Με μια ειδική τελετή το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τίμησε προχτές τον ομότιμο καθηγητή Σεισμολογίας Βασίλη Παπαζάχο, για τη 40χρονη επιστημονική προσφορά και το έργο του που συνέβαλε αποφασιστικά σε διεθνές επίπεδο στη μελέτη των σεισμικών φαινομένων. Η παρουσία στην κατάμεστη αίθουσα τελετών του ΑΠΘ μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας (καθηγητών και φοιτητών), εκπροσώπων του κομμάτων - το ΚΚΕ εκπροσώπησε πολυμελές κλιμάκιο, με επικεφαλής τον Δ. Γόντικα, μέλος του ΠΓ της Κεντρικής Επιτροπής - βουλευτών, εκπροσώπων των τοπικών αρχών, επιστημόνων και πλήθους κόσμου ήταν η καλύτερη απόδειξη της αναγνώρισης του καθηγητή.

Οι ομιλητές συνάδελφοί του επιστήμονες και ακαδημαϊκοί επισήμαναν το ήθος του Βασ. Παπαζάχου ως επιστήμονα και ως ανθρώπου, αλλά και το πάθος του για την έρευνα (εδώ και ενάμιση χρόνο έχει συνταξιοδοτηθεί, αλλά ούτε στιγμή δεν εγκατέλειψε την έρευνα και παραμένει πρόεδρος του Ινστιτούτου Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών). Τόνισαν τη σημαντική συμβολή του στην πανεπιστημιακή δραστηριότητα και φυσικά την προσφορά του στη σεισμολογική έρευνα και στα όσα έχουν γίνει από την πολιτεία για την αντισεισμική θωράκιση της χώρας. Υπογράμμισαν, τέλος, το πλούσιο διεθνώς αναγνωρισμένο επιστημονικό συγγραφικό έργο του, που συμπεριλαμβάνει 18 βιβλία και 210 εργασίες, που έχουν δημοσιευτεί στα καλύτερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, αλλά και τις πάνω από 1.000 αναφορές του στη διεθνή βιβλιογραφία. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε από τον Πρύτανη του ΑΠΘ Μ. Παπαδόπουλο στη συμβολή του Β. Παπαζάχου σε αντισεισμικές μελέτες σημαντικών έργων της χώρας, όπως το Ολυμπιακό Στάδιο, ο υδροηλεκτρικός σταθμός Νέστου, ο θερμοηλεκτρικός σταθμός της Φλώρινας κ.ά.

Φανερά συγκινημένος ο Βασίλης Παπαζάχος, ευχαρίστησε την πανεπιστημιακή κοινότητα, αλλά και τους παράγοντες της πολιτικής ζωής του τόπου για την τιμή που του έγινε και δεσμεύτηκε, στα υπόλοιπα χρόνια της επιστημονικής του ζωής, να συνεχίσει τις προσπάθειες, για να γίνει δυνατή η πρόγνωση των σεισμικών φαινομένων. Μάλιστα, ανέφερε πως η μεσοπρόθεσμη πρόγνωση με ορίζοντα 3-5 χρόνια, είναι πολύ κοντά, ίσως σε απόσταση μόλις ενός έτους. Ηδη έχει καταθέσει στον ΟΑΣΠ, σχετική εργασία που συνέταξε μαζί με τους συνεργάτες του, ώστε να εγκριθεί χρηματοδότηση για τη συνέχιση και ολοκλήρωση των εργασιών - ερευνών. Αυτό είναι το πρώτο βήμα. Οπως ανέφερε, στη συνέχεια απομένει να γίνει αποδεκτή από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και να πειστεί η πολιτεία για τη σημασία της μεσοπρόθεσμης πρόγνωσης σεισμών.

Η ομιλία του Βασ. Παπαζάχου δεν μπορούσε παρά να είναι άλλη μια απόδειξη αυτού ακριβώς που τον χαρακτηρίζει: του επιστήμονα που έχει θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία του ανθρώπου και των πραγματικών αναγκών του. Με τη μεγάλη του εμπειρία αναφέρθηκε στους παράγοντες εκείνους και τις συνθήκες που καθορίζουν το επιστημονικό αποτέλεσμα, τη χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων και το πλαίσιο, μέσα στο οποίο πρέπει να εργάζεται ο ερευνητής, ώστε να παράγει χρήσιμη επιστημονική γνώση.

«Είναι σήμερα γνωστό -δεν ξέρω αν είναι γενικά παραδεκτό- ότι η ανθρωπότητα έχει επηρεαστεί από τη σύγχρονη επιστήμη της τεχνολογίας», είπε ο καθηγητής και συνέχισε: «Καμιά ιδεολογία, κανένα κοινωνικό σύστημα, ίσως και καμιά θρησκεία δεν επηρέασε την ανθρωπότητα, όσο η σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία. Ακόμη και αν αυτό το αμφισβητήσει κανείς, είναι βέβαιο ότι στο μέλλον η επιστήμη της τεχνολογίας θα καθορίσει το ρουν της ανθρωπότητας. Και δεν εννοώ μόνον την παραγωγή αγαθών. Εννοώ ότι η επιστήμη και η τεχνολογία διαμορφώνει κοινωνική αντίληψη, επιστημονική συνείδηση».

Παρουσιάζοντας τα στοιχεία εκείνα που καθορίζουν το επιστημονικό αποτέλεσμα, ανέφερε τους εξής τέσσερις παράγοντες:

«Το επιστημονικό αποτέλεσμα - είπε - καθορίζεται προφανώς από την προσωπικότητα αυτού που παράγει την επιστημονική γνώση. Ποιες είναι οι ιδιότητες που πρέπει να έχει ένας ερευνητής για να παράγει γνώση; Χρειάζεται όπως λένε οι Ελληνες "να παίρνει τα γράμματα". Οταν κάποιος "παίρνει τα γράμματα" μπορεί να γίνει καλός ερευνητής, αφού όμως έχει τις εξής ιδιότητες: Πρώτον να είναι εξαιρετικά εργατικός. Δεύτερο και πολύ βασικό, να είναι επίμονος. Οταν προσπαθεί να λύσει ένα πρόβλημα πρέπει να επιμένει και να ξέρει ότι κατά 99% θα το λύσει. Και τρίτο, ως βασική ιδιότητα, πρέπει να έχει επιστημονική ευσυνειδησία. Οπως, όταν διαχειριζόμαστε τα οικονομικά, πρέπει να σκεπτόμαστε ότι σε κάθε περίπτωση θα μας ελέγξει κάποιος εισαγγελέας, το ίδιο όταν παράγουμε επιστημονική γνώση, επιστημονικές παρατηρήσεις, πρέπει να γνωρίζουμε ότι οπωσδήποτε κάποιος θα ελέγξει αυτό το αποτέλεσμα. Αν, λοιπόν, ένας άνθρωπος ο οποίος είναι καλός μαθητής, παίρνει τα γράμματα και έχει αυτές τις ιδιότητες, κληρονομικές και επίκτητες, που μπορούν να ενισχυθούν στη συνέχεια, πληρούνται οι όροι που μπορεί να παράγει ικανοποιητική, πολύ καλή επιστημονική γνώση».

«Ο δεύτερος παράγοντας - τόνισε ο Βασ. Παπαζάχος - είναι αν η γνώση αυτή χρησιμοποιείται για το κοινωνικό σύνολο. Εκεί γνωρίζουμε το επιστημονικό αποτέλεσμα, γιατί το τεχνολογικό αποτέλεσμα, πολλές φορές έχει χρησιμοποιηθεί για μη ειρηνικούς σκοπούς. Εγώ φάνηκα τυχερός. Εργαζόμουν σε μια επιστήμη, τη σεισμολογία και τη γεωφυσική, η οποία παρήγαγε τα εξής με τεράστιες κοινωνικές συνέπειες:

- Είναι επιστήμη που συνέβαλε ίσως όσο καμία άλλη, στη λύση του ενεργειακού προβλήματος. Γνωρίζουμε ότι το 95% των κοιτασμάτων πετρελαίου έχουν ανευρεθεί με σεισμολογικές μεθόδους.

-Το σύνολο των γνώσεών μας για τη δομή του πλανήτη μας, αλλά και τις τεκτονικές διαδικασίες του εσωτερικού της γης, αλλά και του εσωτερικού της δορυφόρου, δηλαδή της Σελήνης έχουν αναδειχτεί με γεωφυσικές μεθόδους. Γνωρίζουμε ότι η συμφωνία μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων βασίζεται σε σεισμολογικές μεθόδους, αφού με τέτοιες μεθόδους έγινε δυνατή η διάκριση των πυρηνικών εκλείψεων από τους σεισμούς, και αφού επίσης γνωρίζουμε ότι η συμβολή της γεωφυσικής και ιδιαίτερα της σεισμολογίας στην αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου, υπήρξε ικανοποιητική.»

«Ο τρίτος παράγοντας - συνέχισε ο καθηγητής - είναι η συγκυρία. Ενας επιστήμονας είναι τυχερός όταν βρεθεί στο χρονικό εκείνο διάστημα, που η επιστήμη του βρίσκεται σε μεγάλη ανάπτυξη. Π.χ. οι επιστήμονες της βιοχημείας, που εργάστηκαν λίγο πριν και μετά την ανακάλυψη του DNA είναι πολύ πιο τυχεροί και πολύ πιο παραγωγικοί από άλλους επιστήμονες που δούλεψαν σε άλλες περιόδους. Δηλαδή η καμπύλη της προσφερόμενης εργασίας σε σχέση με το παραγόμενο αποτέλεσμα πρέπει να έχει υψηλή κλίση. Εγώ ήμουν εξαιρετικά τυχερός γιατί η επανάσταση στη σεισμολογία έγινε στα μέσα της δεκαετίας του '60. Τότε εμφανίστηκε η πρώτη κοσμοαντίληψη για τους γεωεπιστήμονες και η θεωρία των πλακών. Η σεισμολογία καθυστέρησε λες και περίμενε εμένα και τον φίλο μου τον Παναγιώτη τον Κομνινάκη, χρονικά και χωρικά, αφού και οι δύο πρωτοεργαστήκαμε στο χώρο του Αιγαίου. Ενα μικρό χώρο με αντιπροσωπευτικές γεωτεκτονικές ιδιότητες πολύ μεγαλύτερων χώρων. Πριν από τη δική μας δουλιά -και αυτό είναι συγκυρία- δε γνωρίζαμε τίποτε για το τι συμβαίνει κάτω από το Αιγαίο, εκτός από το πόσο βαθαίνει η θάλασσα, πού είναι τα νησιά μας κλπ. Η πρώτη εργασία που κάναμε με τον Κομνινάκη και το Δρακόπουλο το 1966, ήταν η πρώτη εργασία που έδωσε πληροφορίες για το Αιγαίο».

«Τέταρτος και σημαντικότερος παράγοντας - κατέληξε ο Βασ. Παπαζάχος - είναι οι συνθήκες, το περιβάλλον που δημιουργούμε, για να παραχθεί η επιστημονική γνώση. Οταν ήρθα στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, βρέθηκα σε ένα θερμοκήπιο που μου προσέφερε τα πάντα για να εργαστώ, όπως εγώ ήθελα. Ενας ο οποίος είχε πολιτικές πεποιθήσεις αντίθετες από τη συντριπτική πλειοψηφία αυτών, που με ψήφισαν και με ανέδειξαν ομόφωνα σε τακτικό καθηγητή. Αυτό για μένα αποτέλεσε μεγάλη τιμή. Μου έδωσαν φτερά, επομένως, οι συνθήκες που μου δημιούργησαν. Το πρώτο που σκέφτηκα ήταν να συγκροτήσω ερευνητική ομάδα. Το πανεπιστήμιο, η σχολή, το τμήμα, γενναιόδωρα δημιούργησαν θέσεις μελών ΔΕΠ και έτσι συγκροτήθηκε η ομάδα, από εκλεκτούς συνεργάτες που είχαν μπροστά τους την προοπτική επιτυχημένης σταδιοδρομίας. Είχα από τότε αντιληφθεί ότι τα γεωπροβλήματα δεν αντιμετωπίζονται μόνο με μια μεθοδολογία, τη σεισμολογική. Οπως και το θέμα της πρόγνωσης και τα άλλα προβλήματα. Ηταν απαραίτητο και μου δόθηκε η εξαιρετική ευκαιρία να συνεργαστώ με γεωλόγους. Οι γεωλόγοι βλέπουν σε μάκρος το χρόνο και ο γεωφυσικός βλέπει σε βάθος. Και το αποτέλεσμα ήταν καταπληκτικό. Η επιστημονική έρευνα, η συνεργασία με τους γεωλόγους, συνέβαλε ώστε η επιστημονική παρατήρηση να γίνει για μας μια ενεργητική πράξη. Οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδος σκεφτούμε έχουμε πλέον μια σαφή αντίληψη για το τι πρόκειται να δούμε. Αλλος στόχος, τότε ήταν η ίδρυση ενός δικτύου σεισμολογικών σταθμών, ένα νέο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο στη Θεσσαλονίκη. Αυτό για να το κάνουμε έπρεπε να υπάρχει πολιτική βούληση και να το θέλει το πανεπιστήμιο. Οπως και έγινε. Και έτσι δημιουργήθηκαν οι συνθήκες εκείνες που βοήθησαν σημαντικά στην παραγωγή χρήσιμης επιστημονικής γνώσης».

Ολοκληρώνοντας την ομιλία του ο Β. Παπαζάχος υποσχέθηκε: «όπως μέχρι τώρα κάναμε μια γενναία προσπάθεια να κατανοήσουμε το χώρο του Αιγαίου, που είναι ο πρώτος στόχος της επιστήμης, θα συνεχίσουμε με στόχο αυτή τη φορά την πρόβλεψη των σεισμών. Δεν υπόσχομαι ότι αυτό θα γίνει, αλλά όμως θα καταβληθεί έντονη προσπάθεια στον υπόλοιπο χρόνο της επιστημονικής μου ζωής ώστε το ΑΠΘ να κάνει την πρώτη τέτοια ανακοίνωση. Και φαντάζομαι πως η πρώτη ανακοίνωση θα είναι ότι η Θεσσαλονίκη δεν απειλείται από σεισμό τα επόμενα 10 χρόνια».