πόλεμο. Ο σχολιασμός της ταινίας που πρέπει να αφορά ουσιαστική πληροφόρηση και όχι ερμηνεία λειτουργεί περιοριστικά και όχι απελευθερωτικά ως προς τις προσλαμβάνουσες. Και ούτε λέξη για τη φύση των οικονομικών συστημάτων που εμμέσως συγκρίνει. Τις νομοτέλειες και τις αντιφάσεις της καπιταλιστικής παραγωγής, το σοσιαλισμό που καταργεί την ατομική ιδιοκτησία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Η ταινία μιλά για ακήρυχτο πόλεμο που εξαπέλυσαν οι παγκόσμιες νεοφιλελεύθερες τοκογλυφικές δυνάμεις, βάζοντας στο επίκεντρο των συγκρούσεων την Ελλάδα, όπου ασύστολα καταλύεται κάθε δικαίωμα. Ο δημοσιογράφος δεν έτυχε μάλλον να ακούσει το σύνθημα που πάνω από δυο χρόνια, σκίζει τον αέρα σ' ολόκληρη την Ελλάδα: «Εργάτη, νέε το ΠΑΜΕ σε καλεί, σου κήρυξαν τον πόλεμο, πολέμα τους κι εσύ...».

Θεωρώντας ότι η αξία, ιδιαίτερα των πολιτικών ντοκιμαντέρ, συνδέεται άμεσα με την αντικειμενικότητα ως γνώρισμα της επιστημονικής θεώρησης και της οικονομικο - κοινωνικής εξέλιξης, η ταινία είναι αποθέωση αποπροσανατολιστικής δημαγωγίας και αντικομμουνισμού και μοιάζει να στοχεύει στον αποπροσανατολισμό όσο πλατύτερων λαϊκών μαζών και στον εγκλωβισμό τους στα αστικά ιδεολογήματα και διλήμματα των επικείμενων εκλογών. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αυτό το ντοκιμαντέρ είναι μόνο η αρχή.

Παραγωγή: Ελλάδα (2012).