Πρόσφατα είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον πρόεδρο του Σοσιαλιστικού Κόμματος Λετονίας, Αλφρέντ Ρούμπιξ, για τη σημερινή κατάσταση στη Λετονία, για τη δράση του κόμματος, το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα στις δύσκολες συνθήκες της χώρας.

- Σύντροφε Ρούμπιξ, ποια είναι εν συντομία η σημερινή κοινωνικοοικονομική κατάσταση στη Λετονία, πώς ζει ο λετονικός λαός;

- Ο λαός της Λετονίας εξαπατήθηκε από μέρους εκείνων που, πραγματοποιώντας το αντεπαναστατικό πραξικόπημα το 1991, υποσχέθηκαν στην κυριολεξία «χρυσά βουνά», λέγοντάς του ότι όταν ζούσαμε μαζί στη Σοβιετική Ενωση, τρέφαμε άλλες ενωσιακές Δημοκρατίες, δε μας έδιναν αυτό που μας αναλογούσε από το ενωσιακό κονδύλι και, να, τώρα, θα γίνουμε ανεξάρτητο κράτος και θα ζούμε καλά. Το αντίθετο συνέβη. Η κατάσταση πραγμάτων μπορεί να χαρακτηριστεί με βάση τα εξής στοιχεία: Οταν η Λετονία βρισκόταν στη σύνθεση της Σοβιετικής Ενωσης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΟΥΝΕΣΚΟ, κατείχε ως προς το βιοτικό επίπεδο την 32η-35η θέση στον κόσμο. Σήμερα, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία της ΟΥΝΕΣΚΟ (δεν επινόησαν οι κομμουνιστές αυτά τα στοιχεία), η Λετονία κατέχει την 95η θέση. Δηλαδή το βιοτικό επίπεδο χειροτέρεψε κατά 3 φορές. Μπορεί να πει κανείς ό,τι θέλει, πως σημειώσαμε κάποιες επιτυχίες στη δημοκρατία και ότι η μικροοικονομία της Δημοκρατίας αναπτύσσεται, ότι αρχίζει να παράγει περισσότερα προϊόντα. Ολα αυτά είναι αναληθή. Και πάλι το επιβεβαιώνουν αυτό οι αριθμοί. Η γεννητικότητα στη Λετονία είναι κατά 2 φορές χαμηλότερη από τη θνησιμότητα. Δηλαδή οι άνθρωποι, «ενθουσιασμένοι» γι' αυτή την καλή ζωή, έπαψαν μάλιστα να κάνουν παιδιά. Η αιτία όμως βρίσκεται στο ότι οι άνθρωποι δε βλέπουν οικονομική προοπτική, είναι πολύ δύσκολη η κοινωνικοοικονομική κατάσταση όλων των ανθρώπων, δε βλέπουν καμιά εξασφάλιση, τα πάντα έχουν γίνει επί πληρωμή. Κι όταν ανεβαίνουν οι τιμές, αυξάνονται, για παράδειγμα, τα δημοτικά τέλη, οι τιμές στις αστικές συγκοινωνίες, οι τιμές των προϊόντων διατροφής, η εξήγηση, η αιτιολόγηση αυτού από μέρους της άρχουσας τάξης, των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων είναι ότι, αφού πλησιάζουμε την Ευρώπη, οι τιμές μας πρέπει επίσης να πλησιάζουν την Ευρώπη. Παράλληλα όμως «ξεχνούν» ότι ούτε οι μισθοί, ούτε οι συντάξεις, ούτε τα επιδόματα για αναπηρία, ούτε τα επιδόματα για τα παιδιά πλησιάζουν την Ευρώπη. Διότι οι μισθοί αποτελούν κατά μέσο όρο 110 λατ το μήνα (περίπου 200 δολάρια).

Αυτή είναι η αλήθεια για τη σημερινή Λετονία. Η κατάσταση είναι αρκετά ασταθής. Μια τέτοια κατάσταση που στους δρόμους της Ρίγα και άλλων πόλεων δεν υπήρχαν ποτέ ζητιάνοι στη σοβιετική εποχή, τώρα είναι γεμάτοι ζητιάνους. Μια εικόνα θλιβερή. Κανείς δεν καταπολεμάει την πορνεία, η οποία έχει αποτέλεσμα το ΕΪΤΖ και πολλές άλλες ασθένειες. Στη Δημοκρατία οργιάζει πάλι η φυματίωση, αρρώστια που στη σοβιετική εποχή είχε πρακτικά εξαλειφθεί. Πολλά παιδιά υποσιτίζονται, οι ηλικιωμένοι, οι συνταξιούχοι δεν έχουν επίσης τη δυνατότητα για ιατροφαρμακευτική βοήθεια, περίθαλψη. Ναι, αν κρίνουμε για τη Λετονία μόνο με βάση τη Ρίγα, ίσως, να μη δείχνουν και τόσο άσχημα τα πράγματα, όπως ανέφερα παραπάνω. Αν όμως πάει κανείς λίγο παραέξω, σε άλλες μικρές πόλεις, στα χωριά, τότε εμφανίζεται εντελώς άλλη εικόνα. Εκεί που κάποτε υπήρχαν τα κολχόζνικα χωράφια, τα μεγάλα νοικοκυριά, οι καλά οργανωμένες κτηνοτροφικές φάρμες, όλα έχουν διαλυθεί, καταστραφεί και η εντύπωση είναι τώρα τέτοια, όπως τη θυμάμαι σαν παιδί. Ετσι έδειχνε η Λετονία το 1945 μετά τη λήξη του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Τα στατιστικά στοιχεία λένε ότι από την αγροτική οικονομία έμεινε μόνο το 1/3 από κείνη που υπήρχε το 1990. Η βιομηχανία σε όλους τους κλάδους αποτελεί μόνο το 40%, κατά πολύ κάτω απ' ό,τι ήταν οι καταστροφές μετά τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Η κυρίαρχη πολιτική ελίτ με τις «μεταρρυθμίσεις» και τις άγριες ιδιωτικοποιήσεις οδήγησε τη χώρα στην εξαθλίωση, τη μετέτρεψε σε πηγή φτηνής εργατικής δύναμης για το ντόπιο και ξένο κεφάλαιο.

Σε ό,τι αφορά την πολιτική κατάσταση στη Λετονία, οι άνθρωποι χωρίζονται σε ανθρώπους πρώτης, δεύτερης και μάλιστα τρίτης κατηγορίας. Από τα 2.450.000 του σημερινού πληθυσμού της χώρας, το 28% θεωρούνται μη πολίτες, δηλαδή πρόκειται για τα άτομα εκείνα που διέμεναν στη Σοβιετική Λετονία και είχαν εγκατασταθεί σ' αυτή βασικά μετά το 1940, όταν η Λετονία έγινε σοβιετική Δημοκρατία και εντάχθηκε στη σύνθεση της Σοβιετικής Ενωσης. Εφόσον όμως στις 4 Μάη 1990, με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία της Λετονίας στην κατάσταση που υπήρχε στις 17 Ιούνη 1940, δηλαδή διαγράφηκαν τα 50 και πλέον χρόνια στη σύνθεση της Σοβιετικής Ενωσης, η Σοβιετική Λετονία δεν υπάρχει πλέον, επομένως δεν υπάρχουν μη πολίτες της Σοβιετικής Λετονίας. Αν υπήρχε η Σοβιετική Ενωση θα παρέμεναν πολίτες της ΕΣΣΔ. Αλλά δεν υπάρχουν ούτε πολίτες της Σοβιετικής Ενωσης. Και κατά συνέπεια, με αναγκαστικό τρόπο οι κυβερνώντες αφαίρεσαν την υπηκοότητα απ' αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι δε φταίνε που είχαν έρθει στη Λετονία, διότι τότε ήταν ενιαία η χώρα. Οι αναφορές τους σε κάποια παγκόσμια εμπειρία κλπ. δεν ταιριάζουν, γιατί ακόμα κι αν υπάρχει σε κάποιο κράτος ένα καθεστώς μη πολίτη ή άνευ υπηκοότητας, τότε ο άνθρωπος είχε συνειδητά επιλέξει ένα τέτοιο καθεστώς. Εδώ όμως ζούσαν σε μια χώρα, ήταν όλοι πολίτες και βρέθηκαν να είναι μη πολίτες. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της κατάστασης; Οι μη πολίτες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα, το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, ούτε στις εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Και πάλι δημιουργείται μια περίεργη κατάσταση. Οι άνθρωποι πληρώνουν όλους τους φόρους, όλες τις υποχρεώσεις, αλλά δεν έχουν το δικαίωμα να διευθύνουν τη ζωή τους.

Το κόμμα μας, το ΣΚ Λετονίας, μαζί με άλλα κόμματα του αριστερού συνασπισμού «Για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στην Ενιαία Λετονία», καταγγέλλουμε την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα και τον απαράδεκτο χωρισμό των πολιτών σε κατηγορίες. Θέτουμε, για παράδειγμα, το ζήτημα ότι στις εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, που θα διεξαχθούν το Μάρτη του 2001, να έχουν το δικαίωμα ψήφου και οι «μη πολίτες». Είναι ένα από τα βασικά αιτήματα της σημερινής πάλης μας για τα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων. Εκτός απ' αυτό, αν συγκρίνουμε τα δικαιώματα του πολίτη και του μη πολίτη σε όλο το φάσμα των ισχυόντων νόμων, βλέπουμε ότι σε 50-55 άρθρα δε συμπίπτουν τα δικαιώματα των πολιτών και των μη πολιτών. Κι αν μάλιστα ακούσει κανείς τους πολιτικούς, αρχίζοντας από τον Πρόεδρο και τελειώνοντας με τον υπουργό Εξωτερικών και τους βουλευτές της άρχουσας πολιτικής ελίτ, πιο δημοκρατικό κράτος δεν υπάρχει στον κόσμο. Αυτά και άλλα γεγονότα όμως απορρίπτουν όλες αυτές τις δηλώσεις. Για παράδειγμα, τι δημοκρατία είναι αυτή, ακόμα περισσότερο για ένα κράτος που επιδιώκει να μπει στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αφού το ΚΚ είναι απαγορευμένο. Είναι απαγορευμένο με απόφαση του Κοινοβουλίου και όχι δικαστηρίου. Οταν οι κομμουνιστές, τα πρώην μέλη του κόμματος δεν έχουν το δικαίωμα να βάλουν υποψηφιότητα για βουλευτές, στερούνται αυτού του δικαιώματος, υπάρχουν περιορισμοί στη δραστηριότητά τους για πολιτικούς λόγους;

- Σ' αυτές τις συνθήκες, ποια η δραστηριότητα του κόμματός σας για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης;

- Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες το κόμμα μας έχει, από τη μια μεριά, ευρύ πεδίο δράσης, από την άλλη, έχοντας υπόψη τους περιορισμούς των πολιτικών ελευθεριών, είναι δύσκολο να αξιοποιήσουμε όλες τις δυνατότητες. Δεν μπορούμε να αξιοποιήσουμε τα ΜΜΕ, διότι δικά μας υλικά οι ιδιοκτήτες των αντίστοιχων εκδόσεων, που υπηρετούν το καθεστώς, δε δέχονται. Υπάρχει ο περιορισμός στη δημόσια δραστηριότητά μας. Οι συγκεντρώσεις, οι πορείες και πικετοφορίες απαγορεύονται τις εργάσιμες μέρες. Απαγορεύονται τα σύμβολα της σοβιετικής εποχής. Απαγορεύουν την προπαγάνδιση των κομμουνιστικών ιδεών, που εξισώνεται με την προπαγάνδιση του φασισμού. Την ίδια στιγμή οι φιλοφασίστες, τα πρώην φασιστικά τσιράκια της χιτλερικής Γερμανίας δρουν ελεύθερα, διοργανώνουν εκδηλώσεις χωρίς να τους εμποδίζει κανείς. Υπάρχουν πάρα πολλές δυσκολίες. Διεξάγεται ένας επιθετικός αντικομμουνισμός. Γίνονται πολιτικές διώξεις. Εχουν συλληφθεί ορισμένα άτομα, τα οποία στη σοβιετική εποχή είχαν υπηρετήσει στην Πολιτοφυλακή, που ήταν παρτιζάνοι, για παράδειγμα, ο θρυλικός παρτιζάνος της Λετονίας Βασίλι Κόνονοφ, ο οποίος δρούσε σε ομάδα δολιοφθοράς και προσωπικά εκτροχίασε 14 γερμανικά τρένα με πολεμοφόδια και στρατεύματα. Συνέβαλε στη νίκη της αντιφασιστικής συμμαχίας στα χρόνια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Τον δίκασαν και καταδίκασαν σε 6 χρόνια κάθειρξη για δήθεν πολεμικά εγκλήματα. Ολες οι προσπάθειες των δικηγόρων και της κοινής γνώμης να αποδείξουν το αβάσιμο των κατηγοριών δεν είχε αποτέλεσμα, αλλά πετύχαμε για την ώρα να αφεθεί ελεύθερος ο Κόνονοφ εν αναμονή της εκδίκασης της έφεσης στο Ανώτατο Δικαστήριο. Στην υπόθεση επενέβη ενεργά η Ρωσία, ο Κόνονοφ παραιτήθηκε από την υπηκοότητα της Λετονίας, η οποία τον διώκει ως αντιφασίστα, και πήρε την υπηκοότητα της Ρωσίας. Νομίζω ότι ο Κόνονοφ σώθηκε, αλλά είναι και πολλοί άλλοι διωκόμενοι που χρειάζονται άμεση βοήθεια και υπεράσπιση.

- Περιγράψατε μια πολύ άσχημη κατάσταση στη χώρα. Ποια είναι η κατάσταση του μαζικού κοινωνικού κινήματος, στο εργατικό κίνημα, η δράση των αριστερών, προοδευτικών δυνάμεων;

- Ενα τέτοιο κοινωνικό μαζικό κίνημα των εργατών δεν υπάρχει. Σε μας τις πιο μεγάλες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας πραγματοποιούν οι συνταξιούχοι. Στη Λετονία υπάρχουν 600.000 συνταξιούχοι, μεγάλος αριθμός για τη χώρα, κατά τη γνώμη της άρχουσας τάξης κι όταν η Λετονία ζήτησε νέες πιστώσεις από το ΔΝΤ, έναν όρο που αυτό έθεσε ήταν ότι υπάρχουν πάρα πολλοί συνταξιούχοι. Και για να δώσει τις πιστώσεις, θα πρέπει να μειωθεί ο αριθμός των συνταξιούχων. Και τότε η κυρίαρχη ελίτ απλώς αποφάσισε να αυξήσει το όριο ηλικίας για συνταξιοδότηση κι έτσι οι συνταξιούχοι θα είναι λιγότεροι. Αυτό όμως δεν προσφέρει τίποτα σε εργαζομένους, γιατί μετά τα 50 χρόνια (τώρα η συντάξιμη ηλικία είναι 62 χρόνια για άντρες και γυναίκες) δε βρίσκουν πουθενά δουλιά, διότι η ανεργία, η επίσημη μόνο, φανερή και λανθάνουσα, ανέρχεται στο 14%, αλλά υπάρχουν περιοχές, πόλεις και κωμοπόλεις, όπου η ανεργία φτάνει στο 60%. Επομένως, οι συνταξιούχοι είναι οι πιο άμοιροι άνθρωποι. Αυτοί όμως έχουν την οργάνωσή τους και διοργανώνουν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Επίσης, διαδηλώσεις για τη βελτίωση της ζωής και το σεβασμό των δικαιωμάτων τους πραγματοποιούν οι εκπαιδευτικοί, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας. Οι εργάτες δεν απεργούν, επειδή οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν κλείσει, έχουν, απλώς, καταστραφεί. Δεν υπάρχει πλέον ούτε το παγκοσμίως γνωστό κρατικό εργοστάσιο ηλεκτρικών ειδών ΒΕΦ, δεν υπάρχουν άλλα μεγάλα εργοστάσια. Στους χώρους τους δημιουργούνται τώρα διάφορα εμπορικά κέντρα. Για ποιον όμως γίνονται όλα αυτά, είναι επίσης ένα ενδιαφέρον ερώτημα, γιατί σ' έναν μικρό αριθμό πληθυσμού και με χαμηλή αγοραστική δυνατότητα υπάρχει κάθε λόγος να υποψιαζόμαστε ότι δημιουργούνται για να δικαιολογήσουν τα παρανόμως αποκτημένα χρήματα και όχι για να εξασφαλίσουν τον πληθυσμό με εμπορεύματα. Γι' αυτό οι εργαζόμενοι σε ιδιωτικές εταιρίες φοβούνται να συμμετάσχουν σε διαδηλώσεις, φοβούνται την απόλυση. Ακόμα και οι πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις είναι ολιγάριθμες. Διοργανωτές είμαστε εμείς, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Λετονίας, παραδοσιακά κάθε χρόνο, αλλά πιο πολυάριθμες είναι οι εκδηλώσεις με την ευκαιρία της Μέρας της Νίκης, στις 9 Μάη. Φέτος, σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία της Αστυνομίας, συμμετείχαν σ' αυτή τη διαδήλωση 700.000 άτομα, αρκετά μεγάλος αριθμός. Η φωνή των εργατών όμως δεν ακούγεται για την ώρα. Ολα τα συνδικάτα, αυτά που έχουν απομείνει, οι ηγέτες των οποίων είναι όλοι εξαγορασμένοι από το κυρίαρχο καθεστώς, έχουν βολευτεί καλά, ορισμένοι απ' αυτούς παίρνουν, σύμφωνα με στοιχεία του Τύπου, βοήθεια από τα συνδικάτα κρατών του εξωτερικού. Και γι' αυτό ακολουθούν φιλοκαθεστωτική, συμβιβασμένη πολιτική και δεν προσανατολίζουν τους εργαζομένους να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους. Αυτό είναι για μας ένας χώρος, μια κατεύθυνση που μόλις αρχίζουμε να δουλεύουμε και θα εργαστούμε για να προσελκύσουμε τους εργάτες με το μέρος μας. Αν παρακολουθήσουμε μάλιστα τα αποτελέσματα των εκλογών αρχίζοντας από το 1990 και των τελευταίων του 1998, βλέπουμε ότι οι οπαδοί των ιδεών μας, των προγραμμάτων μας γίνονται όλο και περισσότεροι. Αλλά, μια και μπαίνει σφραγίδα στις ταυτότητες για τη συμμετοχή στην ψηφοφορία, οι άνθρωποι είναι επίσης τρομοκρατημένοι, διότι διαδίδονται φήμες, γράφουν στον Τύπο ότι στις καμπίνες υπάρχουν μηχανήματα που καταγράφουν ποιον ψηφίζουν, ποιον σβήνουν. Τέτοια γεγονότα δεν έχουν διαπιστωθεί, αλλά ασκείται τέτοια ψυχολογική πίεση και επιφέρει το αποτέλεσμα που επιθυμεί το καθεστώς.

Το ΚΚ είναι απαγορευμένο, δεν μπορούμε να το καταγράψουμε. Σ' αυτές τις συνθήκες αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε και να καταγράψουμε το 1994 άλλη μαρξιστικολενινιστικά οργάνωση - το ΣΚ Λετονίας, το οποίο παλεύει για την προάσπιση των συμφερόντων της εργατικής τάξης, όλων των εργαζομένων. Εχουμε εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο - 16 βουλευτές της ένωσης πολιτικών κομμάτων που ονομάζεται «Για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στην Ενιαία Λετονία». Αξιοποιούμε αυτό το νόμιμο βήμα στην πάλη για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λετονικού λαού. Ισως δεν είναι και τόσο πολιτικοποιημένη, αλλά συγκροτήθηκε ειδικά μ' αυτό τον τρόπο σ' αυτές τις συνθήκες για να συσπειρώσει όλο και περισσότερους οπαδούς.

- Η γνώμη σας για τη συνάντηση των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων;

- Από τις τρεις συναντήσεις παραβρέθηκα στις δυο, γι' αυτό και μπορώ να τη συγκρίνω με την προηγούμενη. Εκτιμώ ιδιαίτερα τη δουλιά του ΚΚΕ, της ηγεσίας του για τη διοργάνωση της σημαντικής συνάντησης. Αυτή τη χρονιά ήταν πολύ καλύτερα προετοιμασμένη, πιο προσεγμένες ομιλίες. Μίλησαν πολλοί, κατά τον υπολογισμό 58 άτομα. Κι αν κατορθώσουμε να διατηρήσουμε την ανταλλαγή γνωμών σε τέτοιο επίπεδο και τέτοια ποιότητα και στο μέλλον, νομίζω ότι θα είναι καλά. Επίσης, από συνάντηση σε συνάντηση γνωριζόμαστε καλύτερα μεταξύ μας. Δημιουργείται και κάποια προσωπική φιλία μεταξύ των ηγετών. Κατά την άποψή μου, αν και έγιναν διάφορες εκτιμήσεις, το γεγονός ότι πραγματοποιήθηκε τρίτη συνάντηση, συγκέντρωσε τόσους πολλούς ηγέτες κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων, δείχνει ότι αρχίζει μια ποιοτικά νέα περίοδος στην αναγέννηση της οργανωτικής δράσης γύρω από την κομμουνιστική ιδέα. Δε συμφωνώ με κείνους που λένε ότι η κομμουνιστική ιδέα χρεοκόπησε, ότι έχει ενταφιαστεί. Η ιδέα δεν μπορεί να ενταφιαστεί, ούτε να απαγορευτεί. Πιστεύω ότι αυτή η συνάντηση είναι ένα νέο στάδιο, ένα ποιοτικά νέο φαινόμενο στην πορεία αναγέννησης των οργανωτικών μορφών στον αγώνα για την κομμουνιστική ιδέα.