Πιθανόν σε κάποια άλλη καπιταλιστική χώρα να μην αποτελούσε είδηση το γεγονός ότι εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά περιμένουν αυτές τις μέρες, πριν την έναρξη της νέας εκπαιδευτικής χρονιάς, σε κάποια λίστα για μια θέση σε κάποιο δημόσιο ή δημοτικό παιδικό σταθμό. Ομως, για τη Ρωσία, όπου το σύστημα της προσχολικής αγωγής στα χρόνια του σοσιαλισμού ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένο, οπωσδήποτε αποτελεί μια δημόσια παραδοχή, από τα επίσημα χείλη του υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Ανάπτυξης, Μ. Ζουράμποφ, για τις συνέπειες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.

Δεκαπέντε χρόνια μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της εργατικής τάξης και του λαού της Ρωσίας, αυτή της ευρύτατης δωρεάν και δημόσιας προσχολικής αγωγής, με τον πιο έκδηλο τρόπο έχει ανατραπεί. Εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες είναι γραμμένες στις λίστες και περιμένουν μια απάντηση, ενώ υπολογίζεται πως περίπου 1 εκατομμύριο παιδιά προσχολικής ηλικίας δε θα μπορέσουν να πάνε σε κανέναν παιδικό σταθμό, παρά την επιθυμία των γονιών τους.

Είναι φανερό πως η σημερινή καπιταλιστική Ρωσία και οι κυρίαρχοι κοινωνικο-πολιτικοί κύκλοι της προσεγγίζουν το σύστημα προσχολικής αγωγής εντελώς διαφορετικά σε σχέση με τη σοβιετική εποχή. Να θυμίσουμε ότι δεν είχε προλάβει καν να εδραιωθεί η σοβιετική εξουσία στη Ρωσία και ήδη στις 9 του Νοέμβρη του 1917 (ούτε μήνα από την Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση!) και το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων (ΣΛΕ) της Σοβιετικής Ρωσίας δημοσίευσε το Διάταγμα με το οποίο ιδρύθηκε η Κρατική Επιτροπή Παιδείας, στη σύνθεση της οποίας υπήρχε και το Τμήμα προσχολικής αγωγής και βοήθειας προς τα παιδιά.

Η απόφαση αυτή στην πράξη έδειξε πως η σοβιετική εξουσία αντιμετωπίζει την προσχολική αγωγή ως τμήμα του ενιαίου συστήματος της λαϊκής εκπαίδευσης και πως θα πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα για την ανάπτυξή της. Η θέση αυτή επιβεβαιώθηκε και σε μια σειρά μεταγενέστερων Διαταγμάτων για το σοβιετικό σχολείο και αποτέλεσε ένα πρωτοπόρο βήμα σε σχέση με τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο. Το Δεκέμβρη του 1917 δημοσιεύτηκε διακήρυξη του ΣΛΕ «Για την προσχολική αγωγή», στην οποία υπογραμμιζόταν πως η κοινωνική (δωρεάν) προσχολική αγωγή θα πρέπει να ξεκινά από τη γέννηση του παιδιού και να έχει στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξή του.

Η ανάπτυξη του συστήματος της προσχολικής αγωγής στη Σοβιετική Ενωση ξεκίνησε ουσιαστικά από το μηδέν, αφού πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση τα ιδρύματα προσχολικής αγωγής ήταν μετρημένα και σε όλη την τσαρική Ρωσία δεν ξεπερνούσαν τα 280!

Θα μπορούσε να πει κανείς πως δύο ήταν οι ουσιαστικοί παράγοντες που οδήγησαν στην ταχεία ανάπτυξη της προσχολικής αγωγής στην ΕΣΣΔ. Κατ' αρχάς η ανάγκη διασφάλισης ίσων δικαιωμάτων για τη γυναίκα, ώστε αυτή να μπορέσει να βγει από το σπίτι και να παίξει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Ενας δεύτερος λόγος, εξίσου σημαντικός, ήταν η σημασία που έδινε το σοβιετικό σύστημα στην κοινωνική διαπαιδαγώγηση και μόρφωση του παιδιού, που εκτιμούσε ότι θα έπρεπε να ξεκινά από την προσχολική ηλικία.

Αντίθετα, στη σημερινή καπιταλιστική Ρωσία η προσχολική αγωγή υποβαθμίστηκε και σε μεγάλο βαθμό, όπως θα δούμε, εγκαταλείφθηκε. Ηταν μια συνειδητή απόφαση, που αντανακλά το βασικό κίνητρο της σημερινής κοινωνίας: Το κυνηγητό του κέρδους! Θύμα αυτή τη φορά είναι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας κι οι γονείς τους!

Σε αντίθεση με τις καπιταλιστικές χώρες, στην ΕΣΣΔ είχε δημιουργηθεί ένα ενιαίο κοινωνικό σύστημα προσχολικής αγωγής, στο οποίο δεν είχε θέση η «ιδιωτική πρωτοβουλία», αλλά η φροντίδα του σοσιαλιστικού κράτους.

Ετσι, το 1984 στη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΡΣΟΣΔ), δηλαδή στη Σοβιετική Ρωσία, υπήρχαν 81,8 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής, στα οποία πήγαιναν 9,2 εκατομμύρια παιδιά. Το 1988 (στα χρόνια της «περεστρόικα») θεωρείται χρόνος «στροφή», για την πιο έντονη εκδήλωση του φαινομένου της υπογεννητικότητας, που θα ενταθεί την επόμενη δεκαετία, με την ανατροπή του σοσιαλισμού, και θα συνεχιστεί έως τις μέρες μας. Ηδη το 1990 αρχίζει μια μικρή μείωση των παιδιών που πηγαίνουν σε ιδρύματα προσχολικής αγωγής, τα οποία φτάνουν τα 9,009 εκατομμύρια.

Δραματική όμως μείωση σημειώνεται στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού. Ετσι, σήμερα, στην καπιταλιστική πλέον Ρωσία, η στατιστική υπηρεσία υπολογίζει ότι υπάρχουν μόλις 46,9 χιλιάδες δημόσια (κρατικά και δημοτικά) ιδρύματα προσχολικής αγωγής. Δηλαδή, το δημόσιο σύστημα της προσχολικής αγωγής στη Ρωσία συρρικνώθηκε κατά 34,9 χιλιάδες ιδρύματα, ή κατά 43% (!) σε σχέση με τη σοσιαλιστική περίοδο. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι από το 1991 έως το 2001 έκλειναν ετησίως από 3 έως 4 χιλιάδες παιδικοί σταθμοί, ενώ η σημερινή κυβέρνηση περηφανεύεται (!) ότι κατόρθωσε να μειώσει αυτούς τους ρυθμούς. Ετσι φέτος υπολογίζεται ότι η ετήσια μείωση των παιδικών σταθμών θα είναι μόνο κατά 1,3 χιλιάδες, κι αυτό κυρίως εξαιτίας της «ακαταλληλότητας των κτιρίων», δηλαδή της αδυναμίας (ή απροθυμίας) των αρχών να συντηρήσουν τα κτίρια των παιδικών σταθμών.

Σήμερα στα δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής πηγαίνουν 4,02 εκατομμύρια παιδιά (δηλαδή 5 εκατομμύρια λιγότερα παιδιά, ή -55% σε σχέση με τα σοσιαλιστικά χρόνια). Βέβαια, σ' αυτήν τη μείωση συνέβαλε κι η τεράστια υπογεννητικότητα, αλλά πίσω από αυτήν οι «αρμόδιοι» «κρύφτηκαν» για να δικαιολογήσουν και το κλείσιμο των δημόσιων προσχολικών ιδρυμάτων, την τεράστια μείωση των κοινωνικών δαπανών σε σχέση με τη σοβιετική περίοδο.

Ταυτόχρονα, πολλοί νεοεμφανιζόμενοι καπιταλιστές που δραστηριοποιούνται στην «αγορά γης» καθόρισαν ως εύκολη «λεία» τα κτίρια των ιδρυμάτων προσχολικής αγωγής, που ήταν ειδικά σχεδιασμένα για τα παιδιά, με μεγάλες αίθουσες, πολλούς χώρους, αυλές, κλπ. και άρχισαν έτσι την «αποψίλωσή» τους. Το «επιχειρηματικό δαιμόνιο» σε στενή συνεργασία με τις «τοπικές αρχές» και την κάλυψη της κυβέρνησης δεν έχει καμία ηθική αναστολή να κερδοσκοπήσει, βάζοντας στο χέρι κτίρια που είχαν φτιαχτεί ειδικά για να στεγάσουν παιδικούς σταθμούς και που πλέον χρησιμοποιούνται για εντελώς διαφορετικά επαγγελματικά αντικείμενα!

Ετσι, αν στα σοσιαλιστικά χρόνια στους παιδικούς σταθμούς πήγαινε το 67% των παιδιών προσχολικής ηλικίας, σήμερα αυτός ο δείκτης είναι στο 57%, ενώ όπως προαναφέραμε 1 εκατομμύριο οικογένειες έχουν αποκλειστεί από το σύστημα της προσχολικής αγωγής παρά τη θέλησή τους.

Αλλαγές έγιναν όμως και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Αν επί σοσιαλισμού τα ιδρύματα προσχολικής αγωγής ήταν υπόθεση του κράτους κι ένας σημαντικός αριθμός τους στηριζόταν και στην οικονομική δυνατότητα μεγάλων επιχειρήσεων να πληρώνουν οι ίδιες για τους παιδικούς σταθμούς των εργαζομένων τους, σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει!

Από το 1992 άρχισε μια μαζική μεταφορά της ευθύνης στους δήμους. Ετσι σήμερα το 80,3% των ιδρυμάτων προσχολικής αγωγής είναι δημοτικά, το 13,5% είναι κρατικά, το 2,1% είναι συνεταιριστικής ή μεικτής ιδιοκτησίας και το 4,1% είναι ιδιωτικά. Στα τελευταία πηγαίνει μόλις το 2,3% του συνόλου των παιδιών που πηγαίνουν σε παιδικούς σταθμούς, περίπου 97 χιλιάδες παιδιά, κυρίως βέβαια, της ρωσικής ολιγαρχίας!

Η υποβάθμιση της προσχολικής αγωγής, η «παραίτηση» του κράτους από αυτή τη φροντίδα, έχει οδηγήσει στην πτώση του επιπέδου υπηρεσιών αγωγής και φροντίδας προς τα παιδιά των εργαζομένων. Οι γονείς αναγκάζονται να βάλουν βαθύτερα το χέρι στην τσέπη ακόμη και στους κρατικούς παιδικούς σταθμούς, πληρώνοντας συχνά ακόμη και για τα πιο στοιχειώδη.

Πιθανόν κάποιος να θεωρήσει ότι αυτή η συρρίκνωση της προσχολικής αγωγής στη Ρωσία έχει να κάνει κυρίως με την οικονομική αδυναμία της σημερινής ρωσικής κυβέρνησης, κι όχι με τις προθέσεις της. Στην πραγματικότητα όμως αυτή η εξέλιξη αποτελεί μια ταξική επιλογή των σημερινών κυβερνώντων. Κι αυτό γιατί μπορεί ο προϋπολογισμός της Ρωσίας να μη συγκρίνεται ακόμη μ' εκείνον των ΗΠΑ, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μιλάμε για μια πολύ πλούσια χώρα, που βρίσκεται στην 3η θέση σε αριθμό εκατομμυριούχων (μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία), στην 1η θέση στο εμπόριο όπλων, στην 1η σε αποθέματα φυσικού αερίου και στην 7η σε αποθέματα πετρελαίου, στην 4η σε αποθέματα χρυσού και στην παραγωγή ατσαλιού. Μόνο που τον πλούτο αυτό τον καρπώνονται σήμερα ελάχιστες οικογένειες «νεόπλουτων», οι λεγόμενοι νέοι Ρώσοι, κι ένα μικρό κοινωνικό στρώμα γύρω απ' αυτούς. Αντίθετα, οι εργαζόμενοι καλούνται σήμερα να χρυσοπληρώσουν τις κοινωνικές υπηρεσίες, που στα χρόνια του σοσιαλισμού ήταν δωρεάν ή είχαν ένα συμβολικό κόστος για το οικογενειακό εισόδημα.

Το υπουργείο Παιδείας της Ρωσίας υποστηρίζει, ανάμεσα σ' άλλα, πως στρατηγικός στόχος του είναι να δημιουργηθεί μια τέτοια κατάσταση όπου θα καλύπτει οικονομικά μόνο την «εκπαιδευτική-μορφωτική πλευρά», ενώ τα «έξοδα για τη φροντίδα του παιδιού» θα πρέπει να τα αναλάβουν οι γονείς, οι «τοπικές κοινωνίες»! Αυτό είναι φανερό πως ήδη έχει δημιουργήσει νέα εμπόδια για την ανάπτυξη του δημόσιου συστήματος προσχολικής αγωγής, που συνεχώς εμπορευματοποιείται!

Την ίδια ώρα το ρωσικό κράτος ανοιχτά δηλώνει ότι προτίθεται να ενισχύσει οικονομικά τους ελάχιστους ιδιωτικούς σταθμούς για τη νέα ελίτ!

Την εμφάνισή τους κάνουν πλέον στη χώρα τα «παιδοφυλακτήρια», με στόχο, αντί χαμηλού οικονομικού αντιτίμου, να «κρατούν» κάποιες ώρες τη μέρα τα παιδιά, χωρίς να τους παρέχουν κάποια αγωγή. Μάλιστα, το ρωσικό υπουργείο Παιδείας πληροφόρησε πρόσφατα ότι το «πείραμα των νέων μορφών προσχολικής αγωγής ολοκληρώθηκε. Η μορφή της μη πλήρους απασχόλησης των παιδιών στα ιδρύματα προσχολικής αγωγής θα επιτρέψει από τη μια να μειωθούν τα δημόσια έξοδα για την απασχόληση των παιδιών, κι από την άλλη θα αυξήσει το ποσοστό των παιδιών που θα πηγαίνουν σε ιδρύματα προσχολικής αγωγής». Δηλαδή, η λύση η οποία προκρίνεται για να καλυφθούν τα μεγάλα κενά που έχουν εμφανιστεί είναι τα «παιδοφυλακτήρια», που όχι μόνο δε θα προσφέρουν τίποτα στα παιδιά, πέρα από τη φύλαξή τους, αλλά και είναι φανερό ότι δε θα εξυπηρετούν και τις ανάγκες των γονιών.

Την ίδια ώρα οι νηπιαγωγοί, που είναι από τους χαμηλότερα αμειβόμενους μισθωτούς της Ρωσίας, έρχονται αντιμέτωποι με την εντατικοποίηση της εργασίας τους. Στα σοσιαλιστικά χρόνια, υπήρχαν στον παιδικό σταθμό νηπιαγωγοί που ασχολούνταν αποκλειστικά με τη γυμναστική των παιδιών, με τα εικαστικά, με τη μουσική. Οι νηπιαγωγοί αυτοί είχαν ειδικές αίθουσες, εφόδια και καθήκον να βοηθήσουν στη βαθύτερη ανάπτυξη διαφόρων δραστηριοτήτων των παιδιών. Στους παιδικούς σταθμούς εισάγονταν οι ειδικότητες των ψυχολόγων και λογοθεραπευτών, ενώ αντίθετα σήμερα η τάση στους δημόσιους παιδικούς σταθμούς είναι η «αποψίλωση» των παραπάνω ειδικοτήτων. Αυτό οπωσδήποτε οδηγεί στην εντατικοποίηση της εργασίας των νηπιαγωγών, αφού έτσι κι αλλιώς το εκπαιδευτικό προσωπικό μειώθηκε σε σχέση με το 1991 κατά 31%.

Εννοείται πως σοβαρές αλλαγές έχουν γίνει και στο ίδιο το περιεχόμενο της αγωγής, στις κοινωνικές αξίες που το σύστημα αγωγής καλείται να υπηρετήσει. Ετσι, π.χ., το βάρος πλέον δίνεται στην ανάπτυξη στα παιδιά των «πατριωτικών αισθημάτων», της λεγόμενης ενότητας του έθνους και του μεγαλείου της Ρωσίας, με σαφή επιδίωξη την κάλυψη από την πιο τρυφερή ηλικία των ταξικών αντιθέσεων, που είναι ιδιαίτερα έκδηλες στη σημερινή καπιταλιστική ρωσική κοινωνία. Στόχος δεν είναι άλλος από τη διαμόρφωση συνειδήσεων που δε θα αμφισβητούν το σημερινό κοινωνικο-πολιτικό σύστημα.

Οι βαθιές και αντιδραστικές κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές, που έγιναν στη Ρωσία μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού, όχι μόνο συρρίκνωσαν και το πρωτοπόρο σύστημα προσχολικής αγωγής, που είχε δημιουργηθεί στα χρόνια του σοσιαλισμού, αλλά και το θέτουν σε νέες οικονομικές, πολιτικές και ηθικές βάσεις, προς όφελος πάντα της ολιγαρχίας του πλούτου.

Οι εργαζόμενοι, όχι μόνο στη Ρωσία αλλά και στις άλλες χώρες, μπορούν να βγάλουν πολύ χρήσιμα πολιτικά συμπεράσματα συγκρίνοντας το πώς αντιμετώπιζε ο σοσιαλισμός που γνωρίσαμε στον 20ό αιώνα την παιδική ηλικία, την αγωγή του παιδιού, σε αντιπαράθεση με το πώς αντιμετωπίζει τα παιδιά η σύγχρονη καπιταλιστική βαρβαρότητα.