Μέσα στις τελευταίες 15 μέρες, μία ομάδα γιατρών από ΗΠΑ και Ιταλία, με επικεφαλής τον Αμερικανοκύπριο Πάνο Ζαβό και τον Ιταλό Σεβερίνο Αρντινόρι, ανακοίνωσε τη συγκρότηση μίας ομάδας επιστημόνων από διάφορες χώρες με σκοπό την κλωνοποίηση του πρώτου ανθρώπου μέσα στους επόμενους 18 μήνες. Στις 11 του Φλεβάρη το διεθνές κονσόρτσιουμ επιστημόνων («Σχέδιο Ανθρώπινου Γονιδιώματος») και η ιδιωτική εταιρία γενετικής «ΣΕΛΕΡΑ» ανακοίνωσαν τα πρώτα βασικά συμπεράσματα από τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Την περασμένη Τετάρτη (21 του Φλεβάρη) επιστήμονες σε διεθνές φόρουμ γενετικής στις ΗΠΑ ανακοίνωσαν πως διαθέτουν την τεχνογνωσία για να κατασκευάσουν το πολύ σε πέντε χρόνια έναν εξ ολοκλήρου τεχνητό ιό ή ένα συνθετικό μικρόβιο είτε για την ανάπτυξη γενετικά μεταλλαγμένων φυτών και ζώων, είτε για την αντιμετώπιση ανίατων ασθενειών... «Αλλά και για τη δημιουργία ισχυρών βιολογικών όπλων μεγάλης κλίμακας καταστροφής», έσπευσαν να συμπληρώσουν κάποιοι περισσότερο καχύποπτοι...

Οσο για τις ειδήσεις «ταυτοποίησης» γονιδίων, που φέρονται ως υπεύθυνα για την τάδε ή δείνα σωματική ή ψυχική ασθένεια, ή οι εξελίξεις που αφορούν στις πειραματικές εφαρμογές των λεγόμενων γονιδιακών θεραπειών, αυτές πλέον μπλέκουν στα γρανάζια της επικαιρότητας σε καθημερινή βάση... Οπως φαίνεται, η γενετική, περισσότερο ίσως απ' οποιοδήποτε άλλο τομέα επιστήμης, ελκύει ολοένα και περισσότερο τα φώτα ή τις πένες της ειδησεογραφίας. Ο λόγος είναι προφανής: Τα επιτεύγματα της γενετικής δεν αφορούν απλώς κάποιους στενούς επιστημονικούς κύκλους, αλλά όλους μας. Και το σπουδαιότερο; Επιζητούν την ιδιαίτερη προσοχή και τη σχεδόν μόνιμη επαγρύπνησή μας, καθώς οι θετικές εφαρμογές της γενετικής έρευνας θα μπορούσαν να μεταμορφώσουν προς το καλύτερο τη ζωή του ανθρώπου, ενώ οι πιθανές αρνητικές εφαρμογές της θα μπορούσαν να προκαλέσουν μοιραία λάθη αν όχι ανήκεστες βλάβες... σε ευρύτερο επίπεδο.

Η κούρσα περιπλάνησης των γενετιστών στους δαιδαλώδεις διαδρόμους των γονιδίων και πρωτεϊνών του ανθρώπινου - και όχι μόνον... - είδους αναμένεται, δίχως άλλο, συναρπαστική. Μόνον που, όπως εξηγήσαμε..., δε χρειάζονται παθητικοί θεατές αλλά ενεργοί νομοθέτες και ακόμη ενεργότεροι πολίτες. Αλλωστε, πολλοί είναι εκείνοι που καραδοκούν στη γωνία όντας ήδη έτοιμοι ή πρόθυμοι να μετατρέψουν τον υπέροχο κόσμο της γενετικής σε ένα αληθινό χρυσωρυχείο... ή σε εφαλτήριο εφαρμογής γενικευμένων - γενετικών αυτή τη φορά - διακρίσεων...

Associated Press

Από την ανακοίνωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος στο Λονδίνο

Ομως, φαίνεται πως τα περίπου 31.000 γονίδιά μας θα πάρουν -σχετικά... σύντομα - δεύτερο ρόλο στο προσκήνιο των εξελίξεων της γενετικής. Οι μεγάλοι πρωταγωνιστές ή αλλιώς τα «κλειδιά» που κρατούν μυστική την πολύτιμη γνώμη για την πραγματική λειτουργία των γονιδίων τα κρατούν άλλοι: οι πρωτείνες... Σ' αυτές στρέφουν ήδη τα μάτια τους οι ερευνητές δημόσιων και ιδιωτικών επιστημονικών κέντρων, καθώς η μελέτη της λεγόμενης πρωτεϊνομικής θεωρείται ότι θα δώσει τα κλειδιά κατανόησης της πολύπλοκης σχέσης και αλληλεπίδρασης των πρωτεϊνών με τα γονίδια. Και έτσι, θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε πραγματικά γιατί, παρά τις όποιες ποσοστιαίες πιθανότητες εκδήλωσης μιας ασθένειας, ο τάδε ή ο δείνα μένει υγιής ή πέφτει - και πότε... - στην κλίνη του ασθενούς.

Επιπλέον, μετά τα πρώτα συμπεράσματα και ανακοινώσεις των επικεφαλής της διεθνούς ομάδας επιστημόνων και του Δρ. Κρεγκ Βέντερ, προέδρου της ιδιωτικής εταιρίας «ΣΕΛΕΡΑ ΤΖΕΝΟΜΙΚΣ», τέθηκαν ποικίλα ερωτήματα, μυριάδες ηθικοί προβληματισμοί, μεταξύ άλλων και με βάση ανησυχητικές ειδήσεις που πηγάζουν από φορείς του οργανωμένου ασφαλιστικού κεφαλαίου, που εφαρμόζουν ή σπεύδουν να κατοχυρώσουν πρακτικές γενετικού ρατσισμού στο όνομα της υπέρτατης μεγιστοποίησης του κέρδους.

Οι προοπτικές για μελλοντικά επιστημονικά επιτεύγματα τύπου έξυπνων και προσωπικών γονιδιακών φαρμάκων, ανέβασαν τη φαντασία σε δυσθεώρητα ύψη, μόνον που ακόμη έχουμε πολύ δρόμο για να δούμε τις γενικευμένες και επιτυχείς - δίχως κρίσιμες παρενέργειες...- εφαρμογές τέτοιων προϊόντων.

Ηδη κάπου λιγότερα από 500 γονίδια είναι στόχοι υπαρχόντων (πειραματικών ως επί το πλείστον) γονιδιακών θεραπειών, ενώ λέγεται πως δημόσια ερευνητικά κέντρα και φαρμακοβιομηχανίες έχουν βάλει στο «μάτι» την (πολυποίκιλη) αξιοποίηση δεκάδων γονιδίων που «ενοχοποιούνται» για μία σειρά από ανίατες, έως τώρα, ασθένειες, όπως: διάφορες μορφές καρκίνου, αλτσχάιμερ, σκλήρυνση κατά πλάκας, σχιζοφρένεια, πάρκινσον κ.ά. Γιατί; Οχι μόνον επειδή μία αποτελεσματική γονιδιακή θεραπεία π.χ. για τον καρκίνο των πνευμόνων θα ανακούφιζε εκατομμύρια ασθενείς σ' όλο τον κόσμο, αλλά και γιατί ο «εφευρέτης» (επιστημονικό ερευνητικό ινστιτούτο ή πολυεθνική φαρμακοβιομηχανία) θα είχε για τουλάχιστον δύο δεκαετίες την αποκλειστική άδεια (πατέντα)παραγωγής και εκμετάλλευσης του συγκεκριμένου φαρμάκου.

Η κούρσα ανταγωνισμού είναι, για ευνόητους λόγους, απίστευτα σκληρή και οι εξερευνητές ή μνηστήρες μιας αποτελεσματικής γονιδιακής θεραπείας, π.χ. για τη λευχαιμία, πολύ περισσότεροι από εκείνους της μυθικής Πηνελόπης... Επιπλέον, θεωρείται σχεδόν βέβαιο πως απ' την ιατρική επιστήμη θα μείνει σχεδόν όρθιος μόνον ο... όρκος του Ιπποκράτη, καθώς στα επόμενα χρόνια αναμένεται να αλλάξει ριζικά η μορφή της διάγνωσης, της συνταγολογίας και θεραπείας των πιο πολλών ασθενειών.

Ομως, ας κάνουμε εδώ μία στάση... και ας πάρουμε μία ανάσα! Ποιοι θα έχουν πρόσβαση σ' όλα αυτά τα μελλοντικά θαυμαστά καινούρια φάρμακα;

Την ημέρα που οι επιστήμονες ανακοίνωναν τα πρώτα τους συμπεράσματα από τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, έβλεπαν το - λιγοστό συγκριτικά... - φως της δημοσιότητας τα ζοφερά συμπεράσματα της έκθεσης του διεθνούς οργανισμού αρωγής Oxfam σχετικά με το ποιοι έχουν και ποιοι όχι πρόσβαση σε αποτελεσματικά φάρμακα και θεραπείες για πλήθος ασθενειών. Η έκθεση της Oxfam ήταν μία καλή απόδειξη γι' όσους αναρωτιούνται για το ποιοι και υπό ποιους όρους θα έχουν πρόσβαση στα μεσοπρόθεσμα ωφέλιμα επιτεύγματα της γενετικής, ή για το ποιοι θα πέσουν στις κακοτράχαλες λακκούβες ενός γενετικού «Καιάδα», εφόσον, βεβαίως, οι διάφοροι φορείς του πολυεθνικού και εθνικού κεφαλαίου - π.χ. ασφαλιστές, εργοδότες κ.λπ.- αφεθούν να (κακο)χρησιμοποιήσουν τις ανακαλύψεις της γενετικής προς ίδιον όφελος, εάν δεν επαγρυπνούν και πιέσουν τους απανταχού νομοθέτες οι πολίτες του ανεπτυγμένου ή του αναπτυσσόμενου κόσμου!

Η Oxfam λοιπόν εξαπέλυσε δριμύ «κατηγορώ» κατά της παγκόσμιας φαρμακοβιομηχανίας και των δυτικών κυβερνήσεων, καταγγέλλοντας πως εξαπολύουν έναν ακήρυχτο πόλεμο κατά των φτωχότερων χωρών της υφηλίου με όπλο το φάρμακο. Οσο για το μήνυμα της Οxfam; Πρέπει, είπε, να δοθεί η άδεια στις αναπτυσσόμενες χώρες να παράγουν φθηνά αντίγραφα φαρμάκων για την αντιμετώπιση ασθενειών που κυμαίνονται από το Aids μέχρι το άσθμα ή την παιδική διάρροια. Και ακόμη, να αλλάξει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου τους κανονισμούς για τη χορήγηση αδειών ευρεσιτεχνίας (πατέντα) στις φαρμακοβιομηχανίες. Οσο δεν επέρχονται αλλαγές, όπως οι παραπάνω, τότε θα εξακολουθήσουν να αυξάνονται ζοφερά στοιχεία, όπως ο αριθμός των δύο δισ. ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη που δεν έχουν πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες υγείας ή τα 11.000.000 ανθρώπων που πεθαίνουν κάθε χρόνο από ιάσιμες ασθένειες.

Η Τζάστιν Φόρσαϊθ, επικεφαλής της Οxfam, έδωσε τα παραπάνω στοιχεία και κάνοντας λόγο «για τη σκιώδη πλευρά της παγκοσμιοποίησης» είπε: «Ξέρουμε πως το να γίνουν πιο προσιτά σωτήρια φάρμακα δεν είναι ολόκληρη η απάντηση. Ομως, η ισορροπία έχει πλέον ανατραπεί απίστευτα πολύ υπέρ του πολυεθνικού πλούτου παρά προς όφελος της δημόσιας υγείας».

Τι λέει δηλαδή η έκθεση της Οxfam; Πρώτον, πως στα φάρμακα έχουν πρόσβαση όσοι από τους πολίτες των πλούσιων χωρών είναι ενταγμένοι σε ένα σύστημα ασφάλισης και περίθαλψης (για τους ανασφάλιστους δε συζητάμε...). Δεύτερον, ότι οι πολίτες των φτωχών χωρών, που υποφέρουν σε μεγαλύτερη συχνότητα και έκταση από συνηθισμένες ή ασυνήθιστες αρρώστιες, έχουν αφεθεί στην τύχη τους, επειδή οι πολυεθνικές του φαρμάκου τηρούν τις τιμές των φαρμάκων σε απρόσιτα επίπεδα... ή ακόμη χειρότερα επειδή προστρέχουν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου για να εμποδίσουν άλλες μικρές φαρμακοβιομηχανίες (σε Ινδία, Νότια Αφρική) να κατασκευάζουν αξιόπιστα «αντίγραφα» των δικών τους φαρμάκων...

Εάν αυτά ισχύουν για την αντιμετώπιση π.χ. του Aids (με το περίφημο κοκτέιλ φαρμάκων) ή της πνευμονίας, τότε φανταστείτε τι έχει να γίνει με τις λεγόμενες (και δαπανηρές, όπως εκτιμάται) γονιδιακές θεραπείες. Εάν οι πολίτες δεν κλιμακώσουν τις αντιδράσεις τους, εάν δεν πιέσουν τις κυβερνήσεις, ώστε αυτές από την πλευρά τους να περιορίσουν το πεδίο ασυδοσίας του πολυεθνικού κεφαλαίου, τότε οποιαδήποτε αποτελεσματική ανακάλυψη των γενετιστών θα είναι απρόσιτη στον ανασφάλιστο Ευρωπαίο ή Αμερικανό ασθενή και απολύτως απαγορευμένη για τον ασφαλισμένο κάτοικο φτωχής αφρικανικής ή ασιατικής χώρας... Εάν στους ταξικούς διαχωρισμούς προσθέσουμε και εκείνους σε γενετική βάση, τότε... καλά ξεμπερδέματα. Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν έχουμε να κάνουμε με κυβερνώντες και νομοθέτες που αντιλαμβάνονται - ή καμώνονται πως... αντιλαμβάνονται - την πραγματικότητα και τα επιτεύγματα της επιστήμης με διαφορά πολλών φάσεων....

Associated Press

Η ανακοίνωση των επιστημόνων για το «ξεκλείδωμα» του ανθρώπινου DNA. Ανοίγει το κουτί της Πανδώρας;

Εκτοτε, κλωνοποιημένα πρόβατα και χοίροι παρελαύνουν κάθε τόσο στις σελίδες της διεθνούς ειδησεογραφίας, ενώ οι «εκσυγχρονισμένοι» κτηνοτρόφοι τρίβουν τα χέρια τους, οραματιζόμενοι τα κέρδη από κοπάδια γενετικά ανώτερων ζώων, που θα παράγουν περισσότερο κρέας, φαρμακευτικό γάλα ή ακόμη και ζωτικά όργανα - μοσχεύματα, που δε θα απορρίπτονται από τον ανθρώπινο οργανισμό.

Associated Press

ANDi, ο πρώτος γενετικά τροποποιημένος πίθηκος. Ακολουθούν πειράματα σε ανθρώπους;

Προ ημερών, επανέφεραν το θέμα της κλωνοποίησης ανθρώπου μία ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Αμερικανοκύπριο Δρ. Πάνο Ζαβό και τον Ιταλό δρ. Σεβερίνο Αντινόρι. Οι δύο επιστήμονες υποστήριξαν πως μέσα στους επόμενους 18 μήνες θα έχουν προχωρήσει στην υλοποίηση του σχεδίου τους «πιθανότατα σε κάποια ιδιωτική κλινική μεσογειακής χώρας». Ο δρ. Ζαβός, που αναμένεται να επισκεφθεί εντός της ερχόμενης βδομάδας και τη χώρα μας, ισχυρίζεται, διά δηλώσεων που έκανε προ ενός 15ημέρου στον Τύπο, πως η ομάδα του «δεν ενδιαφέρεται να κλωνοποιήσει ανθρώπους τύπου Μάικλ Τζόρνταν, αλλά να βοηθήσει στη συμπλήρωση του κύκλου ζωής ζευγαριών, που έχουν προβλήματα γονιμότητας». Το άλλο επιχείρημα του δρ. Ζαβός ήταν το ακόλουθο: «Εάν δεν το κάνουμε εμείς, θα το κάνει σύντομα κάποιος άλλος και πιθανότατα με πολύ ανεύθυνο τρόπο». Απόψεις συζητήσιμες...

Εάν, όμως, ο δρ. Ζαβός θεωρείται ως τώρα η σοβαρότερη περίπτωση επιστήμονα που παραδέχεται δημόσια πως βάζει μπροστά το σχέδιο για τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπινου κλώνου, δεν είναι ο πρώτος που σόκαρε τα διεθνή και εγχώρια ΜΜΕ με ανακοινώσεις τέτοιου είδους.

Είχε προηγηθεί η περίπτωση του αμφιλεγόμενου δρ. Ρίτσαρντ Σιντ, ο οποίος έσπευσε το 1998 να ανακοινώσει πως θα είναι ο πρώτος που θα κλωνοποιήσει τον εαυτό του! Εκτοτε, δεν έχουμε ακούσει νέα του δρ. Σιντ, ο οποίος (κατά σύμπτωση) είχε έρθει λίγο αργότερα και στην Ελλάδα, προσκεκλημένος μεγάλου ιδιωτικού ιατρικού κέντρου... αναζητώντας χρηματοδότες για την ιδιωτική κλινική του.

Από τις διακαείς επιθυμίες και τα αμφισβητήσιμα σχέδια επιστημόνων για την κλωνοποίηση ανθρώπων, δε λείπουν και οι τσαρλατάνοι ή οι τυχοδιώκτες κάθε είδους. Πολλοί απ' αυτούς έχουν καταφύγει - πού αλλού; - στο ΙΝΤΕΡΝΕΤ, διαλαλώντας πως είναι σε θέση να παράσχουν «υπηρεσίες κλωνοποίησης» έναντι 200.000 δολαρίων (76.000.000 δρχ.), να αγοράσουν ή να πωλήσουν ωάρια εθελοντριών έναντι 5.000 δολαρίων (περίπου 1.900.000 δρχ.)!

Χαρακτηριστική η περίπτωση της εταιρίας «Clonaid», που έχει συσταθεί από την αίρεση «Κίνημα των Ραέλιανς», που πιστεύουν πως η ζωή στη Γη δημιουργήθηκε στα εργαστήρια των εξωγήινων... Ελοχίμ! Η «Clonaid», που ψαρεύει, εδώ και περίπου τρία χρόνια, τα αφελή θύματά της από το διαδίκτυο, ανακοίνωσε στις 19 Φλεβάρη τρέχοντος έτους τη σύσταση της εταιρίας «Valiant Venture» ΕΠΕ, με έδρα τις Μπαχάμες, που θα παράσχει την υπηρεσίες δημιουργίας παιδιών - κλώνων «σε εύπορα ζευγάρια ομοφυλόφιλων ή ζευγάρια με προβλήματα γονιμότητας». Ο αρχηγός του Κινήματος των Ραέλιανς, Ραέλ, διατείνεται μάλιστα πως, μετά από συμφωνία που έκλεισε προ ημερών με επενδυτές, είναι έτοιμος να προχωρήσει στη δημιουργία «ενός εργαστηρίου, που θα παρέχει διεθνώς υπηρεσίες αναπαραγωγικής κλωνοποίησης».

Εάν νομίζετε πως οι αφελείς ανά την υφήλιο είναι ελάχιστοι... κάνετε λάθος. Σε μία εποχή, που (ακόμη και εδώ στην Ελλάδα) υπάρχουν αφελέστατοι που αγοράζουν ...οικόπεδα στη Σελήνη, οι επικεφαλής της παρανοϊκής αίρεσης δε δυσκολεύτηκαν να εξασφαλίσουν τους πελάτες τους. Σύμφωνα με δελτίο Τύπου της «Clonaid», μέχρι σήμερα έχουν συγκεντρωθεί οι οικονομικές προσφορές δεκάδων ατόμων, που επιθυμούν να αποκτήσουν το δικό τους κλώνο, «για να κερδίσουν έτσι μία θέση στην αθανασία». Αλλο τώρα εάν η «αθανασία» δεν εξασφαλίζεται ούτε μέσω της κλωνοποίησης, ούτε κατοχυρώνεται μέσω ...γονιδίων!

Οι κερδοσκόποι τυχοδιώκτες της κλωνοποίησης ανθρώπων δεν περιορίζονται στην περίπτωση της «Clonaid». Χαρακτηριστική είναι και η αυστραλέζικη εταιρία «Southern Cross Genetics», η οποία διατείνεται πως μπορεί να αποθηκεύσει το γενετικό σας αποτύπωμα (δείγμα DNA) έναντι 2.500 δολαρίων ή 950.000 δρχ., προκειμένου να αναπαραχθεί μελλοντικά και ο δικός σας κλώνος!

Αυτά για τους κερδοσκόπους της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης. Ας μη μιλήσουμε για τις κερδοσκοπικές εταιρίες, που πωλούν, μέσω ΙΝΤΕΡΝΕΤ, τεστ DΝΑ για να εντοπίσετε την πατρότητα των έξι κουταβιών του σκύλου σας (εταιρία «AnSci» έναντι 20.000 δρχ.) ή τεστ DΝΑ για να δείτε εάν είστε πατέρας του παιδιού σας έναντι 250 δολαρίων ή ακόμη και τεστ ανίχνευσης DNA προσφιλών σας ή μη προσώπων σε μασημένη τσίχλα, αποτσίγαρο, χρησιμοποιημένη ξυριστική μηχανή (εταιρία D-FWMall.com έναντι 250 έως 300 δολαρίων)...

Αυτά σε επίπεδο ...προαναγγελιών αναπαραγωγικής κλωνοποίησης. Σε επίπεδο εφαρμογής της λεγόμενης θεραπευτικής κλωνοποίησης, τα πράγματα κινούνται με διαφορετικό τρόπο.

Το Νοέμβριο του 1998, οι επιστήμονες της ιδιωτικής βιοτεχνολογικής εταιρίας «Αμέρικαν Σελ Τεκνόλοτζι» («American Cell Technology», «ACT»), ανακοίνωσαν πως κατάφεραν να φτιάξουν το πρώτο κλωνοποιημένο έμβρυο ανθρώπου, το οποίο θανατώθηκε δύο βδομάδες μετά. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της εταιρίας «ACT», ο πυρήνας ωαρίου αγελάδας αφαιρέθηκε και αντικαταστάθηκε από το γενετικό υλικό που προερχόταν από τον πυρήνα ανθρώπινου κυττάρου που προερχόταν από το πόδι ενός άνδρα! Το νέο κύτταρο «πείστηκε» χημικά να συμπεριφερθεί ως νέο έμβρυο και να αρχίσει να διαιρείται σε βλαστοκύτταρα.

Μέχρις ότου, βέβαια, ανακοινωθεί το παραπάνω «κατόρθωμα», είχαν προηγηθεί δεκάδες αποτυχημένες προσπάθειες.

Το ίδιο διάστημα πάνω - κάτω, και καιρό προτού η Βρετανική Βουλή των Λόρδων υιοθετήσει, στις αρχές του περασμένου μήνα, την τροποποίηση νόμου που να επιτρέπει την κλωνοποίηση κυττάρων ανθρώπινων εμβρύων έως 14 ημερών, μία άλλη βιοτεχνολογική αμερικανική εταιρία, η «Geron», ανακοίνωσε πως επιχειρεί την κλωνοποίηση ανθρωπίνων εμβρύων για θεραπευτικούς λόγους, έχοντας προηγουμένως αγοράσει όλες τις μετοχές του «Βιο-ιατρικού Ινστιτούτου Ρόσλιν»... Εκτοτε, η «Geron» δεν ανακοίνωσε δημοσίως -τουλάχιστον - τίποτε για την πορεία των ερευνών της πάνω στη λεγόμενη θεραπευτική κλωνοποίηση...

Πολύ σύντομα, όμως, και αυτό το πέπλο μυστικότητας θα ξεπεραστεί. Και όταν το πρώτο κλωνοποιημένο... αρτιμελές παιδί δει τους προβολείς της δημοσιότητας, οι ασκοί του Αιόλου θα έχουν ανοίξει... Οσο για τα εκατοντάδες φρικτά παραμορφωμένα έμβρυα που θα έχουν προηγηθεί ή τις δεκάδες προβληματικές εγκυμοσύνες... αυτά μάλλον θα επιχειρηθεί να μείνουν στο «χρονοντούλαπο» της Ιστορίας.

Το επιμύθιο; Προς το παρόν αναζητείται, ενώ τίθεται πλέον ωριμότερα επί τάπητος ένας πλατύς ηθικός προβληματισμός γύρω από τις επιτυχίες, αλλά και τις αποτυχίες της Γενετικής. Και μην κάνουμε το μοιραίο λάθος να νομίζουμε πως ο προβληματισμός αυτός αφορά μόνον τους επιστήμονες, τους νομοθέτες ή τους αδρανείς κυβερνώντες. Αφορά τον κάθε έναν από εμάς...