Το τελευταίο διάστημα έχουμε απανωτά γεγονότα που φέρνουν στην επιφάνεια μια οξυμένη πολιτική και ιδεολογική αντιπαράθεση στο χώρο των Τεχνών και του Πολιτισμού:

- 170 άνθρωποι του θεάτρου επιτέθηκαν με ανακοίνωσή τους εναντίον του σωματείου τους και φανερά κατά της συνδικαλιστικής δράσης, υποστηρίζοντας τον προγραμματισμό του Φεστιβάλ Επιδαύρου και Αθηνών που πλήττει βαριά το θέατρο στη χώρα μας.

- Οι δυνάμεις του ΣΥΝ στο χώρο των ηθοποιών και γενικότερα στο χώρο των Τεχνών συμφωνούν και στηρίζουν την απεργία της 25ης Μάρτη με τη συμμετοχή της ΠΟΘΑ και του ΣΕΗ και στη συνέχεια αλλάζουν γραμμή, ουσιαστικά συντάσσονται με τη γραμμή του δικομματισμού και επιτίθενται στους συνδικαλιστικούς φορείς του χώρου και το ΠΑΜΕ.

- Την πρωτοβουλία για ένα συνέδριο για τον κινηματογράφο που θα αναδείκνυε τα σημερινά δεδομένα και τις ανάγκες, σε αντιπαράθεση με την εκδηλωμένη πρόθεση της κυβέρνησης, η πλειοψηφία της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών την υποτάσσει στις κυβερνητικές επιδιώξεις και όταν τα ταξικά σωματεία και η ΠΟΘΑ αντιδρούν και αποχωρούν, επακολουθεί πλήθος απειλών και μέτρων εναντίον τους.

Αυτό είναι ένα μικρό δείγμα της αντιπαράθεσης αυτής. Εκεί που όλα έδειχναν να βρίσκονται σε μια ηρεμία, ξαφνικά ξέσπασε η οξύτατη αυτή σύγκρουση. Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ποια είναι η βασική αιτία αυτών των εξελίξεων;

α) Κυριότερος λόγος είναι η αυξημένη για το κεφάλαιο σημασία του χώρου των Τεχνών και της καλλιτεχνικής δημιουργίας που τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται σε μια ολοκληρωτική γραμμή εμπορευματοποίησης, συγκροτείται η πολιτιστική βιομηχανία και αποκτά στρατηγική σημασία για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και αυξημένο ρόλο και σημασία στην προσπάθεια διαμόρφωσης των συνειδήσεων και χειραγώγησης του λαού και της νεολαίας.

Σε κάθε Τέχνη η κυβερνητική πολιτική αλλάζει τα δεδομένα ανάπτυξής της, με πρωταρχικό κριτήριο την αλλοίωση του χαρακτήρα και των λειτουργιών της και την επικράτηση της εμπορευματικής παραγωγής, ελεγχόμενης από μεγάλα μονοπωλιακά συμφέροντα. Καθετοποιούνται οι διαδικασίες παραγωγής και διακίνησης των πολιτιστικών προϊόντων και συνενώνονται οι διάφορες τέχνες σε μια ενιαία διαδικασία.

Προωθούνται με αιχμή τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής και της πολιτιστικής ταυτότητας των διάφορων περιοχών, αστικές αναπλάσεις μεγάλης έκτασης και παραδίδονται στο τουριστικό κεφάλαιο, το κεφάλαιο που δραστηριοποιείται στα ακίνητα και τον πολιτισμό. Παράδειγμα, η περιοχή από Στύλους Ολυμπίου Διός - Διονυσίου Αρεοπαγίτου - Θησείο - Μοναστηράκι - Πλάκα - Γκάζι, σχεδόν ολόκληρη η Οδός Πειραιώς κλπ.

Συνολικά, συνδέεται η αρχαιολογική κληρονομιά και η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία με τον τουρισμό και υποτάσσονται στις ανάγκες της τουριστικής ανάπτυξης των επενδύσεων και των κερδών του κεφαλαίου. Με συντονισμένες προσπάθειες, πρωτοφανή κίνητρα και διευκολύνσεις, μεγάλοι μονοπωλιακοί όμιλοι προσελκύονται στο χώρο. Κάθε μονοπωλιακός όμιλος πλέον διαθέτει εκτός των άλλων και ένα ίδρυμα για τις τέχνες και ορισμένες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο του πολιτισμού.

Με δεδομένη την κατεύθυνση της ανάπτυξης της χώρας στον τομέα των υπηρεσιών και ιδιαίτερα του τουρισμού και την τάση αύξησής του στη χώρα και διεθνώς, ολόκληρος αυτός ο τομέας που περιγράψαμε αποκτά στρατηγική σημασία για το ντόπιο μονοπωλιακό κεφάλαιο, αναδεικνύεται σε ατμομηχανή της οικονομικής ανάπτυξης.

β) Οι βαθιές αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις που προωθούνται τα τελευταία χρόνια με τεράστιες επιπτώσεις στα πλατιά λαϊκά στρώματα και τη νεολαία δημιουργούν μεγάλη δυσαρέσκεια και κοινωνικό κόστος. Η επιτάχυνσή τους θα επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Οι δυνατότητες της κυρίαρχης αντίληψης ως προς την εξουδετέρωση των αντιδράσεων και την ενσωμάτωσή τους στο πλαίσιο των αστικών ιδεολογικών αναπαραγωγικών δεσμών καθίστανται αναγκαία. Σε αυτή την προοπτική η αξιοποίηση από την άρχουσα τάξη της Τέχνης, της λογοτεχνίας και γενικότερα του ελεύθερου χρόνου του λαού είναι κρίσιμη και ο έλεγχος του χώρου συνολικά έχει ιδιαίτερη σημασία.

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε πολιτικά συμφέροντα και επιδιώξεις καθώς και διάφορες σκοπιμότητες - π.χ. η επίθεση του ΣΥΝ στο ΚΚΕ που έχει αφετηρία την αγωνιώδη προσπάθειά του για την εκλογική επιβίωση - έχουμε μια σφαιρικότερη αντίληψη της κατάστασης στο χώρο.

Οι δυνάμεις που συντάσσονται με το ΠΑΜΕ συνδικαλιστικά και πολιτικά με το ΚΚΕ, το προηγούμενο διάστημα ανέδειξαν τα βασικά προβλήματα του χώρου και χάραξαν τη γραμμή της αντιπαράθεσης με την προωθούμενη πολιτική και τα μεγάλα μονοπωλιακά συμφέροντα. Η δράση αυτή βρήκε ανταπόκριση με κορυφαία στιγμή την απεργία της 25ης Μάρτη, όπου απέργησαν κορυφαίοι θεσμοί παραγωγής τέχνης (Λυρική Σκηνή, Εθνικό Θέατρο, όλες οι μουσικές δομές του Δήμου Αθηναίων, δεκάδες μεγάλα ωδεία και το σύνολο των θεάτρων της πρωτεύουσας).

Η δράση αυτή ανησυχεί την άρχουσα τάξη καθώς και το σύνολο των δυνάμεων αστικών και ρεφορμιστικών και η ανησυχία αυτή εκδηλώνεται με λυσσαλέες επιθέσεις στο ΠΑΜΕ και το ΚΚΕ.

Οι επιπτώσεις αυτής της πολιτικής είναι μεγάλες και πολύπλευρες, θίγουν βαθιά τη μεγάλη πλειοψηφία των καλλιτεχνών και των δημιουργών, έχουν αρνητική επίδραση στο χαρακτήρα και το περιεχόμενο των καλλιτεχνικών παραγωγών και φυσικά στον ίδιο τον ελληνικό λαό.

Για τη μεγάλη πλειοψηφία των καλλιτεχνών δεν αυξάνονται απλά οι δυσκολίες, αλλά οδηγούνται σε σαφή υποβάθμιση και περιθωριοποίηση όσον αφορά στην απασχόληση και τους όρους εργασίας, στην έλλειψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας, στο ύψος των αποδοχών τους, στις συνθήκες μέσα στις οποίες προσπαθούν να δημιουργήσουν. Θα αποτελέσουν αναλώσιμη ύλη στο βωμό της αξιοποίησης της Τέχνης από την πολιτιστική βιομηχανία.

Στη χώρα μας ακόμη, εξαιτίας κυρίως των ιστορικών συνθηκών που επικράτησαν και της ισχυρής παρουσίας και της κατεύθυνσης της δράσης του κινήματος των καλλιτεχνών και του λαϊκού κινήματος γενικότερα, η Τέχνη έχει διατηρήσει σημαντικά στοιχεία από το λαϊκό περιεχόμενο που ανέπτυξε, παρέμεινε συνδεδεμένη με το λαό και τις αγωνίες του, παρά τις όποιες αρνητικές επιδράσεις δέχτηκε με στόχο τη χειραγώγησή της.

Αυτό ακριβώς το περιεχόμενο της Τέχνης δεν ταιριάζει στις ανάγκες της πολιτιστικής βιομηχανίας και τις ιδεολογικές προτεραιότητες της άρχουσας τάξης. Αυτό το περιεχόμενο θέλουν να πλήξουν με στόχο: Να αποκοπεί ολοκληρωτικά η Τέχνη από το λαό, τις ανάγκες και την προοπτική του. Να πληγούν οι εναπομείνασες κατακτήσεις, να περάσουμε σε μια ολοκληρωτικά ελεγχόμενη τέχνη από τα μονοπώλια με κριτήριο τα κέρδη και την κυριαρχία τους. Ο δημιουργικός χαρακτήρας της και οι δημιουργικές καλλιτεχνικές δυνάμεις να υποταχθούν, να πληγεί η δημιουργική καλλιτεχνική παραγωγή προς όφελος πολυεθνικών παραγωγών, απόλυτα ελεγχόμενων, στις οποίες η συμμετοχή της χώρας θα είναι η παροχή φθηνών υπηρεσιών.

Το νομοσχέδιο για τον κινηματογράφο αυτόν το ρόλο τον προέβλεπε ρητά. Προέβλεπε πλήθος κινήτρων και διευκολύνσεων για να γυρίζονται πολυεθνικές κινηματογραφικές παραγωγές, κυρίως αμερικανικές, θέτοντας με αυτόν τον τρόπο στο περιθώριο πολλές δεκάδες άξιων δημιουργών, αρκετοί από τους οποίους και διεθνώς καταξιωμένοι.

Ο σχεδιασμός του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ουσιαστικά θέτει εκτός τα ΔΗΠΕΘΕ και πολλούς αξιόλογους θιάσους προς όφελος του Εθνικού και του Κρατικού Θεάτρου Βόρειας Ελλάδας και κυρίως ξένων παραγωγών, απόλυτα ελεγχόμενων ιδεολογικά. Σήμερα στην Αθήνα λειτουργούν περισσότεροι από 100 θίασοι που επιτελούν οι περισσότεροι ένα αξιόλογο έργο, διαμορφώνουν μια σημαντική νέα γενιά σκηνοθετών και ηθοποιών και ένα σημαντικό νέο κοινό. Με τα μέτρα αυτά και τη συνολική πολιτική της κυβέρνησης οδηγούνται στην απαξίωση.

Σε τελική ανάλυση, όλες αυτές οι εξελίξεις θα επιδράσουν αρνητικά στο λαό και τη νεολαία. Η τάση για την απομάκρυνσή τους από το πολιτιστικό και κοινωνικό γίγνεσθαι θα ενταθεί. Η πίεση από τα προβλήματα της αγωνιώδους καθημερινής επιβίωσης μεγαλώνει, τα αδιέξοδα πληθαίνουν και η συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή θα περιοριστεί ακόμη περισσότερο στο τηλεοπτικό πρόγραμμα και στο συνωστισμό στην καφετερία και στα φαστ - φουντ.

Αυτή είναι η πραγματική βάση της αντιπαράθεσης στο χώρο του πολιτισμού. Εδώ δε χωρούν μεσοβέζικες καταστάσεις. Ή θα ταχθεί κάποιος με την πολιτική του κεφαλαίου και των πολιτικών εκπροσώπων του ή θα την αντιπαλέψει με όλες τις δυνάμεις του.

Οι καλλιτέχνες και το κίνημά τους έχουν εμπειρίες και αγωνιστικό φορτίο πολλών δεκαετιών, σχεδόν ενός αιώνα στο πλευρό του λαού, σε όλους τους μεγάλους ταξικούς και λαϊκούς αγώνες. Μπορούν να αναμετρηθούν με επιτυχία στην αντιπαράθεση αυτή με ορισμένες προϋποθέσεις:

- Το μέτωπο της αντιπαράθεσης να στραφεί χωρίς ταλαντεύσεις, στην πολιτική των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων στο χώρο και τις πολιτικές δυνάμεις που την προωθούν.

- Εναντίον της βιομηχανίας του θεάματος και του ελεύθερου χρόνου που αναπτύσσεται και κυρίως εναντίον των μεγάλων μονοπωλιακών συμφερόντων που αναπτύσσονται γοργά.

- Να προωθηθεί πλατιά συσπείρωση των καλλιτεχνών στη βάση της διεκδίκησης των όρων αξιοπρεπούς διαβίωσης, με βάση τις σύγχρονες ανάγκες και τους όρους για τη συνέχιση της καλλιτεχνικής δραστηριότητάς τους. Δουλιά με δικαιώματα, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, πλήρη απασχόληση, μισθούς που να εγγυώνται αξιοπρεπή διαβίωση, αντιμετώπιση των ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών προβλημάτων. Να συσπειρώσει σ' αυτή τη βάση μικροεπαγγελματίες του χώρου που πλήττονται καίρια, προωθώντας σε αγωνιστική αντιμονοπωλιακή βάση τη συμμαχία μαζί τους.

- Να διεκδικήσουν σταθερά η παραγωγή και η διακίνηση της Τέχνης να υπηρετεί την κοινωνία και τις ανάγκες της και όχι τα μονοπωλιακά κέρδη και την κυριαρχία τους.

- Το κίνημα των καλλιτεχνών να αποτελεί οργανικό κομμάτι του ευρύτερου εργατικού και λαϊκού κινήματος.