Υπάρχουν εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, που περιέχουν λήμματα και για σημαντικούς συγγραφείς και ποιητές των νεοελληνικών γραμμάτων. Αλφαβητικά λεξικογραφημένη εγκυκλοπαίδεια, όμως, που να έχει ως αποκλειστικό αντικείμενό της τη νεοελληνική λογοτεχνία δεν υπήρχε μέχρι τώρα. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει ένας πολυτελής, εικονογραφημένος, πανόδετος τόμος (1.300 σελ.), με τίτλο "Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 1000 μ.Χ. - 2000 μ.Χ.",που πρόσφατα εξέδωσαν και διαθέτουν οι εκδόσεις Δημήτρη Α. Σταφυλίδη (Πανεπιστημίου 46, τηλ. 38.13.773, φαξ 38.13.730).
Η εγκυκλοπαίδεια αυτή, ιδιαίτερα χρήσιμη για την εκπαίδευση, αλλά και για τη μελέτη της νεότερης λογοτεχνίας μας, παρουσιάζει για πρώτη φορά σε συγκεντρωτική μορφή τους σημαντικότερους συγγραφείς και λογοτέχνες μας, μέσα από τα γνωστικά στοιχεία τους (βιογραφικά, εργογραφικά), χαρακτηριστικά αποσπάσματα έργων τους και κριτική ανάλυση του έργου τους, συνολικά.
Η εγκυκλοπαίδεια αυτή δεν περιορίζεται μόνο στα λήμματα. Αναπτύσσεται, επίσης αλφαβητικά, και σε ένα ευρύ φάσμα λογοτεχνικών θεμάτων, τα κυριότερα από τα οποία είναι τα εξής:
Σημειώνουμε ότι στην εγκυκλοπαίδεια προτάσσεται εισαγωγή με γενικό θέμα "Το Βυζάντιο και οι απαρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας", με αναφορά επίσης στην επίδραση της Ανατολής και Δύσης, στη γλώσσα και στη λογοτεχνία της μεσαιωνικής Ευρώπης.
Η σύνταξη της εγκυκλοπαίδειας αυτής είναι έργο του φιλόλογου Ανδρέα Σταφυλλίδη,με αφιλοκερδή συνεργάτη τον λογοτέχνη Περικλή Ροδάκη.Κύρια βοηθήματα στάθηκαν δύο παλαιότερες εκδόσεις του οίκου Σταφυλλίδη, η "Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", με συνεργάτες τους Νίκο Μπουγά, Γιάννη Πατίλη, Ερη Σταυροπούλου, Κώστα Σοφιανό και η συμπληρωμένη από τουςΑνδρέα Σταφυλλίδη και Οθωνα Τσουνάκο λεξικογραφημένη επανέκδοσή της, με τίτλο "Μέγα Αναλυτικό Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας".
Από μια αισθαντική ψυχή ρέει πάνω στο χαρτί, σα μουρμούρισμα της θάλασσας, μια πονεμένη ιστορία, μοιρολόι σιγανό, σμιλεμένο από πόνο αθεράπευτο. Οση τρυφερότητα χωράει μέσα στα ανθρώπινα στήθη, έχει τυλίξει τις κινήσεις και τις σκέψεις της Γαλανής, πρωταγωνίστριας στο βιβλίο της Μαρίας Αναστασάκη "Οταν θυμώνεις είσαι μπλε", κάθε υπαρκτό σ' ένα κομμάτι θάλασσας, όπου έχει ξεμείνει ένα παλιό σπίτι, μισογκρεμισμένο: "Στο σπίτι μέσα οι ύπουλοι ήχοι της σιωπής έκοβαν βόλτες, κρατώντας από το χέρι τη μοναξιά. Η σιωπή, που μπορεί να την περιγράψει μόνον αυτός που την άκουσε, και η μοναξιά, που δεν μπορεί να την περιγράψει ούτε αυτός που τη ζει, με τα γαμψά τους νύχια, της πλήγωναν την ακοή". Εκεί μέσα η ευτυχία και η ελπίδα παίξανε τους καλύτερους ρόλους τους, ώσπου η άλλη γαλανή, η θάλασσα, σάρωσε στη μεγάλη μανία της τη ζωή και καταπόντισε τα αισθήματα.
Η ποιητική φύση, που κατακλύζει την Μαρία Αναστασάκη και το κείμενό της, η ευχέρεια στο περπάτημα των λέξεων έχουν την πηγή τους. Παππούδες και προπαππούδες της γράφουν, ριμάρουν, εμπνέονται από την πατρίδα τους, πατρίδα του Ερωτόκριτου. Το "Οταν θυμώνεις είσαι μπλε" είναι το τρίτο βιβλίο της συγγραφέα και πιστεύουμε ότι "ο χορός καλά κρατεί" (Εκδόσεις "ΒΙΒΛΙΟΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕ", Μ. και Γ. Αναστασάκης, 1997).
Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ
"...Εδώ δεν έχεις άλλο λόγο να υπάρξεις/ παρά να αισιοδοξείς και να οραματίζεσαι". Ο τοπικός προσδιορισμός στους προαναφερόμενους στίχους του Θάνου Ασίκη αφορά ακραίο σημείο της Ελλάδας: Το Καστελόριζο. Το Αιγαίο, με το βαθυγάλαζο φως του, κάνει τον άγνωστο ποιητή του δημοτικού τραγουδιού να οραματίζεσαι στα "νερά" του, φτερουγίζοντες αγγέλους. Κάθε νησί του Αιγαίου είναι ο τόπος που χρειάζονται οι ποιητές, για να στέκονται μέσα στο χάος και να κινούν, έτσι, Γη και ουρανό.
Εδώ "οι πομπές των ποιητών εισέρχονται/ από τα παράθυρα των σπιτιών και φτερουγίζουν/ έξω από κάθε πιθανότητα εκδίκησης", λέει ο Θ. Α., καταδείχνοντας ότι η ομορφιά δεν έχει σχέση με το μίσος. Ο ποιητής, πατώντας στο Καστελόριζο, ένιωσε να βρίσκεται στο όριο της ανθρωπιάς και της ειρήνης, όπως αυτό χαράχτηκε απ' τη φύση: "Πιο πέρα ο θάνατος. Πιο πέρα η παγκοσμιότητα", όπως την οριοθετεί σήμερα η "νέα τάξη πραγμάτων".
Ο Θ. Α., βιώνοντας το Καστελόριζο, βιώνει ένα σύμβολο που "βιδώνεται στο νερό" και στην καρδιά του. Δε βλέπει μόνο, απ' το γαλήνιο ύψος "του κεχριμπαρένιου βράχου", το υγρό φως του Αιγαίου, μαζί με "την ωραιότητα του νησιού" που "μοιράζεται με φίλους και εχθρούς", διαπιστώνει με "βεβαιότητα εφήβου" την αγωνία του λαού μας για τον επιούσιο. Προσωποποιεί, λοιπόν, το νησί - σύμβολο, λέγοντας: "Καβάλα σ' ένα σπόρο σταριού τρέχεις". Και τονίζει: "Η φύτρα σου χάνεται εκεί που χάθηκε ο Θεός". Κι ο Θεός, βέβαια, χάνεται όταν δεν πάσχει για τον άνθρωπο. Θα χανόταν κι ο ποιητής, αν δεν "τραγουδούσε τον πόνο και τον καημό" του πλησίον: "Ο πλησίον μου στενάζει έξω από την πόρτα μου", λέει, ολοκληρώνοντας το λόγο με την πράξη: "Στο παράθυρο κρέμασα την κόκκινη σημαία". Ενα σινιάλο ειρήνης, δηλαδή, στην αντίπερα όχθη, όπου "οι αντίπαλοι με τα αθώα μάτια" (Εκδόσεις "ΙΔΜΩΝ").
Γιάννης ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ
Η δεύτερη ποιητική συλλογή του Θ. Ε. κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο "Διαδρομές". Ο Θ. Ε., θεατράνθρωπος με επιτυχία στο σανίδι από χρόνια, αποκαλύπτει έναν τρυφερό ποιητή. Το βιβλίο προλογίζει ένας άλλος άνθρωπος του θεάτρου και της ποίησης, ο Χρήστος Κατσιγιάννης, που πρόσφατα "έφυγε", αφήνοντας μεγάλο κενό στους φίλους του, στο θέατρο και στην ποίηση.
Οι "Διαδρομές" σκιαγραφούν μ' έναν ποιητικά δοσμένο λόγο τις διαδρομές του Θ. Ε. μέσα από δρόμους ερωτικής ανάτασης, μοναξιάς, πίκρας και χαράς.
Ο δημιουργός της συλλογής ξεχειλίζει από αγάπη, συγκίνηση, ερωτικούς απόηχους και μας χαρίζει στιγμές ποιητικής ομορφιάς. Παράλληλα, στηλιτεύει το σκληρό κόσμο που μας περιτριγυρίζει και η κραυγή του γίνεται οδύνη για τα παιδιά και την αγωνία τους από το γκρίζο τοπίο της ζωής. Η γραφή του Θ. Ε. είναι κρυστάλλινη, με ευαίσθητες αποχρώσεις, λυρισμό, στοχασμό και κατάθεση ψυχής.
Ο Θ. Ε. ανάλωσε τη ζωή του στον αγώνα για την Τέχνη (Θέατρο, Κινηματογράφος, Ραδιόφωνο, Τηλεόραση και συγγραφή). Καθηγητής της υποκριτικής για πολλά χρόνια, ενώ στο συγγραφικό του έργο αναζητά την αλήθεια και αφήνεται σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση.
Ανήσυχος πάντα, ο Θ. Ε. έδωσε αγώνες και για τα κοινά, μέσα από τα συνδικαλιστικά όργανα του ΣΕΗ και τις Επιτροπές του ΥΠΠΟ.
Ωστόσο, και η ποίηση κατέχει ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής του, ίσως το πιο τρυφερό και πιο πονεμένο (Εκδοση "συλλογές").
Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ